Günümüzde gece çalışması arttığından vardiya uygulamaları da çeşitlenmektedir. Yasal olarak üç posta halinde çalışma öngörülürken iki veya dört posta halinde çalışma uygulamaları da eklenmiştir. Uygulamalar şöyledir:
Üç posta halinde çalışma...
Yedili vardiya sistemi
Büyük işletmelerde uygulanmaktadır. İki grup aynı anda çalışırken bir vardiya yedektir. Vardiya değişimleri her hafta uygulanırken bu sistemin en büyük sorunu hafta tatil sayısı genelde ayda üç olmakta ve genelde cumartesi veya Pazar gününe rastlamamaktadır. Sorun ya fazla mesaiyle çözülür ya da istihdam artırılır. Bu çalışma şekli sadece aile bağlarını koparmıyor aynı zamanda işyerinde de sosyal izolasyonu artırıyor. Zira hafta tatil günü de sabit değildir.
Dörtlü vardiya sistemi
Çalışan sayısının az olduğu işletmelerde uygulanmaktadır. Bir grup yedek olmakta başka bir grupla birlikte veya değişim sırasında sisteme katılmaktadır. Ancak vardiyada posta değişimi olduğunda en az 11 saat dinlenmeleri gerekirken burda 8 saat olmaktadır.
Dört posta halinde çalışma...
Haftada 6 gün çalışılan 4 ekipli 6 saatlik vardiya sistemidir. Hafta tatili herkes için aynı ve sabittir. Çalışma süresi haftada 36 saat etmektedir.
İki posta halinde çalışma...
Günde 11 saatlik vardiya sistemidir. Dört gün çalışıp dört gün tatil olmaktadır. Haftada 45 saatlik ve günlük en fazla 11 saatlik çalışmayı aşmamaktadır.
Hızlı dönüşümlü gece vardiyası...
En fazla üç gece vardiyasına kalıp sonra gündüz vardiyasına geçmektir. İtalyan modeli diye bahsedilir.
Vardiya çalışanlarında bir süre sonra farklı çalışma saatlerine bir miktar uyum sağlanması söz konusudur ancak, sürekli gece döneminde çalışanlarda bile, çalışma saatlerine tam anlamı ile uyum sağlanması mümkün değildir. Ayrıca optimal laboratuar ortamlarında bile gündüz saatlerindeki uyku süresi gece uykularından daha kısa olmaktadır. Bu nedenle işverenlerin ve çalışanların dikkat etmesi gereken konular vardır. Bunları özetlersek;
İşverenler açısından...
1.Seyrek ve tek gece vardiya sistemleri daha uygundur. Ayrıca haftalık yerine günlük ya da iki günde (en fazla üç gece) bir değişen, hızlı dönüşümlü bir vardiya sistemi de düşünülebilir. Bu olamıyorsa bir, iki veya dört haftalık periyoddan daha çok iki veya dört haftalık vardiya değişiminin tercih edilmesi uyum açısından daha uygundur.
2.Birbirini izleyen iki dinlenme gününün hafta sonu tatillerine rastlatıldığı sistemlere öncelik verilmelidir. Bunun için yedek vardiya grubunun eklenmesi yani bu boşluğun istihdam artışı ile doldurulması daha doğrudur. Hafta tatili aile ve sosyal yaşam için çok önemlidir.
3.Vardiya süreleri, fiziksel ve zihinsel iş yüküne göre düzenlenebilir. İş yükü az ve dinlenme olanakları varsa gece vardiyaları daha uzun, gündüz vardiyaları daha kısa olabilir. Yine gece vardiyalarında kısa süreli dinlenme sayısı arttırılabilir.
4.Vardiya rotasyonlarının düzeni basit ve anlaşılır olmasına gayret edilir. Karışık olmamasına özen gösterilir. Takvim duyurusu yapılır.
5.Bir yıl içindeki dinlenme günlerinin toplamı gündüz vardiyasındakilere eşit olmalıdır. Gece ve gündüz çalışma diğer çalışanlarla eşit olur.
