Yangınların Sebepleri
İşyeri yangınları, üretim sürecinde ortaya çıkan ısıların yanıcı malzemeleri tutuşturması veya sabotaj gibi bilinçli hareketler sonucu başlar. Yangınların oluşabilmesi için yakıt, oksijen ve ısı kaynağı üçlüsünün bir araya gelmesi gerektiğini kavramında incelemiştik. Şimdi bir işyerini yangın üçgeni açısından değerlendirelim.
Endüstriyel bir ortamda bulunan neredeyse her şey yanabilir. Katı yakıtlara örnek olarak ahşap, kumaş perdeler ve duvar kaplamaları gibi yapı dekorasyon malzemelerini, mobilyalarda kullanılan sentetik maddeleri verebiliriz. Bir işyerini veya ofisi A4 kâğıdı olmadan düşünebiliyor muyuz? Fabrikaları karton veya strafor (köpük) gibi paketleme malzemeleri olmadan, parçalanmış buruşmuş atık kâğıtlar olmadan, baloncuklu naylon ambalaj malzemeleri veya streç filmler olmadan düşünebiliyor muyuz? Bütün bu materyaller kolay yanabilir malzemelerdir. Kısaca işyerinde üretim devam ettiği sürece yakıt bulunacaktır.
Hava, %21’i Oksijen, %78’i Azot, %1’i Argon ve az miktarda başka gazlardan oluşan bir gaz karışımıdır. İşyerindeki havayı ortadan kaldırma gibi bir şansımız olmadığı için işyerinde her daim oksijen de bulunacaktır.
Yangının oluşması ve yangın üçgeninin tamamlanması için geriye sadece ısı kaynağı kalıyor. Bu nedenle, yangının önlenmesi konusunda genellikle en iyi çözüm malzemelerin tutuşmasını önlemek yani ısı kaynaklarını kontrol altına almaktır.
Yangınların temel sebebi işyerindeki malzemelerin ısı kaynakları ile kontrolsüz bir şekilde bir araya gelmesidir. Yangınlara sebep olarak gösterilen diğer tüm maddeler aslında bu temel sebebin alt başlığıdır. Aşağıda sıklıkla karşılaşılan yangın sebeplerini inceleyeceğiz. Her biri farklı durumlar olsa da ortak yönlerinin ısı kaynakları ile yakıt kaynaklarının birbirine ulaşmasının engellenemediği durumlar olduğunu fark edeceksiniz.
İşyerlerinde sık karşılaşılan yangın nedenlerini 11 madde olarak sıraladım. Hadi başlayalım.
Yangınların Sebepleri
1. Kundaklama
Kundaklama işyerlerindeki önemli yangın nedenlerindendir. Şirkete veya içinde çalışanlara karşı kin güden kişiler, bir suçun kanıtını imha etme niyetiyle hareket eden (mali sahtekarlık vb.) personeller, belirli ürün veya uygulamalara karşı kampanya yürüten eylemciler kundaklama yaparak işyeri yangınlarının oluşmasına sebep olabilirler.
2.Yanıcı Tozlar
Talaş, un, mısır nişastası vb. yanıcı tozlar ancak tutuşturulduktan sonra yanarlar. Yanıcı tozların alana bir toz bulutu şeklinde yayıldığı durumlarda ise geniş bir yüzey alanı oluşur ve tozların patlayıcı bir kuvvetle tutuşma ihtimali ortaya çıkar. Bu durumda toz patlamaları olarak bilinen ve ciddi tahribata yol açan olaylar gerçekleşebilir.
Yanıcı tozların biriktiği işyerlerinde toz patlamaları, genellikle küçük bir patlama veya sarsıntıyı takip eden büyük bir patlama şeklinde iki aşamalı olarak gerçekleşir. Fabrikanın bir kısmında meydana gelen küçük patlamalar veya sarsıntılar binanın kiriş, destek vb. diğer bölümlerinde birikmiş olan tozları havaya kaldırır. Böylece bina içinde büyük bir toz bulutu oluşur. Oluşan bu büyük ve yoğun ikinci toz bulutu çok daha yıkıcı bir toz patlaması ile sonuçlanabilir.
3.Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Kimyasallar
Parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı veya üretildiği işyerlerinde yangın ve patlama riski oldukça yüksektir. Boya, tiner vb. yanıcı maddeler kolayca alevlenebilmeleri nedeniyle oldukça tehlikelidir. Düşük sıcaklıklarda dahi kolayca buharlaşabilen bu sıvılar bulundukları alanda havaya karışır ve oksijen ile yakıt bir araya gelmiş olur. Bu durumlarda patlamanın gerçekleşmesi için küçük bir kıvılcım yeterli olacaktır.
