Bakan Faruk Çelik dün kıdem tazmiatının bu haliyle sürdürülebilir olmadığını söyledi. Ve değişiklik yapmak için çalışmaların sürdüğünü açıkladı. Sosyal taraflarla da sık sık tartışılan yeni modelin merak edilenlerine yanıt aradık. İşte kıdem tazminatları ile ilgili 10 soru ve 10 yanıt:
YENİ SİSTEM NE GETİRİYOR?
Her çalışan için bir bireysel hesap açılacak. Bu hesaba her ay işveren tarafından kıdem tazminatı ödeneği yatırılacak.
ÇALIŞANA KÖTÜ HABER
Bu hesaplar, bireysel emeklilik şirketleri tarafından değerlendirilecek. işçi, biriken parasını istediği zaman alamayacak. 15 yıllık sigortalılığını dolduran ve 3 bin 600 gün primi tahakkuk ettirilen çalışan, biriken tutarın yarısını çekebilecek. Hükümetin getirmek istediği sistem, kıdem tazminatını kaldırarak çalışanlar için zorunlu bireysel tasarruf hesabı oluşturulması anlamına geliyor.
NE KADAR SÜREDE KIDEM HAKKI KAZANILACAK?
Şu anki sistemde bir işyerinde bir yıldan az çalışanın kıdem hakkı bulunmazken, yeni sistemde bir gün çalışanın dahi hakkı olacak.
KIDEM HESABINA FAİZ İŞLETİLECEK Mİ?
Bireysel kıdem hesapları üzerinde faaliyet gösterecek ve Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu'na tabii olacak firmalar olacak. Primlerin hangi fonlarda değerlendirileceğine çalışan kendisi karar verecek. Ama işçi tercihte bulunmazsa hesabında biriken paranın asgari yüzde 40'ı kamu borçlanma araçları veya kira sertifikalarını içeren bir fonda değerlendirilecek.
İŞTEN AYRILIRSAM KIDEM HESABIM NE OLACAK?
İşten ayrılma veya iş değiştirme durumunda da aynı hesap üzerinden çalışanın kıdem tazminatı hakkı devam edecek. Çalışanın ev almak istemesi gibi durumlarda fonda biriken kaynağın yarısını çekme hakkı olacak. Ölüm halinde de mirasçılar biriken tutarı çekme hakkına sahip olacak.
İŞVEREN ÖDEME YAPMAZSA HANGİ YOLLARA BAŞVURULABİLECEK?
Çalışan istediği zaman şirketler üzerinden kendi hesabına aktarılan kaynağı ve nemalanma durumunu görebilecek. Ancak işverenin hiçbir şekilde ödememe yapmaması durumunda yaptırımın ne olacağı konusu şu anda netleşmeyen başlıklardan biri.
CEVAPSIZ SORU
Hükümet, 'kıdem tazminatı fonu'nu her gündeme getirdiğinde gerekçe olarak çalışanların yüzde 90'ının kıdem tazminatı alamadığını ileri sürüyor. Ancak sendikalar, bu oranın gerçek dışı olduğunu, hükümetin algı oluşturmak için bu söyleme müracaat ettiğini belirtiyor. Kıdem tazminatını alamayan işçi mahkemeye başvurma hakkına sahip. İş mahkemelerinde davaların tamamına yakını çalışan lehine sonuçlanıyor. "İşten çıkardığı işçisine kıdem tazminatını ödemeyen patron, fona neden aylık düzenli ödeme yapsın?" sorusu da cevapsız.
ÇALIŞANI BEKLEYEN TEHLİKE
Fon sistemine bakıldığında 'kazanılmış hakların korunması' sözü gerçekleri yansıtmıyor. Fonda hak kaybı olmaması için uzmanların hesaplamalarına göre 8 puan prim ödenmesi gerekiyor. Ancak bu oranı işverenler kabul edilemez görüyor. İşverenin önerisi 2-3 puan arası bir ödeme. Böyle bir formülün kabul edilmesi, " işçi açısından kıdem tazminatının zaman içinde tamamen yok edilmesi" anlamına gelecek.
U DEĞİŞİKLİKLERİN NE ZAMAN YAPILMASI BEKLENİYOR?
Son açıklanan dönüşüm programlarına göre, 1 yıl içinde kıdem tazminatı ve işsizlik sigortası fonuyla ilgili çalışmalar tamamlanacak ve düzenleme hayata geçirilecek.
SOSYAL TARAFLARIN YENİ DÜZENLEMEYLE İLGİLİ ÇEKİNCELERİ NE?
