1.Karbonmonoksit(CO)
Son derece zehirli bir gaz olan karbonmonoksit insan sağlığı açısından çok tehlikelidir. Havadan biraz daha hafiftir, özgül ağırlığı 0.96(g/)’dir. Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Yanıcı bir gaz olan karbonmonoksit mavi alev çıkararak yanar fakat yanma reaksiyonunu başlatmaz ve sürdürmez.Bunun nedeni hiçbir zaman yangını başlatacak veya
patlamaya sebep olacak kadar yeterli konsantrasyonda olmamasıdır.
Kanda bulunan hemoglobin havadaki oksijeni akciğerlere oradan da vücuttaki diğer dokulara taşır. Eğer havada karbonmonoksit mevcutsa hemoglobin oksijen yerine karbonmonoksit ile birleşir çünkü karbonmonoksitin hemoglobine bağlanma yeteneği oksijenden 200-300 kat fazladır.Böylece oksi-hemoglobin yerine karboksi-hemoglobin
oluşur ve bu yüzden dokulara kan taşıyan oksijen sayısı azalır. Ciğerler çok çabuk etkilendiği için nefes alma daha hızlı ve derin olur, nabız yükselir ve sonuç olarak karbonmonoksit normalden daha çabuk vücuda girer.Karbonmonoksit ile zehirlenmiş bir kişinin rengi pembeleşir. Karbonmonoksitin 8 saatlik çalışma süresi içinde geçmemesi gereken (esd) % 0.005(50 ppm) dir.
Tablo 1.Karbonmonoksit miktarının insan üzerindeki süreye bağlı etkisi
Konsantrasyon(%)..................................İzin verilebilir maruziyet süresi
0.01........................................................Birkaç saat maruz kalınabilinir
0.04-0.06...............................Farkedilmeden 1 saat normal nefes alınabilir
0.06-0.07......................................1 saatten sonra farkedilebilir etki gösterir
0.07-0.12.................................1 saatten sonra rahatsız eden fakat tehlikeli olmayan etki gösterir
0.12-0.20......................................1 saat maruziyet tehlikelidir
0.20-0.40......................................1 saatten az maruziyet tehlikelidir
≥0.40............................................1 saatten az sürede ölüme yol açar.
Tablo 2.Kan CO düzeyine göre klinik bulgular
Kan CO düzeyi(%)* ....................................Klinik Bulgular
%10-20 ........................................Bulantı, yorgunluk, taşipne, duygusal dengesizlik,konfüzyon,sakarlık
%21-30 ........................................Başağrısı,efor dispnesi, angina, görme duyusunda değişiklikler, çevreye uyumda hafif yetersizlik, tehlikeye karşı tepki vermede zayıflık, hafif güç kaybı, duyularda zayıflama
%31-40.........................................Baş dönmesi,sersemlik, bulantı, kusma, görme bozuklukları, karar almada yetersizlik
%41-50........................................Bayılma, bilinç değişiklikleri, unutkanlık, taşikardi, taşipne
%51-60.........................................Nöbetler , koma, belirgin asidoz, ölümle sonuçlanabilir
%60 üzeri ............................................................ölüm
Karbonmonoksit zehirlenmesinde,kişiye oksijen verilmeli ve mümkün olan en kısa sürede ciğerlere oksijen gitmesi sağlanmalıdır.
Karbonmonoksit tespit teknikleri; laboratuvarda kimyasal analizler, renk ölçüm detektörü, termal ve dijital detektörlerdir. Ayrıca karbon monoksitin tespitinde diğer pratik yol; keten kuşu, kanarya ya da fare gibi sıcak kanlı hayvanları kullanmaktır.Bu hayvanlar insanlardan daha çabuk etkilendikleri için tehlikeli atmosferden uzaklaşmak için erken uyarı verebilirler.
2.Hidrojen sülfür (H2S)
Son derece zehirli olan hidrojen sülfür; renksiz bir gazdır. Koku duyusuna zarar verir.Çürümüş yumurtaya benzer bir kokusu vardır. Özgül ağırlığı 1.19(g/)’ dur ve %4-%44.5 konsantrasyon arasında patlayıcı bir gazdır.