4.Statik Elektrik
‘Yanıcı Tozlar’ ve ‘Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Kimyasallar’ başlıklarının hemen sonrasına ‘Statik Elektrik’ başlığını yerleştirdim çünkü statik elektrik ve bu maddeler bir araya geldiklerinde yangın ve patlamalar neredeyse kaçınılmazdır. Yanıcı tozlar ve tehlikeli kimyasallar kolay tutuşmaları nedeniyle yüksek risk arz ederler. Statik elektrik ise gözle görülememesi nedeniyle genellikle gözden kaçan bir tehlike unsurudur.
5.Elektrik
Endüstriyel tesislerde gerçekleşen yangınların temel sebeplerinden biri de elektriktir. Hatta bir önceki makalede ndan bahsederken elektrik yangınlarının kendine ait bir sınıfı dahi olduğunu görmüştük. Elektrik yangınları, genellikle iletkenlerin aşırı yüklenmesi sonucu ısınması ve yalıtkan tabakanın eriyerek yangına sebep olması şeklinde gerçekleşir.
Elektrik, yanıcı olarak değerlendirilemez ancak yangınlara neden olma konusunda büyük rol oynayan bir enerji türüdür. Yanıcı bir sıvı veya gazın bulunduğu ortamlarda elektrikli ekipmanlardan kaynaklanan küçük bir kıvılcım yangının başlamasına neden olabilir.
6. Sigara İçmek
Kulağa basit gelse de sigara içmek yangın sebepleri konusunda çok ciddi bir yere sahiptir. Hatta İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığının 2019 yılında yayınladığı İstatistikler belgesinin Yangın Sebepleri adlı 4. Başlığında “2014-2018 beş yıllık dönemin ortalaması göz önüne alındığında ilk üç sırada yangınların yaklaşık %37,5’inin sigara, %24,2’sinin elektrik kontağı ve %7,6’sının kasıt nedenli yangınlardan kaynaklandığı gözlemlenmiştir.” ifadesi geçmektedir.
Sigara izmaritlerinin işyerlerinde neden olduğu yangınların sayısı sigara içme konusunda gerçekleştirilen sıkı kontrollerle, sigara içme alanları oluşturulması veya sigara içilen alanlara yerleştirilen aleve dayanıklı izmarit kutuları sayesinde azalmaya başlamıştır.
7.Sıcak İmalat (Ateşli İşler)
Gazla kesme, yakma, elektrik ark kaynağı vb. sıcak imalat işleri; üretilen yüksek ısı nedeniyle yüksek yangın riski içerirler. Kaynak ve taşlama gibi kıvılcım çıkaran ateşli işlerin özel bölümlerde yapılmadığı ve etrafta yanıcı maddeler bulunan işyerlerinde yangın oluşma riski çok yüksektir.
8.Isıtma Sistemleri
Yüksek sıcaklıktaki maddeleri taşıyan boru sistemleri, sıcak imalattaki gibi yüksek yangın riski oluştururlar. Özellikle yanıcı maddelerin bulunduğu alandan geçen sıcak boruların izolasyonunun düzgün yapılmadığı işyerlerinde ciddi yangın tehlikesi oluşur. Yanıcı malzemeler sıcak borulara yakın yerlere istifleme ve depolama yapılmamalı, düzenli soğuk hava dolaşımı olan alanlar tercih edilmelidir.
İşyerinde kullanılan taşınabilir ısıtıcılar da kolaylıkla yangına neden olabilir. Portatif ısıtıcıların güvenli bir şekilde sabitlenmediği durumlarda ısıtıcılar devrilebilir ve etraftaki malzemeleri tutuşturabilir. Portatif ısıtıcıların önlerine ürün depolanmamalı, kuruması için üstlerine giysi vb. malzemeler konmamalıdır.
9.Sıcak Yüzeyler
Bir başka tutuşma kaynağı ise sıcak yüzeylerdir. Yemeklik bir yağı çok sıcak bir ızgaraya döktüğümüzde yağın yanabileceğini tahmin etmek kolaydır. Sıcak bir fırının kenarına yaslanmış bir süpürgenin sapının ısınarak yanma ihtimali bu kadar kolay akla gelmeyebilir. Endüstriyel tesislerde sıcak yüzeylere onlarca örnek verebiliriz.
Tekstil üretiminde ve kuru temizleme tesislerinde kullanılan ütüler mekanizmaları itibariyle ısı üretirler ve üretilen bu ısı kontrol altında tutulmaz ise yangın tehlikesi oluşturabilir.
Oda ısıtıcılarının yüzeyleri de ısı yayan parçaları kadar olmasa da sıcak olur. Ocaklar, cezveler, kahve makineleri gibi ısıtma fonksiyonu gösteren ekipmanların yüzeyleri de genellikle sıcak olacaktır.