Her yıl 1 brüt maaş kadar kıdem tazminatı hakkının korunması için, yeni sistemde işverenin çalışanın maaşının yüzde 8.4'lük kısmı kadar bir kaynağı kıdem tazminatı hesabına aylık olarak aktarması gerekiyor. İşçi sendikaları bu oranın düşürülmesi durumunda, düzenlemeye karşı olacaklarını belirtiyor. İşveren ise, yüzde 8.4'lük oranın ciddi bir yük getireceğini ve rekabete engel olacağını belirterek itiraz ediyor.
KIDEM TAZMİNATI HESABINA DEVLETİN TEŞVİK VERMESİ SÖZ KONUSU OLACAK MI?
Bireysel emeklilik hesaplarında olduğu gibi devletin yüzde 25 oranında bireysel emeklilik hesabına katkı yapması gündeme geldi, ancak bu konuda da bir netlik bulunmuyor.
MEVCUT ÇALIŞANLARIN DURUMU NE OLACAK?
Bugüne kadar yapılan açıklamalara göre, mevcut çalışanlar isterlerse şu anki sistemde kalacak; iki tarafında uzlaşması durumunda ise yeni sisteme geçiş mümkün olacak.
KIDEM TAZMİNATI SİSTEMİNDE NİÇİN BİR DEĞİŞİKLİK GÜNDEMDE?
Şu anki sistemde, işten çıkarılan bir işçinin çalıştığı her yıl için bir brüt maaş kıdem tazminatı hakkı var. Ancak işverenin ödeme yapmaması durumunda, uzun süren bir yargı süreci başlıyor. Çalışma Bakanı Faruk Çelik, birçok işçinin yararlanamadığını ve mağdur olduğunu; işverenlerin da yüklerinin yeniden belirlenmesi istediğini söyledi.
"GERÇEK AMAÇ"
Kıdem tazminatının kaldırılması hükümetin 2015 programında da yer alıyor. Hükümetin kıdem tazminatı fonu ile esas hedefinin işvereni rahatlatmak ve bireysel hesap yoluyla tasarrufları artırmak olduğu görülüyor.
DİĞER HEDEF
Hükümetin bir başka planı da İşsizlik Fonu'ndan kesinti yapıp bunu kıdem fonuna aktarmak. Buna göre işverenden İşsizlik Fonu için kesilen 2 puanlık prim, kıdem için kesilecek. İşsizlik Fonu için bu oran binde 5'e inecek. Böylece İşsizlik Fonu'nun gelirlerinde ciddi bir azalma olacak.
YENİ SİSTEM NE GETİRİYOR?
Her çalışan için bir bireysel hesap açılacak. Bu hesaba her ay işveren tarafından kıdem tazminatı ödeneği yatırılacak.
ÇALIŞANA KÖTÜ HABER
Bu hesaplar, bireysel emeklilik şirketleri tarafından değerlendirilecek. işçi, biriken parasını istediği zaman alamayacak. 15 yıllık sigortalılığını dolduran ve 3 bin 600 gün primi tahakkuk ettirilen çalışan, biriken tutarın yarısını çekebilecek. Hükümetin getirmek istediği sistem, kıdem tazminatını kaldırarak çalışanlar için zorunlu bireysel tasarruf hesabı oluşturulması anlamına geliyor.
NE KADAR SÜREDE KIDEM HAKKI KAZANILACAK?
Şu anki sistemde bir işyerinde bir yıldan az çalışanın kıdem hakkı bulunmazken, yeni sistemde bir gün çalışanın dahi hakkı olacak.
KIDEM HESABINA FAİZ İŞLETİLECEK Mİ?
Bireysel kıdem hesapları üzerinde faaliyet gösterecek ve Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu'na tabii olacak firmalar olacak. Primlerin hangi fonlarda değerlendirileceğine çalışan kendisi karar verecek. Ama işçi tercihte bulunmazsa hesabında biriken paranın asgari yüzde 40'ı kamu borçlanma araçları veya kira sertifikalarını içeren bir fonda değerlendirilecek.
İŞTEN AYRILIRSAM KIDEM HESABIM NE OLACAK?
İşten ayrılma veya iş değiştirme durumunda da aynı hesap üzerinden çalışanın kıdem tazminatı hakkı devam edecek. Çalışanın ev almak istemesi gibi durumlarda fonda biriken kaynağın yarısını çekme hakkı olacak. Ölüm halinde de mirasçılar biriken tutarı çekme hakkına sahip olacak.
İŞVEREN ÖDEME YAPMAZSA HANGİ YOLLARA BAŞVURULABİLECEK?