6.Sindirim sistemi yakınması ,sarası , verem hastalığı olanlar, şeker ve kalp hastalığı kontrol edilemeyen çalışanların ve emziren kadınların gece çalışması uygun değildir. Yine 18 yaşından küçük genç çalışanların sanayiden sayılan işyerlerinde gece çalışması uygun değildir.
7.Vücudun kendi döngülerine uygun olması için vardiya değişimleri saat yönünde olmalıdır.
8.Sabah vardiyalı erken başlamamalı ve başlama saati en azından 07:00 ya da daha sonra olması normal uyku süresi ve REM uykusu için gereklidir.
9.Gece yemek verilecekse saat 01.00’den önce verilmelidir. Daha geç saatlerde sindirim fonksiyonu oldukça yavaşlamaktadır. Daha sonra, atıştırmak için hafif şeyler, meyve suları ve süt verilebilir.
Çalışanlar açısından...
Her ne kadar çalışanlar gündüz iyi uyusa bile uyku süresi fizyolojik olarak daha kısa olduğundan gece çalışmalarında istemsiz uykular görülmektedir. Kazalar gündüze göre daha fazla ve verimlilik daha az olmaktadır. Bu durumu en aza indirmek için çalışanlar;
Uyku saatlerini belirli olmasına çalışmalı, bu konuda disiplinli olmaya gayret etmelidir. Odasında yani yatağında uyuması önerilir. Rahatsız edici durumlardan uzak durmalı, gerektiğinde kulak tıkaçları veya göz bandı kullanabilir.
Uyumadan önce gevşemek için hafif bir egzersiz, ılık banyo, kitap okuma, TV izleme, müzik dinleme önerilir. Uyku hapları kullanmaktan kaçınır.
Yemek yeme saatlerini belirleyebilir. Uyumadan iki saat öncesinde hafif bir yemek yiyebilir. Kahve, kola gibi kafeinli içeceklerden ve alkolden uzak durmasında fayda var.
Spor, yürüyüş yapmayı, proteinden zengin beslenmeyi, sosyal hayatınızı planlamayı unutmayın.
Bir dahaki yazıda bu konudaki ILO, Avrupa Birliği ve yasal mevzuatları inceleyeceğiz.
05 Aralık 2015
Üç posta halinde çalışma...
Yedili vardiya sistemi
Büyük işletmelerde uygulanmaktadır. İki grup aynı anda çalışırken bir vardiya yedektir. Vardiya değişimleri her hafta uygulanırken bu sistemin en büyük sorunu hafta tatil sayısı genelde ayda üç olmakta ve genelde cumartesi veya Pazar gününe rastlamamaktadır. Sorun ya fazla mesaiyle çözülür ya da istihdam artırılır. Bu çalışma şekli sadece aile bağlarını koparmıyor aynı zamanda işyerinde de sosyal izolasyonu artırıyor. Zira hafta tatil günü de sabit değildir.
Dörtlü vardiya sistemi
Çalışan sayısının az olduğu işletmelerde uygulanmaktadır. Bir grup yedek olmakta başka bir grupla birlikte veya değişim sırasında sisteme katılmaktadır. Ancak vardiyada posta değişimi olduğunda en az 11 saat dinlenmeleri gerekirken burda 8 saat olmaktadır.
Dört posta halinde çalışma...
Haftada 6 gün çalışılan 4 ekipli 6 saatlik vardiya sistemidir. Hafta tatili herkes için aynı ve sabittir. Çalışma süresi haftada 36 saat etmektedir.
İki posta halinde çalışma...
Günde 11 saatlik vardiya sistemidir. Dört gün çalışıp dört gün tatil olmaktadır. Haftada 45 saatlik ve günlük en fazla 11 saatlik çalışmayı aşmamaktadır.
Hızlı dönüşümlü gece vardiyası...
En fazla üç gece vardiyasına kalıp sonra gündüz vardiyasına geçmektir. İtalyan modeli diye bahsedilir.