Birçok elektrikli aydınlatmada ısı üretilir ve bu ısı lamba muhafazasına iletilir. Yeni patlayan bir sarı ampulü değiştirmek için elinize aldığınızda cam muhafazanın sıcak olduğunu birçoğumuz deneyimlemişizdir. Akkor flamanlı (enkandesanlı) ampuller ve tungsten lambalar yüksek sıcaklık üretirler. Modern floresan lambalar ise fazla ısı üretmezler. Lambaların içinde üretilen ısı dış muhafazaya ulaştığında yakında bulunan yanıcı maddeleri tutuşturarak yangını başlatabilir. Bu tür aydınlatmaların kullanıldığı yerlerde yanıcı malzemelerin yakınlarda depolanmadığından emin olunmalıdır.
Motorlar özellikle de egzoz sistemlerinde olmak üzere ısı üretirler. Kazanlar, sıcak buharları ilettikleri buhar hatlarında buharı kullanan ekipmanlarda sıcak yüzeyler oluşmasına neden olurlar. Bir bıçak tarafından kesilen metal parça sürtünme dolayısıyla ısınacaktır.
Doğrudan güneş ışığına maruz kalan yüzeyler ısınacak ve bu ısıyı kondüksiyon yolu ile yüzey boyunca ileteceklerdir. Isıtılmış tüm yüzeyler potansiyel bir yangın kaynağıdır.
10.Doğa Olayları
Yüksek miktarda elektrik enerjisinin kısa bir süre içerisinde belirli bir alana akmasına neden olan yıldırımlar her yıl birçok yangına neden olmaktadır. Yıldırımlar sırasında oluşan aşırı gerilim ve akımlar, işyeri ve binaların elektrik şebekesine ve cihazlara hasar verebilir. Güneş ışınları, kuru dalların rüzgarda savrulması vb. doğa olayları da yangınların başlamasına sebep olabilir.
Doğa Olayları (Yangınların Sebepleri)
11.İşyeri Düzen ve Temizliği
Yangının başlaması için gerekli olan yakıt, çalışma alanında bırakılan çöp ve atıklardan kolaylıkla sağlanabilir. Yüksek işyeri düzeni ve çevre temizliği standartları, yangının önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Etrafta bulunan çöplerin ve atıkların temizlenmemesi yangın riskini arttırmaktadır.
İşyerlerinde ısı üretmek amacıyla ateş yakılan bölümlerde (kazan, ocak vb.) oluşan duman ve gazları dışarı atmak için kullanılan bacaların temizlenmemesi de yangın riski oluşturur. Zaman içinde bacaların içlerinde biriken kurumlar tutuşarak yangınları başlatabilirler.
Yangınların Oluşturduğu Tehlikeler ve Yangınlarda Ölüm Sebepleri
Yangınların oluşturdukları tehlikeler dediğimizde haliyle aklımıza direk insanların ve işyerinin yanması geliyor. Evet, alevle doğrudan temas insanlar için bariz bir tehlikedir. İnsan vücudu ve organları ateşle temas ettiğinde yanabilir. Yüzde 80 oranında su olduğumuz gerçeği bir başka deyişle yüzde 20 oranında yanabileceğimiz anlamına geliyor. Yine de yanıklar yangınlarda en önemli ölüm nedeni değildir.
İstatistikler insanların yangınlar sırasında genellikle boğulma veya zehirli dumanların solunması sonucu öldüğünü göstermektedir. Birleşik Krallık (UK) 2013-2014 yılları istatistiklerine göre yangına bağlı ölümlerin %41’inin duman ve zehirli gazlara bağlı solunum yetersizliği nedeniyle gerçekleştiği tespit edilmiştir. Sırasıyla diğer ölüm sebepleri %20 yanıklar, %20 yanık ve duman zehirlenmesi birlikte ve %7 yangından kaçış sırasında veya yangın esnasında (enkaz altında kalma vb.) gerçekleşen fiziksel hasarlardır. Ölüm sebeplerinin %12’si ise tespit edilememiştir.
Kaynak: Fire Statistics: Great Britain April 2013 to March 2014
Yangınların oluşturdukları tehlikeleri Yanma Ürünleri, Yüksek Sıcaklık, Patlama ve Çökme olmak üzere 4 başlıkta sıralayalım ve makaleyi sonlandıralım. Yangınlar sırasında en büyük tehlikeyi duman ve zehirli gazlar oluşturduğuna göre ağırlığımızı bu başlığa vermek mantıklı olacaktır.
Yanma Ürünleri
Yanma reaksiyonu sonucunda, yakıta, oksijen miktarına ve diğer faktörlere bağlı olarak birçok farklı yan ürün oluşur. Duman, bu yanma ürünlerinin bileşiminden oluşur. Dumanın içinde gazlar, hava ve tam olarak yanmamış katı parçacıklar bulunur. Dumanın içindeki gazlar çoğu durumda insanlar için zehirlidir. Bir yangın sırasında amonyak, karbon monoksit, karbon dioksit, hidrojen sülfür, kükürt dioksit ve nitrojen dioksit vb. birçok gaz ortaya çıkabilir. Bunlardan en yaygın üretilenler karbonmonoksit (CO) ve karbondioksit (CO2) gazlarıdır.
