İnsanların gürültülü ortamlarda çalışması kulak çınlaması, işitme kaybı, psikolojik rahatsızlıklar, konsantrasyon bozukluğu gibi sorunlara neden olabilmektedir. Bu gibi sıkıntıların yaşanmaması için gürültülü ortamlarda çalışanların, şayet gürültü yok edilemiyorsa ve/veya mühendislik önlemleri yetersiz kalıyorsa, kulak koruyucu donanım kullanması gereklidir.
Türkiye’de yayınlanan “Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik” gereği 3 farklı maruziyet değeri mevcuttur. Yönetmeliğe göre en düşük maruziyet eylem değeri 80 dB(A), en yüksek maruziyet eylem değeri 85 dB(A) ve maruziyet sınır değeri 87 dB(A) olarak belirlenmiştir.
Bunların günlük hayatımızdaki etkisine baktığımızda, eğer bir çalışma ortamında yapılan 8 saatlik gürültü ölçümleri 80 dB(A) ve üzeri olarak raporlandı ise, işveren işyerinde kulak koruyucu donanım bulundurmak zorundadır. 85 dB(A) ve üzerinde ise, çalışanlar işverenin sağladığı kulak koruyucu donanımı kullanmak zorundadır. Ancak genellikle iş güvenliği uzmanlarının seçmesi gereken SNR (sönümleme) değerleri ile ilgili herhangi bir yönlendirme yönetmeliklerde bulunmamaktadır.
Yönetmeliğin belirttiği konular arasında; kulak koruyucu donanımın, işitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek şekilde seçilmesi gerektiği bilgisi yer almaktadır. Bu yönlendirme sonucu genellikle; genel yaklaşım, en yüksek SNR değerine sahip kulak koruyucu donanım hangisi ise onun tercih edilmesidir. Ancak bu yöntem çok da doğru değildir. Eğer seçilen SNR değeri, ölçüm değerlerine uygun olarak seçilmez ve gereğinden fazla bir koruma sağlarsa aşağıdaki gibi riskli durumlar ortaya çıkabilmektedir:
Normal şartlarda kişisel koruyucu donanımlar ekstra risk yaratmamalıdır. Bu nedenle, her kişisel koruyucu donanımda olduğu gibi kulak koruyucu donanımlarda da doğru seçim önceliklendirilmelidir.
Kulak koruyucu donanımlarda Avrupa’nın ve Türkiye’nin de kabul ettiği standart EN 352 olarak geçmektedir. EN 352 standartlar serisi (EN 352-1: Kulaklıklar, EN 352-2: Kulak tıkaçları, EN 352-3: Barete monte kulaklıklar) kulak koruyucu donanımların yapım, tasarım, performans, işaretleme ve kullanıcı bilgilerini kapsamaktadır, seçilecek SNR değeri ile ilgili bilgi vermez. Bu durumda, EN 458 “İşitme Koruyucuları – Seçim, Kullanım, Muhafaza ve Bakım – Kılavuz” isimli standarda bakılarak en doğru seçim yapılabilmektedir.
Öncelikle EN 458’e göre aşağıdaki maddeler bir kulak koruyucu donanım için olmazsa olmazlardandır:
Diğer bir konu ise, barete monte kulak koruyucu donanımlar için baretin, barete monte kulaklık ile uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Bu konu ile ilgili detay bilgi EN 352-3 standardında yer almaktadır. Baret ve barete monte kulaklık ile ilgili uyum tabloları (S,M,L tabloları) her kulaklığın üretici firmasında yer almaktadır ve bu tabloya göre seçimler gerçekleştirilmelidir.
Bu konular içerisinde en önemlisi, aslında günlük hayatımızda gördüğümüz ancak genellikle kutu üzerinde neden bulunduğunun detayını bilmediğimiz tablolardır. Bu tabloların detayları, EN 458 tarafından açıklanmaktadır. Bu tabloyu özetlemek gerekirse;
Bir kulak koruyucu donanım için SNR değeri belirlenirken farklı 16 kişiden oluşan bir topluluğa kulak koruyucu donanım giydirilerek 8 farklı frekans değerinde sönümleme değerleri ölçülür. Tekrarlanan ölçümler sonucunda çıkan ortalama sönümleme değeri Mf olarak, hesaplamalar yapılırken ortaya çıkan standard sapma sf, ortalama sonuçtan standard sapmanın çıkartılması ile bulunan minimum değere ise APVf ismi verilir. Yukarıda görülen büyük tabloya “oktav bant metodu” ismi verilir ve özellikle frekansa bağlı ölçümü elinde olan işyerleri için en doğru koruma seviyesini belirleyen metotdur.