Vardiya çalışanlarında bir süre sonra farklı çalışma saatlerine bir miktar uyum sağlanması söz konusudur ancak, sürekli gece döneminde çalışanlarda bile, çalışma saatlerine tam anlamı ile uyum sağlanması mümkün değildir. Ayrıca optimal laboratuar ortamlarında bile gündüz saatlerindeki uyku süresi gece uykularından daha kısa olmaktadır. Bu nedenle işverenlerin ve çalışanların dikkat etmesi gereken konular vardır. Bunları özetlersek;
İşverenler açısından...
1.Seyrek ve tek gece vardiya sistemleri daha uygundur. Ayrıca haftalık yerine günlük ya da iki günde (en fazla üç gece) bir değişen, hızlı dönüşümlü bir vardiya sistemi de düşünülebilir. Bu olamıyorsa bir, iki veya dört haftalık periyoddan daha çok iki veya dört haftalık vardiya değişiminin tercih edilmesi uyum açısından daha uygundur.
2.Birbirini izleyen iki dinlenme gününün hafta sonu tatillerine rastlatıldığı sistemlere öncelik verilmelidir. Bunun için yedek vardiya grubunun eklenmesi yani bu boşluğun istihdam artışı ile doldurulması daha doğrudur. Hafta tatili aile ve sosyal yaşam için çok önemlidir.
3.Vardiya süreleri, fiziksel ve zihinsel iş yüküne göre düzenlenebilir. İş yükü az ve dinlenme olanakları varsa gece vardiyaları daha uzun, gündüz vardiyaları daha kısa olabilir. Yine gece vardiyalarında kısa süreli dinlenme sayısı arttırılabilir.
4.Vardiya rotasyonlarının düzeni basit ve anlaşılır olmasına gayret edilir. Karışık olmamasına özen gösterilir. Takvim duyurusu yapılır.
5.Bir yıl içindeki dinlenme günlerinin toplamı gündüz vardiyasındakilere eşit olmalıdır. Gece ve gündüz çalışma diğer çalışanlarla eşit olur.
6.Sindirim sistemi yakınması ,sarası , verem hastalığı olanlar, şeker ve kalp hastalığı kontrol edilemeyen çalışanların ve emziren kadınların gece çalışması uygun değildir. Yine 18 yaşından küçük genç çalışanların sanayiden sayılan işyerlerinde gece çalışması uygun değildir.
7.Vücudun kendi döngülerine uygun olması için vardiya değişimleri saat yönünde olmalıdır.
8.Sabah vardiyalı erken başlamamalı ve başlama saati en azından 07:00 ya da daha sonra olması normal uyku süresi ve REM uykusu için gereklidir.
9.Gece yemek verilecekse saat 01.00’den önce verilmelidir. Daha geç saatlerde sindirim fonksiyonu oldukça yavaşlamaktadır. Daha sonra, atıştırmak için hafif şeyler, meyve suları ve süt verilebilir.
Çalışanlar açısından...
Her ne kadar çalışanlar gündüz iyi uyusa bile uyku süresi fizyolojik olarak daha kısa olduğundan gece çalışmalarında istemsiz uykular görülmektedir. Kazalar gündüze göre daha fazla ve verimlilik daha az olmaktadır. Bu durumu en aza indirmek için çalışanlar;
Uyku saatlerini belirli olmasına çalışmalı, bu konuda disiplinli olmaya gayret etmelidir. Odasında yani yatağında uyuması önerilir. Rahatsız edici durumlardan uzak durmalı, gerektiğinde kulak tıkaçları veya göz bandı kullanabilir.
Uyumadan önce gevşemek için hafif bir egzersiz, ılık banyo, kitap okuma, TV izleme, müzik dinleme önerilir. Uyku hapları kullanmaktan kaçınır.
Yemek yeme saatlerini belirleyebilir. Uyumadan iki saat öncesinde hafif bir yemek yiyebilir. Kahve, kola gibi kafeinli içeceklerden ve alkolden uzak durmasında fayda var.
Spor, yürüyüş yapmayı, proteinden zengin beslenmeyi, sosyal hayatınızı planlamayı unutmayın.
Bir dahaki yazıda bu konudaki ILO, Avrupa Birliği ve yasal mevzuatları inceleyeceğiz.
05 Aralık 2015