Hemen hemen her yanıcı maddenin içeriğinde karbon elementi bulunmaktadır. Bir madde yandığında, içeriğindeki karbon elementi salınır ve havadaki oksijen ile bir araya gelerek karbondioksit veya karbonmonoksit oluşturur. Karbonmonoksit, ortamda yakıtın yanması için yeterli oksijenin olmadığı durumlarda oluşurken karbondioksit ise yanma tam olarak gerçekleştiğinde ortaya çıkar.
Not: Bu durumu formüllerinden de anlamlandırabiliriz. Karbonmonoksit CO ile gösterilir. Yani bir karbon bir oksijen ile bir araya gelmiştir. Karbondioksit ise CO2 olarak gösterilir. Yani bir karbon oksijeni bol bulup iki oksijen ile birleşmiştir.
Karbonmonoksit; renksiz, kokusuz ve ölümcül bir gazdır. Yangınlarda en temel ölüm sebebidir ve bunun iki nedeni mevcuttur. Birinci sebebi, karbon monoksitin yanma reaksiyonunun çok yaygın bir yan ürünü olmasıdır. İkinci sebebi ise çok düşük konsantrasyonlarda bile ölümcül olabilmesidir.
Karbonmonoksit, kolayca kandaki alyuvarlara bağlanabilir. Alyuvarlar, akciğerlerden aldıkları oksijeni kan damarları yoluyla tüm vücuda taşıyan hücrelerdir. Alyuvarlar oksijen yerine karbonmonoksitle bağlanmaya başladığında vücudun oksijen taşıma kapasitesi azalmaya başlar. Bunun sonucunda ise karbonmonoksit zehirlenmesi olarak bildiğimiz olay gerçekleşir. Kış aylarında haberlerde sıklıkla gördüğümüz sobadan zehirlenme olayları karbonmonoksit zehirlenmesine en yaygın örnektir.
Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Belirtileri
Karbondioksit zehirli bir madde değildir. Hatta vücudumuzda gerçekleşen yanma reaksiyonlarının doğal bir ürünüdür. Ancak yangınlar sırasında ortamda bulunan oksijen kullanılarak büyük miktarda CO2 üretilir. Bu durum havadaki oksijen miktarının düşmesine neden olur. Aslında insana zarar veren CO2 değil havadaki oksijen yetersizliğidir. Böyle bir ortamda insanlar havadan oksijen temin edemezler ve nefes almalarına rağmen boğulurlar.
Yangın esnasında açığa çıkan diğer gazların farklı etkileri olabilir. Tahriş edici gazlar; solunum yollarında, akciğer ve gözlerde hasara neden olurken toksik gazlar; hücrelerde ve sinir sisteminde hasara yol açabilir.
Yüksek Sıcaklık
Yüksek sıcaklıklar ve alevler vücut dokusuna hasar verirler. Yüksek sıcaklık; proteinlerin yapısının bozulmasına, kanın pıhtılaşmasına ve aşırı su kaybına neden olur. Aşırı sıcaklıklar solunum güçlüğü, iç organ hasarları vb. durumlara bağlı olarak ölümlere neden olabilir. Ayrıca yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum yollarında iç yanık olarak adlandırılan hasarlara meydana gelebilir.
Patlama
Yangınlar gerçekleşirken en büyük tehlikelerden biri de patlama ihtimalidir. Yangının gerçekleştiği işyerinde patlayıcı maddeler ve kimyasallar bulunuyorsa alevlerin bu maddelere ulaşması büyük patlamalar meydana gelmesine yol açabilir.
İşyerinde bulunan basınçlı kaplar ise içlerinde yanıcı gazlar bulunmasa dahi yangın sırasında patlama riski oluştururlar. Basınçlı kapların içindeki gazlar, artan ısı ile beraber genleşmeye ve kabın çeperini zorlamaya başlar. İç basınç kabın dayanabileceği seviyeleri aştığında ise gazlar, basınçlı kabı en zayıf noktasından patlatarak dışarı çıkarlar.
Çökme
Bir başka yangın tehlikesi ise çökmedir. Çökme ihtimali büyük oranda kullanılan malzeme ve yapı cinsine bağlıdır. Yüksek sıcaklıklarda yapı malzemelerinin taşıma gücü zayıflamaya başlar. Ahşap binalarda; direk, bağlantı ve kirişlerin yanması, Betonarme binalarda; kolon ve kirişlerdeki demirin yumuşaması ve taşıyıcı özelliğini kaybetmesi gibi nedenlerle çökme olayları gerçekleşebilir.