Tablonun altında görülen H, M ve L değerlerine bakılarak HML metodu ile hesaplamalar gerçekleşebilir. Burada 63, 125, 250 ve 500 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak L (düşük frekansta gürültüler), 500, 1000 ve 2000 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak M (orta frekansta gürültüler), 2000, 4000 ve 8000 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak H (yüksek frekansta gürültüler) değerini belirtir. Buna göre EN 458 standardında verilen formüller ile gerekli hesaplamalar yapılarak seçilen kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığına karar verilir.
Son ve Türkiye’de en yaygın olan kısım ise tüm frekansların logaritmik ortalamasına göre hesaplanan SNR değeri ile hesaplamaları gerçekleştirmektir. SNR değerine göre, bir kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığı EN 458’de bulunan hesaplamalarla, seçilen kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığına karar verilir. Ancak en çok uygulanan ve pratik olan metot, ölçülen gürültü ölçümlerinden, kulak tıkacının SNR değerinin çıkarılması sonucu kulağa iletilen gürültü düzeyinin 70-80 dB arasına denk geliyor olmasıdır.
Her ne kadar oktav bant metodu, HML metodu ve SNR metodu olsa da, asıl gerçek olan o kişiye bir kulak koruyucu donanımın ne kadar uyumlu olduğu ve o kişinin ne kadar doğru takabildiğidir. İngiltere, Amerika gibi ülkelerde zorunlu olan kulak koruyucu donanım fit testleri ile bir kulak koruyucu donanımı, çalışan taktığında gerçekte ne kadar koruduğu belirlenmiş olacak ve ortam gürültülerini de fit testin yazılımına eklediğinizde, o çalışan için, çalıştığı yerin gürültü seviyelerine göre fit testini gerçekleştirdiği kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığı en doğru biçimde ortaya çıkmaktadır.
Kaynak
Mirey Bonfil, 3M
Kişisel Koruyucu Donanım Teknik Koordinatörü
Personal Safety Division Application Engineer
Türkiye’de yayınlanan “Çalışanların Gürültü ile İlgili Risklerden Korunmalarına Dair Yönetmelik” gereği 3 farklı maruziyet değeri mevcuttur. Yönetmeliğe göre en düşük maruziyet eylem değeri 80 dB(A), en yüksek maruziyet eylem değeri 85 dB(A) ve maruziyet sınır değeri 87 dB(A) olarak belirlenmiştir.
Bunların günlük hayatımızdaki etkisine baktığımızda, eğer bir çalışma ortamında yapılan 8 saatlik gürültü ölçümleri 80 dB(A) ve üzeri olarak raporlandı ise, işveren işyerinde kulak koruyucu donanım bulundurmak zorundadır. 85 dB(A) ve üzerinde ise, çalışanlar işverenin sağladığı kulak koruyucu donanımı kullanmak zorundadır. Ancak genellikle iş güvenliği uzmanlarının seçmesi gereken SNR (sönümleme) değerleri ile ilgili herhangi bir yönlendirme yönetmeliklerde bulunmamaktadır.
Yönetmeliğin belirttiği konular arasında; kulak koruyucu donanımın, işitme ile ilgili riski ortadan kaldıracak veya en aza indirecek şekilde seçilmesi gerektiği bilgisi yer almaktadır. Bu yönlendirme sonucu genellikle; genel yaklaşım, en yüksek SNR değerine sahip kulak koruyucu donanım hangisi ise onun tercih edilmesidir. Ancak bu yöntem çok da doğru değildir. Eğer seçilen SNR değeri, ölçüm değerlerine uygun olarak seçilmez ve gereğinden fazla bir koruma sağlarsa aşağıdaki gibi riskli durumlar ortaya çıkabilmektedir:
- İş arkadaşlarının acil bir durumda çalışana seslenmesini duymama,
- Çalan acil durum alarmlarını net olarak duymama,
- Ortamdaki herkesden kendisini izole hissedeceğinden, psikolojik sıkıntılar doğabilme,
- Forkliftin geri gelme sesini duymama vb.
Normal şartlarda kişisel koruyucu donanımlar ekstra risk yaratmamalıdır. Bu nedenle, her kişisel koruyucu donanımda olduğu gibi kulak koruyucu donanımlarda da doğru seçim önceliklendirilmelidir.