Çalışan istediği zaman şirketler üzerinden kendi hesabına aktarılan kaynağı ve nemalanma durumunu görebilecek. Ancak işverenin hiçbir şekilde ödememe yapmaması durumunda yaptırımın ne olacağı konusu şu anda netleşmeyen başlıklardan biri.
CEVAPSIZ SORU
Hükümet, 'kıdem tazminatı fonu'nu her gündeme getirdiğinde gerekçe olarak çalışanların yüzde 90'ının kıdem tazminatı alamadığını ileri sürüyor. Ancak sendikalar, bu oranın gerçek dışı olduğunu, hükümetin algı oluşturmak için bu söyleme müracaat ettiğini belirtiyor. Kıdem tazminatını alamayan işçi mahkemeye başvurma hakkına sahip. İş mahkemelerinde davaların tamamına yakını çalışan lehine sonuçlanıyor. "İşten çıkardığı işçisine kıdem tazminatını ödemeyen patron, fona neden aylık düzenli ödeme yapsın?" sorusu da cevapsız.
ÇALIŞANI BEKLEYEN TEHLİKE
Fon sistemine bakıldığında 'kazanılmış hakların korunması' sözü gerçekleri yansıtmıyor. Fonda hak kaybı olmaması için uzmanların hesaplamalarına göre 8 puan prim ödenmesi gerekiyor. Ancak bu oranı işverenler kabul edilemez görüyor. İşverenin önerisi 2-3 puan arası bir ödeme. Böyle bir formülün kabul edilmesi, " işçi açısından kıdem tazminatının zaman içinde tamamen yok edilmesi" anlamına gelecek.
U DEĞİŞİKLİKLERİN NE ZAMAN YAPILMASI BEKLENİYOR?
Son açıklanan dönüşüm programlarına göre, 1 yıl içinde kıdem tazminatı ve işsizlik sigortası fonuyla ilgili çalışmalar tamamlanacak ve düzenleme hayata geçirilecek.
SOSYAL TARAFLARIN YENİ DÜZENLEMEYLE İLGİLİ ÇEKİNCELERİ NE?
Her yıl 1 brüt maaş kadar kıdem tazminatı hakkının korunması için, yeni sistemde işverenin çalışanın maaşının yüzde 8.4'lük kısmı kadar bir kaynağı kıdem tazminatı hesabına aylık olarak aktarması gerekiyor. İşçi sendikaları bu oranın düşürülmesi durumunda, düzenlemeye karşı olacaklarını belirtiyor. İşveren ise, yüzde 8.4'lük oranın ciddi bir yük getireceğini ve rekabete engel olacağını belirterek itiraz ediyor.
KIDEM TAZMİNATI HESABINA DEVLETİN TEŞVİK VERMESİ SÖZ KONUSU OLACAK MI?
Bireysel emeklilik hesaplarında olduğu gibi devletin yüzde 25 oranında bireysel emeklilik hesabına katkı yapması gündeme geldi, ancak bu konuda da bir netlik bulunmuyor.
MEVCUT ÇALIŞANLARIN DURUMU NE OLACAK?
Bugüne kadar yapılan açıklamalara göre, mevcut çalışanlar isterlerse şu anki sistemde kalacak; iki tarafında uzlaşması durumunda ise yeni sisteme geçiş mümkün olacak.
KIDEM TAZMİNATI SİSTEMİNDE NİÇİN BİR DEĞİŞİKLİK GÜNDEMDE?
Şu anki sistemde, işten çıkarılan bir işçinin çalıştığı her yıl için bir brüt maaş kıdem tazminatı hakkı var. Ancak işverenin ödeme yapmaması durumunda, uzun süren bir yargı süreci başlıyor. Çalışma Bakanı Faruk Çelik, birçok işçinin yararlanamadığını ve mağdur olduğunu; işverenlerin da yüklerinin yeniden belirlenmesi istediğini söyledi.
"GERÇEK AMAÇ"
Kıdem tazminatının kaldırılması hükümetin 2015 programında da yer alıyor. Hükümetin kıdem tazminatı fonu ile esas hedefinin işvereni rahatlatmak ve bireysel hesap yoluyla tasarrufları artırmak olduğu görülüyor.
DİĞER HEDEF
Hükümetin bir başka planı da İşsizlik Fonu'ndan kesinti yapıp bunu kıdem fonuna aktarmak. Buna göre işverenden İşsizlik Fonu için kesilen 2 puanlık prim, kıdem için kesilecek. İşsizlik Fonu için bu oran binde 5'e inecek. Böylece İşsizlik Fonu'nun gelirlerinde ciddi bir azalma olacak.