İşyeri yangınları, üretim sürecinde ortaya çıkan ısıların yanıcı malzemeleri tutuşturması veya sabotaj gibi bilinçli hareketler sonucu başlar. Yangınların oluşabilmesi için yakıt, oksijen ve ısı kaynağı üçlüsünün bir araya gelmesi gerektiğini kavramında incelemiştik. Şimdi bir işyerini yangın üçgeni açısından değerlendirelim.
Endüstriyel bir ortamda bulunan neredeyse her şey yanabilir. Katı yakıtlara örnek olarak ahşap, kumaş perdeler ve duvar kaplamaları gibi yapı dekorasyon malzemelerini, mobilyalarda kullanılan sentetik maddeleri verebiliriz. Bir işyerini veya ofisi A4 kâğıdı olmadan düşünebiliyor muyuz? Fabrikaları karton veya strafor (köpük) gibi paketleme malzemeleri olmadan, parçalanmış buruşmuş atık kâğıtlar olmadan, baloncuklu naylon ambalaj malzemeleri veya streç filmler olmadan düşünebiliyor muyuz? Bütün bu materyaller kolay yanabilir malzemelerdir. Kısaca işyerinde üretim devam ettiği sürece yakıt bulunacaktır.
Hava, %21’i Oksijen, %78’i Azot, %1’i Argon ve az miktarda başka gazlardan oluşan bir gaz karışımıdır. İşyerindeki havayı ortadan kaldırma gibi bir şansımız olmadığı için işyerinde her daim oksijen de bulunacaktır.
Yangının oluşması ve yangın üçgeninin tamamlanması için geriye sadece ısı kaynağı kalıyor. Bu nedenle, yangının önlenmesi konusunda genellikle en iyi çözüm malzemelerin tutuşmasını önlemek yani ısı kaynaklarını kontrol altına almaktır.
Yangınların temel sebebi işyerindeki malzemelerin ısı kaynakları ile kontrolsüz bir şekilde bir araya gelmesidir. Yangınlara sebep olarak gösterilen diğer tüm maddeler aslında bu temel sebebin alt başlığıdır. Aşağıda sıklıkla karşılaşılan yangın sebeplerini inceleyeceğiz. Her biri farklı durumlar olsa da ortak yönlerinin ısı kaynakları ile yakıt kaynaklarının birbirine ulaşmasının engellenemediği durumlar olduğunu fark edeceksiniz.
İşyerlerinde sık karşılaşılan yangın nedenlerini 11 madde olarak sıraladım. Hadi başlayalım.
Yangınların Sebepleri
1. Kundaklama
Kundaklama işyerlerindeki önemli yangın nedenlerindendir. Şirkete veya içinde çalışanlara karşı kin güden kişiler, bir suçun kanıtını imha etme niyetiyle hareket eden (mali sahtekarlık vb.) personeller, belirli ürün veya uygulamalara karşı kampanya yürüten eylemciler kundaklama yaparak işyeri yangınlarının oluşmasına sebep olabilirler.
2.Yanıcı Tozlar
Talaş, un, mısır nişastası vb. yanıcı tozlar ancak tutuşturulduktan sonra yanarlar. Yanıcı tozların alana bir toz bulutu şeklinde yayıldığı durumlarda ise geniş bir yüzey alanı oluşur ve tozların patlayıcı bir kuvvetle tutuşma ihtimali ortaya çıkar. Bu durumda toz patlamaları olarak bilinen ve ciddi tahribata yol açan olaylar gerçekleşebilir.
Yanıcı tozların biriktiği işyerlerinde toz patlamaları, genellikle küçük bir patlama veya sarsıntıyı takip eden büyük bir patlama şeklinde iki aşamalı olarak gerçekleşir. Fabrikanın bir kısmında meydana gelen küçük patlamalar veya sarsıntılar binanın kiriş, destek vb. diğer bölümlerinde birikmiş olan tozları havaya kaldırır. Böylece bina içinde büyük bir toz bulutu oluşur. Oluşan bu büyük ve yoğun ikinci toz bulutu çok daha yıkıcı bir toz patlaması ile sonuçlanabilir.
3.Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Kimyasallar
Parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli kimyasalların yoğun olarak kullanıldığı veya üretildiği işyerlerinde yangın ve patlama riski oldukça yüksektir. Boya, tiner vb. yanıcı maddeler kolayca alevlenebilmeleri nedeniyle oldukça tehlikelidir. Düşük sıcaklıklarda dahi kolayca buharlaşabilen bu sıvılar bulundukları alanda havaya karışır ve oksijen ile yakıt bir araya gelmiş olur. Bu durumlarda patlamanın gerçekleşmesi için küçük bir kıvılcım yeterli olacaktır.