Kulak koruyucu donanımlarda Avrupa’nın ve Türkiye’nin de kabul ettiği standart EN 352 olarak geçmektedir. EN 352 standartlar serisi (EN 352-1: Kulaklıklar, EN 352-2: Kulak tıkaçları, EN 352-3: Barete monte kulaklıklar) kulak koruyucu donanımların yapım, tasarım, performans, işaretleme ve kullanıcı bilgilerini kapsamaktadır, seçilecek SNR değeri ile ilgili bilgi vermez. Bu durumda, EN 458 “İşitme Koruyucuları – Seçim, Kullanım, Muhafaza ve Bakım – Kılavuz” isimli standarda bakılarak en doğru seçim yapılabilmektedir.
Öncelikle EN 458’e göre aşağıdaki maddeler bir kulak koruyucu donanım için olmazsa olmazlardandır:
- CE işareti,
- Ses zayıflatma özelliği,
- Kullanıcı konforu,
- Ortam ve aktivite,
- Tıbbi bozukluklar,
- Baret, gözlük gibi diğer kişisel koruyucu donanımla uyumluluk.
Diğer bir konu ise, barete monte kulak koruyucu donanımlar için baretin, barete monte kulaklık ile uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Bu konu ile ilgili detay bilgi EN 352-3 standardında yer almaktadır. Baret ve barete monte kulaklık ile ilgili uyum tabloları (S,M,L tabloları) her kulaklığın üretici firmasında yer almaktadır ve bu tabloya göre seçimler gerçekleştirilmelidir.
Bu konular içerisinde en önemlisi, aslında günlük hayatımızda gördüğümüz ancak genellikle kutu üzerinde neden bulunduğunun detayını bilmediğimiz tablolardır. Bu tabloların detayları, EN 458 tarafından açıklanmaktadır. Bu tabloyu özetlemek gerekirse;
Bir kulak koruyucu donanım için SNR değeri belirlenirken farklı 16 kişiden oluşan bir topluluğa kulak koruyucu donanım giydirilerek 8 farklı frekans değerinde sönümleme değerleri ölçülür. Tekrarlanan ölçümler sonucunda çıkan ortalama sönümleme değeri Mf olarak, hesaplamalar yapılırken ortaya çıkan standard sapma sf, ortalama sonuçtan standard sapmanın çıkartılması ile bulunan minimum değere ise APVf ismi verilir. Yukarıda görülen büyük tabloya “oktav bant metodu” ismi verilir ve özellikle frekansa bağlı ölçümü elinde olan işyerleri için en doğru koruma seviyesini belirleyen metotdur.
Tablonun altında görülen H, M ve L değerlerine bakılarak HML metodu ile hesaplamalar gerçekleşebilir. Burada 63, 125, 250 ve 500 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak L (düşük frekansta gürültüler), 500, 1000 ve 2000 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak M (orta frekansta gürültüler), 2000, 4000 ve 8000 Hz için olan değerlerden yola çıkılarak H (yüksek frekansta gürültüler) değerini belirtir. Buna göre EN 458 standardında verilen formüller ile gerekli hesaplamalar yapılarak seçilen kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığına karar verilir.
Son ve Türkiye’de en yaygın olan kısım ise tüm frekansların logaritmik ortalamasına göre hesaplanan SNR değeri ile hesaplamaları gerçekleştirmektir. SNR değerine göre, bir kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığı EN 458’de bulunan hesaplamalarla, seçilen kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığına karar verilir. Ancak en çok uygulanan ve pratik olan metot, ölçülen gürültü ölçümlerinden, kulak tıkacının SNR değerinin çıkarılması sonucu kulağa iletilen gürültü düzeyinin 70-80 dB arasına denk geliyor olmasıdır.
Her ne kadar oktav bant metodu, HML metodu ve SNR metodu olsa da, asıl gerçek olan o kişiye bir kulak koruyucu donanımın ne kadar uyumlu olduğu ve o kişinin ne kadar doğru takabildiğidir. İngiltere, Amerika gibi ülkelerde zorunlu olan kulak koruyucu donanım fit testleri ile bir kulak koruyucu donanımı, çalışan taktığında gerçekte ne kadar koruduğu belirlenmiş olacak ve ortam gürültülerini de fit testin yazılımına eklediğinizde, o çalışan için, çalıştığı yerin gürültü seviyelerine göre fit testini gerçekleştirdiği kulak koruyucu donanımın uygun olup olmadığı en doğru biçimde ortaya çıkmaktadır.
Kaynak
Mirey Bonfil, 3M
Kişisel Koruyucu Donanım Teknik Koordinatörü
Personal Safety Division Application Engineer