Hidrojen sülfür gazı, kara barutun yanması sonucu, sülfürlü cevherlerin patlatılması sonucu ve su basmış yerlerin suyunu alma işlemi sırasında açığa çıkar.
Tablo 3:Hidrojen sülfür miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm) .......................................................Etki
50-150 ...................................................Belirgin göz tahrişi, boğazda tahriş
150-400 ...................................Belirgin göz tahrişi ve solunumda zorlanma
400-900 ..................................................Bilinçsizlik ve baygınlık
900-2000 veya ≥2000 .................Şiddetli zehirlenme,1 dakikadan kısa sürede ölüm
3. Kükürt dioksit()
Kükürt dioksitin sert kükürtsü bir kokusu vardır. Çok zehirlidir fakat yanıcı bir gaz değildir. Özgül ağırlığı 2.26(g/)’dır. Yanmış demir piriti ve kükürtlü cevherlerin patlatılması ana kaynaklarıdır. Gözü,burnu ve boğazı tahriş eder. Teneffüs edilen havadaki yoğun miktarda kükürt dioksit akciğerlere zarar verir.
Tablo 4:Kükürt dioksit miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm) ...............................................Etki
20 ............................................Öksürme;gözde,burunda ve boğazda tahriş
150 .....................................................Belki 1 dakika dayanılabilir
400 .....................................................Nefes almak imkansızdır.
4.Azot Oksitler
Nitrik oksit(NO), azot dioksit(NO2), azot trioksit(NO3), azot tetraoksit(N2O4) ve nitröz oksit(N2O) azot oksitlerdir. Azot patlamalarında ve dizel motorların egzoz çıkışlarında görülürler. 30 dakikadan fazla %0.1 nitröz dumanı içeren havaya maruz kalmak tehlikelidir. 8 saatlik çalışma süresi içerisinde geçmemesi gereken konsantrasyonu 25 ppm’dir. Azot okstiler, patlatmalardan sonra barut tozu kokusu ile anlaşılabilir.
Tablo 5: Nitrik oksit miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm)* ................................................Etki
25 .....................................Uzun süre maruziyet için en fazla izin verilebilen konsantrasyondur
25-60 .............................................................Kısa sürede boğaz tahrişi
60-100 ......................................................................Öksürük
100-200 .........................................Kısa süreli maruziyet için bile tehlikelidir
≥200 ..................................................................Kısa sürede ölüm
*Bu konsatrasyon değerleri azot dioksit(NO2) için 5 ile bölünmelidir.
Azot dioksit, havanın içinde bulunan nem ile birleşerek nitrat asidine dönüşür ve bu asidin de canlıların sağlığı üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. Azot oksit emisyonları atmosferde nitrik asit (HNO3) oluştururlar ve bu gazlara, çok az miktarda teneffüs etmek ölüme sebep olabilir.Azot dioksit(NO) için eşik sınır değeri (esd) 5 ppm’dir.
Aşağıdaki tablo yer altında bulunan zehirli gazlar ve bu gazların eşik değeri ve patlama limitlerini göstermektedir.
Tablo 6: Başlıca zararlı gazlar
Gazlar ...................Formül ....Eşik Sınır Değerleri(esd)(ppm).........Patlama Limitleri(%)
Karbon monoksit .......CO .......................50 .........................................12.5-74
Karbon dioksit ..........CO2 .....................5000 ..............................Yanıcı olmayan madde
Nitrik oksit ...............NO ........................25 .................................................-
Azot dioksit .............CO2.........................5 ..................................................-
Metan .....................CH4 ........................- ............................................5.0-15.0
Hidrojen sülfür..........H2S........................10............................................4.0-44.0
Kükürt dioksit ..........SO2........................5...................................Yanıcı olmayan madde
Hidrojen..................H............................- .............................................4.0-75.0
Son derece zehirli bir gaz olan karbonmonoksit insan sağlığı açısından çok tehlikelidir. Havadan biraz daha hafiftir, özgül ağırlığı 0.96(g/)’dir. Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır. Yanıcı bir gaz olan karbonmonoksit mavi alev çıkararak yanar fakat yanma reaksiyonunu başlatmaz ve sürdürmez.Bunun nedeni hiçbir zaman yangını başlatacak veya
patlamaya sebep olacak kadar yeterli konsantrasyonda olmamasıdır.