4.Statik Elektrik
‘Yanıcı Tozlar’ ve ‘Parlayıcı, Patlayıcı ve Tehlikeli Kimyasallar’ başlıklarının hemen sonrasına ‘Statik Elektrik’ başlığını yerleştirdim çünkü statik elektrik ve bu maddeler bir araya geldiklerinde yangın ve patlamalar neredeyse kaçınılmazdır. Yanıcı tozlar ve tehlikeli kimyasallar kolay tutuşmaları nedeniyle yüksek risk arz ederler. Statik elektrik ise gözle görülememesi nedeniyle genellikle gözden kaçan bir tehlike unsurudur.
5.Elektrik
Endüstriyel tesislerde gerçekleşen yangınların temel sebeplerinden biri de elektriktir. Hatta bir önceki makalede ndan bahsederken elektrik yangınlarının kendine ait bir sınıfı dahi olduğunu görmüştük. Elektrik yangınları, genellikle iletkenlerin aşırı yüklenmesi sonucu ısınması ve yalıtkan tabakanın eriyerek yangına sebep olması şeklinde gerçekleşir.
Elektrik, yanıcı olarak değerlendirilemez ancak yangınlara neden olma konusunda büyük rol oynayan bir enerji türüdür. Yanıcı bir sıvı veya gazın bulunduğu ortamlarda elektrikli ekipmanlardan kaynaklanan küçük bir kıvılcım yangının başlamasına neden olabilir.
6. Sigara İçmek
Kulağa basit gelse de sigara içmek yangın sebepleri konusunda çok ciddi bir yere sahiptir. Hatta İstanbul Büyükşehir Belediyesi İtfaiye Daire Başkanlığının 2019 yılında yayınladığı İstatistikler belgesinin Yangın Sebepleri adlı 4. Başlığında “2014-2018 beş yıllık dönemin ortalaması göz önüne alındığında ilk üç sırada yangınların yaklaşık %37,5’inin sigara, %24,2’sinin elektrik kontağı ve %7,6’sının kasıt nedenli yangınlardan kaynaklandığı gözlemlenmiştir.” ifadesi geçmektedir.
Sigara izmaritlerinin işyerlerinde neden olduğu yangınların sayısı sigara içme konusunda gerçekleştirilen sıkı kontrollerle, sigara içme alanları oluşturulması veya sigara içilen alanlara yerleştirilen aleve dayanıklı izmarit kutuları sayesinde azalmaya başlamıştır.
7.Sıcak İmalat (Ateşli İşler)
Gazla kesme, yakma, elektrik ark kaynağı vb. sıcak imalat işleri; üretilen yüksek ısı nedeniyle yüksek yangın riski içerirler. Kaynak ve taşlama gibi kıvılcım çıkaran ateşli işlerin özel bölümlerde yapılmadığı ve etrafta yanıcı maddeler bulunan işyerlerinde yangın oluşma riski çok yüksektir.
8.Isıtma Sistemleri
Yüksek sıcaklıktaki maddeleri taşıyan boru sistemleri, sıcak imalattaki gibi yüksek yangın riski oluştururlar. Özellikle yanıcı maddelerin bulunduğu alandan geçen sıcak boruların izolasyonunun düzgün yapılmadığı işyerlerinde ciddi yangın tehlikesi oluşur. Yanıcı malzemeler sıcak borulara yakın yerlere istifleme ve depolama yapılmamalı, düzenli soğuk hava dolaşımı olan alanlar tercih edilmelidir.
İşyerinde kullanılan taşınabilir ısıtıcılar da kolaylıkla yangına neden olabilir. Portatif ısıtıcıların güvenli bir şekilde sabitlenmediği durumlarda ısıtıcılar devrilebilir ve etraftaki malzemeleri tutuşturabilir. Portatif ısıtıcıların önlerine ürün depolanmamalı, kuruması için üstlerine giysi vb. malzemeler konmamalıdır.
9.Sıcak Yüzeyler
Bir başka tutuşma kaynağı ise sıcak yüzeylerdir. Yemeklik bir yağı çok sıcak bir ızgaraya döktüğümüzde yağın yanabileceğini tahmin etmek kolaydır. Sıcak bir fırının kenarına yaslanmış bir süpürgenin sapının ısınarak yanma ihtimali bu kadar kolay akla gelmeyebilir. Endüstriyel tesislerde sıcak yüzeylere onlarca örnek verebiliriz.
Tekstil üretiminde ve kuru temizleme tesislerinde kullanılan ütüler mekanizmaları itibariyle ısı üretirler ve üretilen bu ısı kontrol altında tutulmaz ise yangın tehlikesi oluşturabilir.
Oda ısıtıcılarının yüzeyleri de ısı yayan parçaları kadar olmasa da sıcak olur. Ocaklar, cezveler, kahve makineleri gibi ısıtma fonksiyonu gösteren ekipmanların yüzeyleri de genellikle sıcak olacaktır.
