Kablo Tavasında Dikkat Edilmesi Gereken Kriterler
Kablo tavaları, sadece saca şekil verilmesi ile oluşturulan taşıma sistemleri olarak kabul edilmemelidir. Yangın esnasında fonksiyon devamlılığı (E30-E90), EMC manyetik alan izolasyon koruması, potansiyel dengelemesi ve ek elemanı gerektirmeyen montaj özelliği vb. gibi değerlere önem veren nitelikli kablo tavası üreticileri mevcuttur.
Çoğunlukla bu kriterlere dikkat edilmeden kablo tavası seçimi yapılmaktadır. Ancak yeri geldiğinde söz konusu kriterlerin hayati derecede önem taşıyabileceği ya da kabloların performansını direk olarak etkileyebileceği unutulmamalıdır.
Yangın Dayanımı
Bahsi geçen kriterler arasında en önemlisi yangın fonksiyon devamlılığıdır. Sadece kabloların yangına karşı belirli sürelerde korunabilir olması, Avrupa standartlarınca kabul görmemektedir. Esas olan, sistemin kablo tavaları ile beraber bir bütün olarak yangın esnasında devamlılığını sağlayabilmesidir. Bu durumu dikkate alarak yönetmeliklerde tanımlanan standart DIN 4102-12’dir.
Standardın içerisinde, kablo taşıma sistemlerinin olası bir yangın esnasında 30 ila 90 dakika arasında (askı mesnet aralıklarına göre) yangın dayanımlarını sağlamaları ve fonksiyon devamlılıklarını sürdürebilmeleri yer almaktadır.
E30 – E90 olarak kısaca ifade edilen bu kriterin karşılanabilmesi için üreticilerin belirli kalite üzerindeki sacları kullanması zorunludur.
O yüzden söz konusu değer aynı zamanda kaliteli sac kullanan firmaların belirlenebilmesi açısından da önem taşımaktadır.
Manyetik Alan Koruması
EMC manyetik izolasyon koruması, kabloların performanslarını etkileyen oldukça önemli bir değerdir. Kablo tavaları yapıları itibari ile kabloları korumak amaçlı tasarlanmış ürünlerdir.
Bir kablo tavasında kablolar döşendikten sonra, %30 rezerv boşluğun bırakılması önerilmektedir. Bunun nedeni kabloların güvenli bir açı altında kalarak, dış ortam koşullarından kaynaklanabilecek manyetik alan etkilerinden olabildiğince korunmasını sağlamaktır.
Söz konusu korumanın sadece rezerv boşluk bırakılarak sağlanılabilmesi mümkün değildir. Bu yüzden yanak yüksekliğinin minimum 60 mm olmasında fayda vardır. Kabloların üzerinde kalacak yanak yüksekliği ne kadar fazla olur ise koruma o oranda başarılı olacaktır.
Elektromanyetik uyumluluğun oluşturulabilmesi için kablo tavası yapısının, kablolar ile yaşanacak karşılıklı değişimsel etkileri azaltacak özellikte olması da önemlidir. Kaliteli sac kullanımı ile sağlanan düşük dirençler sayesinde bu durum mümkündür.
Kablo tavalarının tamamında 20 dB’ye kadar manyetik alan koruması sunabilen kablo tavlası üreticileri mevcuttur. Kapak kullanımı ile korumanın 50 dB’ye kadar çıkarılması sağlanabilmektedir.
Kablolama işlemi esnasında enerji ve veri kabloları arasında mesafe bırakılması, ekranlı kablo tercih edilmesi ve seperatör kullanımı gibi durumlar manyetik etkileşimlerden ötürü kablolarda yaşanacak performans düşüklüklerinin önüne geçebilecek diğer önemli hususlardır.
Potansiyel Dengeleme
Toprak potansiyeli ile bağlantının güvence altına alınması ancak kablo taşıma sistemlerinin düşük ve dengeli bir iletkenliğe sahip olabilmesiyle mümkündür. İletkenliğin dengelenmesindeki en önemli engel genellikle birleşme yerlerindeki geçiş dirençleridir. Bu geçiş dirençlerini dengede tutmak için kaliteli sacdan üretim yapan, vida ve ek elemanı kullanmaksızın birleştirme yapabilen kablo tavası üreticileri mevcuttur.
Eş potansiyelliğin sağlandığına dair yukarıda yer alan işaret, kablo tavası üzerindeki birleştirme noktalarında da yer almalıdır. Bu işaret yer aldığı takdirde kablo taşıma sisteminin sadece birkaç noktadan topraklanması yeterli olacaktır. Komple kablo tavası içerisinden topraklamanın yürütülmesine gerek yoktur.
Kolay ve Hızlı Montaj
Günümüzde insan hataları ve işçilik maliyetlerini mümkün olduğunca aza indirecek çözümler üretilmektedir. Bu çözümlerden bir tanesi de vida gerektirmeden birbirine eklenebilen bağlantı sistemleridir. Geçmeli sistem yapı diye adlandırılan bu sistemlerin zaman ve işçilikten ciddi kazançlar sağladığı bilinmektedir.