Kanda bulunan hemoglobin havadaki oksijeni akciğerlere oradan da vücuttaki diğer dokulara taşır. Eğer havada karbonmonoksit mevcutsa hemoglobin oksijen yerine karbonmonoksit ile birleşir çünkü karbonmonoksitin hemoglobine bağlanma yeteneği oksijenden 200-300 kat fazladır.Böylece oksi-hemoglobin yerine karboksi-hemoglobin
oluşur ve bu yüzden dokulara kan taşıyan oksijen sayısı azalır. Ciğerler çok çabuk etkilendiği için nefes alma daha hızlı ve derin olur, nabız yükselir ve sonuç olarak karbonmonoksit normalden daha çabuk vücuda girer.Karbonmonoksit ile zehirlenmiş bir kişinin rengi pembeleşir. Karbonmonoksitin 8 saatlik çalışma süresi içinde geçmemesi gereken (esd) % 0.005(50 ppm) dir.
Tablo 1.Karbonmonoksit miktarının insan üzerindeki süreye bağlı etkisi
Konsantrasyon(%)..................................İzin verilebilir maruziyet süresi
0.01........................................................Birkaç saat maruz kalınabilinir
0.04-0.06...............................Farkedilmeden 1 saat normal nefes alınabilir
0.06-0.07......................................1 saatten sonra farkedilebilir etki gösterir
0.07-0.12.................................1 saatten sonra rahatsız eden fakat tehlikeli olmayan etki gösterir
0.12-0.20......................................1 saat maruziyet tehlikelidir
0.20-0.40......................................1 saatten az maruziyet tehlikelidir
≥0.40............................................1 saatten az sürede ölüme yol açar.
Tablo 2.Kan CO düzeyine göre klinik bulgular
Kan CO düzeyi(%)* ....................................Klinik Bulgular
%10-20 ........................................Bulantı, yorgunluk, taşipne, duygusal dengesizlik,konfüzyon,sakarlık
%21-30 ........................................Başağrısı,efor dispnesi, angina, görme duyusunda değişiklikler, çevreye uyumda hafif yetersizlik, tehlikeye karşı tepki vermede zayıflık, hafif güç kaybı, duyularda zayıflama
%31-40.........................................Baş dönmesi,sersemlik, bulantı, kusma, görme bozuklukları, karar almada yetersizlik
%41-50........................................Bayılma, bilinç değişiklikleri, unutkanlık, taşikardi, taşipne
%51-60.........................................Nöbetler , koma, belirgin asidoz, ölümle sonuçlanabilir
%60 üzeri ............................................................ölüm
Karbonmonoksit zehirlenmesinde,kişiye oksijen verilmeli ve mümkün olan en kısa sürede ciğerlere oksijen gitmesi sağlanmalıdır.
Karbonmonoksit tespit teknikleri; laboratuvarda kimyasal analizler, renk ölçüm detektörü, termal ve dijital detektörlerdir. Ayrıca karbon monoksitin tespitinde diğer pratik yol; keten kuşu, kanarya ya da fare gibi sıcak kanlı hayvanları kullanmaktır.Bu hayvanlar insanlardan daha çabuk etkilendikleri için tehlikeli atmosferden uzaklaşmak için erken uyarı verebilirler.
2.Hidrojen sülfür (H2S)
Son derece zehirli olan hidrojen sülfür; renksiz bir gazdır. Koku duyusuna zarar verir.Çürümüş yumurtaya benzer bir kokusu vardır. Özgül ağırlığı 1.19(g/)’ dur ve %4-%44.5 konsantrasyon arasında patlayıcı bir gazdır.