Birçok elektrikli aydınlatmada ısı üretilir ve bu ısı lamba muhafazasına iletilir. Yeni patlayan bir sarı ampulü değiştirmek için elinize aldığınızda cam muhafazanın sıcak olduğunu birçoğumuz deneyimlemişizdir. Akkor flamanlı (enkandesanlı) ampuller ve tungsten lambalar yüksek sıcaklık üretirler. Modern floresan lambalar ise fazla ısı üretmezler. Lambaların içinde üretilen ısı dış muhafazaya ulaştığında yakında bulunan yanıcı maddeleri tutuşturarak yangını başlatabilir. Bu tür aydınlatmaların kullanıldığı yerlerde yanıcı malzemelerin yakınlarda depolanmadığından emin olunmalıdır.
Motorlar özellikle de egzoz sistemlerinde olmak üzere ısı üretirler. Kazanlar, sıcak buharları ilettikleri buhar hatlarında buharı kullanan ekipmanlarda sıcak yüzeyler oluşmasına neden olurlar. Bir bıçak tarafından kesilen metal parça sürtünme dolayısıyla ısınacaktır.
Doğrudan güneş ışığına maruz kalan yüzeyler ısınacak ve bu ısıyı kondüksiyon yolu ile yüzey boyunca ileteceklerdir. Isıtılmış tüm yüzeyler potansiyel bir yangın kaynağıdır.
10.Doğa Olayları
Yüksek miktarda elektrik enerjisinin kısa bir süre içerisinde belirli bir alana akmasına neden olan yıldırımlar her yıl birçok yangına neden olmaktadır. Yıldırımlar sırasında oluşan aşırı gerilim ve akımlar, işyeri ve binaların elektrik şebekesine ve cihazlara hasar verebilir. Güneş ışınları, kuru dalların rüzgarda savrulması vb. doğa olayları da yangınların başlamasına sebep olabilir.
11.İşyeri Düzen ve Temizliği
Yangının başlaması için gerekli olan yakıt, çalışma alanında bırakılan çöp ve atıklardan kolaylıkla sağlanabilir. Yüksek işyeri düzeni ve çevre temizliği standartları, yangının önlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Etrafta bulunan çöplerin ve atıkların temizlenmemesi yangın riskini arttırmaktadır.
İşyerlerinde ısı üretmek amacıyla ateş yakılan bölümlerde (kazan, ocak vb.) oluşan duman ve gazları dışarı atmak için kullanılan bacaların temizlenmemesi de yangın riski oluşturur. Zaman içinde bacaların içlerinde biriken kurumlar tutuşarak yangınları başlatabilirler.
Yangınların Oluşturduğu Tehlikeler ve Yangınlarda Ölüm Sebepleri
Yangınların oluşturdukları tehlikeler dediğimizde haliyle aklımıza direk insanların ve işyerinin yanması geliyor. Evet, alevle doğrudan temas insanlar için bariz bir tehlikedir. İnsan vücudu ve organları ateşle temas ettiğinde yanabilir. Yüzde 80 oranında su olduğumuz gerçeği bir başka deyişle yüzde 20 oranında yanabileceğimiz anlamına geliyor. Yine de yanıklar yangınlarda en önemli ölüm nedeni değildir.
İstatistikler insanların yangınlar sırasında genellikle boğulma veya zehirli dumanların solunması sonucu öldüğünü göstermektedir. Birleşik Krallık (UK) 2013-2014 yılları istatistiklerine göre yangına bağlı ölümlerin %41’inin duman ve zehirli gazlara bağlı solunum yetersizliği nedeniyle gerçekleştiği tespit edilmiştir. Sırasıyla diğer ölüm sebepleri %20 yanıklar, %20 yanık ve duman zehirlenmesi birlikte ve %7 yangından kaçış sırasında veya yangın esnasında (enkaz altında kalma vb.) gerçekleşen fiziksel hasarlardır. Ölüm sebeplerinin %12’si ise tespit edilememiştir.
Kaynak: Fire Statistics: Great Britain April 2013 to March 2014
Yangınların oluşturdukları tehlikeleri Yanma Ürünleri, Yüksek Sıcaklık, Patlama ve Çökme olmak üzere 4 başlıkta sıralayalım ve makaleyi sonlandıralım. Yangınlar sırasında en büyük tehlikeyi duman ve zehirli gazlar oluşturduğuna göre ağırlığımızı bu başlığa vermek mantıklı olacaktır.
Yanma Ürünleri
Yanma reaksiyonu sonucunda, yakıta, oksijen miktarına ve diğer faktörlere bağlı olarak birçok farklı yan ürün oluşur. Duman, bu yanma ürünlerinin bileşiminden oluşur. Dumanın içinde gazlar, hava ve tam olarak yanmamış katı parçacıklar bulunur. Dumanın içindeki gazlar çoğu durumda insanlar için zehirlidir. Bir yangın sırasında amonyak, karbon monoksit, karbon dioksit, hidrojen sülfür, kükürt dioksit ve nitrojen dioksit vb. birçok gaz ortaya çıkabilir. Bunlardan en yaygın üretilenler karbonmonoksit (CO) ve karbondioksit (CO2) gazlarıdır.
Hemen hemen her yanıcı maddenin içeriğinde karbon elementi bulunmaktadır. Bir madde yandığında, içeriğindeki karbon elementi salınır ve havadaki oksijen ile bir araya gelerek karbondioksit veya karbonmonoksit oluşturur. Karbonmonoksit, ortamda yakıtın yanması için yeterli oksijenin olmadığı durumlarda oluşurken karbondioksit ise yanma tam olarak gerçekleştiğinde ortaya çıkar.
Not: Bu durumu formüllerinden de anlamlandırabiliriz. Karbonmonoksit CO ile gösterilir. Yani bir karbon bir oksijen ile bir araya gelmiştir. Karbondioksit ise CO2 olarak gösterilir. Yani bir karbon oksijeni bol bulup iki oksijen ile birleşmiştir.
Karbonmonoksit; renksiz, kokusuz ve ölümcül bir gazdır. Yangınlarda en temel ölüm sebebidir ve bunun iki nedeni mevcuttur. Birinci sebebi, karbon monoksitin yanma reaksiyonunun çok yaygın bir yan ürünü olmasıdır. İkinci sebebi ise çok düşük konsantrasyonlarda bile ölümcül olabilmesidir.
Karbonmonoksit, kolayca kandaki alyuvarlara bağlanabilir. Alyuvarlar, akciğerlerden aldıkları oksijeni kan damarları yoluyla tüm vücuda taşıyan hücrelerdir. Alyuvarlar oksijen yerine karbonmonoksitle bağlanmaya başladığında vücudun oksijen taşıma kapasitesi azalmaya başlar. Bunun sonucunda ise karbonmonoksit zehirlenmesi olarak bildiğimiz olay gerçekleşir. Kış aylarında haberlerde sıklıkla gördüğümüz sobadan zehirlenme olayları karbonmonoksit zehirlenmesine en yaygın örnektir.
Karbondioksit zehirli bir madde değildir. Hatta vücudumuzda gerçekleşen yanma reaksiyonlarının doğal bir ürünüdür. Ancak yangınlar sırasında ortamda bulunan oksijen kullanılarak büyük miktarda CO2 üretilir. Bu durum havadaki oksijen miktarının düşmesine neden olur. Aslında insana zarar veren CO2 değil havadaki oksijen yetersizliğidir. Böyle bir ortamda insanlar havadan oksijen temin edemezler ve nefes almalarına rağmen boğulurlar.
Yangın esnasında açığa çıkan diğer gazların farklı etkileri olabilir. Tahriş edici gazlar; solunum yollarında, akciğer ve gözlerde hasara neden olurken toksik gazlar; hücrelerde ve sinir sisteminde hasara yol açabilir.
Yüksek Sıcaklık
Yüksek sıcaklıklar ve alevler vücut dokusuna hasar verirler. Yüksek sıcaklık; proteinlerin yapısının bozulmasına, kanın pıhtılaşmasına ve aşırı su kaybına neden olur. Aşırı sıcaklıklar solunum güçlüğü, iç organ hasarları vb. durumlara bağlı olarak ölümlere neden olabilir. Ayrıca yangın yerinde oluşan kızgın hava kısa süre de olsa solunduğunda, solunum yollarında iç yanık olarak adlandırılan hasarlara meydana gelebilir.
Patlama
Yangınlar gerçekleşirken en büyük tehlikelerden biri de patlama ihtimalidir. Yangının gerçekleştiği işyerinde patlayıcı maddeler ve kimyasallar bulunuyorsa alevlerin bu maddelere ulaşması büyük patlamalar meydana gelmesine yol açabilir.
İşyerinde bulunan basınçlı kaplar ise içlerinde yanıcı gazlar bulunmasa dahi yangın sırasında patlama riski oluştururlar. Basınçlı kapların içindeki gazlar, artan ısı ile beraber genleşmeye ve kabın çeperini zorlamaya başlar. İç basınç kabın dayanabileceği seviyeleri aştığında ise gazlar, basınçlı kabı en zayıf noktasından patlatarak dışarı çıkarlar.
Çökme
Bir başka yangın tehlikesi ise çökmedir. Çökme ihtimali büyük oranda kullanılan malzeme ve yapı cinsine bağlıdır. Yüksek sıcaklıklarda yapı malzemelerinin taşıma gücü zayıflamaya başlar. Ahşap binalarda; direk, bağlantı ve kirişlerin yanması, Betonarme binalarda; kolon ve kirişlerdeki demirin yumuşaması ve taşıyıcı özelliğini kaybetmesi gibi nedenlerle çökme olayları gerçekleşebilir.