Hidrojen sülfür gazı, kara barutun yanması sonucu, sülfürlü cevherlerin patlatılması sonucu ve su basmış yerlerin suyunu alma işlemi sırasında açığa çıkar.
Tablo 3:Hidrojen sülfür miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm) .......................................................Etki
50-150 ...................................................Belirgin göz tahrişi, boğazda tahriş
150-400 ...................................Belirgin göz tahrişi ve solunumda zorlanma
400-900 ..................................................Bilinçsizlik ve baygınlık
900-2000 veya ≥2000 .................Şiddetli zehirlenme,1 dakikadan kısa sürede ölüm
3. Kükürt dioksit()
Kükürt dioksitin sert kükürtsü bir kokusu vardır. Çok zehirlidir fakat yanıcı bir gaz değildir. Özgül ağırlığı 2.26(g/)’dır. Yanmış demir piriti ve kükürtlü cevherlerin patlatılması ana kaynaklarıdır. Gözü,burnu ve boğazı tahriş eder. Teneffüs edilen havadaki yoğun miktarda kükürt dioksit akciğerlere zarar verir.
Tablo 4:Kükürt dioksit miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm) ...............................................Etki
20 ............................................Öksürme;gözde,burunda ve boğazda tahriş
150 .....................................................Belki 1 dakika dayanılabilir
400 .....................................................Nefes almak imkansızdır.
4.Azot Oksitler
Nitrik oksit(NO), azot dioksit(NO2), azot trioksit(NO3), azot tetraoksit(N2O4) ve nitröz oksit(N2O) azot oksitlerdir. Azot patlamalarında ve dizel motorların egzoz çıkışlarında görülürler. 30 dakikadan fazla %0.1 nitröz dumanı içeren havaya maruz kalmak tehlikelidir. 8 saatlik çalışma süresi içerisinde geçmemesi gereken konsantrasyonu 25 ppm’dir. Azot okstiler, patlatmalardan sonra barut tozu kokusu ile anlaşılabilir.
Tablo 5: Nitrik oksit miktarının insan sağlığına etkisi
Konsantrasyon(ppm)* ................................................Etki
25 .....................................Uzun süre maruziyet için en fazla izin verilebilen konsantrasyondur
25-60 .............................................................Kısa sürede boğaz tahrişi
60-100 ......................................................................Öksürük
100-200 .........................................Kısa süreli maruziyet için bile tehlikelidir
≥200 ..................................................................Kısa sürede ölüm
*Bu konsatrasyon değerleri azot dioksit(NO2) için 5 ile bölünmelidir.
Azot dioksit, havanın içinde bulunan nem ile birleşerek nitrat asidine dönüşür ve bu asidin de canlıların sağlığı üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. Azot oksit emisyonları atmosferde nitrik asit (HNO3) oluştururlar ve bu gazlara, çok az miktarda teneffüs etmek ölüme sebep olabilir.Azot dioksit(NO) için eşik sınır değeri (esd) 5 ppm’dir.
Aşağıdaki tablo yer altında bulunan zehirli gazlar ve bu gazların eşik değeri ve patlama limitlerini göstermektedir.
Tablo 6: Başlıca zararlı gazlar
Gazlar ...................Formül ....Eşik Sınır Değerleri(esd)(ppm).........Patlama Limitleri(%)
Karbon monoksit .......CO .......................50 .........................................12.5-74
Karbon dioksit ..........CO2 .....................5000 ..............................Yanıcı olmayan madde
Nitrik oksit ...............NO ........................25 .................................................-
Azot dioksit .............CO2.........................5 ..................................................-
Metan .....................CH4 ........................- ............................................5.0-15.0
Hidrojen sülfür..........H2S........................10............................................4.0-44.0
Kükürt dioksit ..........SO2........................5...................................Yanıcı olmayan madde
Hidrojen..................H............................- .............................................4.0-75.0