4+4 olacak şekilde 8 vida atılmasına gerek kalmadan yapılan bağlantı işlemleri, montaj sürelerini oldukça kısaltmaktadır. Geçmeli sistem yapı sayesinde 3’er metrelik iki kanalı (herhangi bir ek elemanı gerektirmeden), yaklaşık 3 saniye içerisinde birbirine bağlayabilmektedir. Bu tarz ürünlerin birleşme yerlerindeki dirençleri dengeleyerek topraklamayı sağlayabildiği unutulmamalıdır.
Delikli Formlu Yapı
Delikli formlu yapı, kapalı alan projelerindeki kabloların havalandırılabilmesi açısından hayati önem taşımaktadır. Kablo tavası içerisinde toz birikmesi, kabloların aşırı ısınması gibi istenmeyen durumlar sebebiyle kablo performansları düşmektedir. Bunun önüne geçilebilmesi amacı ile kapalı tip yerine, hava sirkülasyonuna izin veren delikli tipte kablo kanalları kullanılmaktadır.
Formlu Yapı Nedir ve Farkları Nelerdir ?
Otomotiv sanayii, sac malzemelerin yoğun olarak kullanıldığı sektörler arasında yer almaktadır. Araç kaportalarının korozyona karşı olan dayanımlarını arttırmak kadar önemli olan bir başka değer de, güvenilir bir biçimde araç ağırlıklarının düşürülebilmesidir.
Gelişen teknoloji ve yapılan yatırımlar sayesinde 1950’li yıllardan günümüze araç ağırlıkları neredeyse yarı oranda düşürülmüş ancak güvenlikten asla ödün verilmemiştir. Bunun altında yatan nedenlerden bir tanesi, sac kalitesinin yükseltilebilmesi ve aynı oranda sacın inceltilebilmiş olmasıdır. Daha ince ve kaliteli saclar ile oluşturulan direnç noktaları sayesinde (saca verilen form) araçlar daha güvenli hale geldikleri gibi, korozyona karşı olan dayanımları da artmıştır.
1950’li yıllarda otomobil kaportalarında kullanılan sac kalınlığı yaklaşık 1,5 mm civarı iken, günümüzde bu oran demir içerisine ilave edilen değerli metal elementler sayesinde 0,75 mm’lere kadar düşürülmüştür. Söz konusu teknoloji sadece otomotiv sanayii ile sınırlı kalmamış, etkilerini birçok alanda göstermiştir. Günümüzde üretilen formlu yapıdaki yeni nesil kablo tavaları da bu teknolojik gelişimin bir ürünüdür. Karbon oranı düşürülmüş, krom ilaveli, yüksek akışkanlı saclar sayesinde, taşıma kapasiteleri düşürülmeden daha ince kablo tavaları üretilebilmektedir.
Bir kablo tavasının formlu yapı olup olmadığını anlamak için dikkat edilmesi gereken bazı değerler vardır. Tüm formlu yapılar ağır hizmet tipi dairesel kıvrımlara sahiptir. Kablo tavası tabanında açılmış delikler sıradan düz tipte değil, bombeli yapıdadır.
Söz konusu bombeli delikler kablo tavalarını güçlendirecek ve onlara direnç kazandıracak biçimde olup (kabloları koruma amaçlı) içten dışa doğru formlandırılmışlardır. Formlu yapıda bir kablo tavası 1,5 metre askı mesnet aralığı ile asıldığında, genişliği ve yüksekliği ne olursa olsun hiçbir surette 75 kg’dan aşağıda bir değer taşımamaktadır (1,5 m askı mesnet aralığına göre). Söz konusu taşıma değeri ihtiyaca uygun olarak 135 kg’a kadar çıkabilmektedir. Bu değerlerin 1,5 mm’lik herhangi genişlikte normal delikli tip bir kablo tavası ile eş değer olduğu unutulmamalıdır.
Yapıya daha az yük bindirerek askı sistemlerinin ömrünü uzatan formlu yapıdaki kablo tavaları, kolay şekil verilebilir (yüksek akışkanlı) çelikten üretildiklerinden, imalata müsaittir.
EN 10346 normuna göre sahip oldukları 20 mikron çinko kaplama sayesinde kolayca kesilerek işleme tabii tutulabilirler. Kullanılan krom ilaveli ince sac ile tepkimeye giren çinko ve oksijen sayesinde kendilerini kolayca onarabilirler (SELF PASSIVATION). Onarılacak yüzey kesiti normal tavalara göre daha az olacağından (sacın inceliğinden kaynaklı), kapatma işlemi de daha hızlı gerçekleşecektir. Kullanılan ham maddenin kalitesi korozyona karşı olan korumanın ilk ve en önemli adımıdır. Kaplamanın, tüm bu süreci tamamlayan en son aşama olduğu asla unutulmamalıdır. Kaliteli sac ile kombine edilmiş formlu yapıların, sadece kapalı alanlar ile sınırlı kalmak kaydı parlaklıklarını ömürlerinin sonuna kadar koruyabilmeleri mümkündür (yaklaşık 20 sene). Bu yüzden formlu yapılar kapalı alan projelerinde özellikle tercih edilmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Hali hazırda yazılmakta olan proje şartnamelerine aşağıdaki bölümün ilave edilmesi, formlu yapıların kapalı alan projelerinde önerilmesi için yeterlidir. TS EN 10346 normuna uygun olarak 20 mikron kaplamaya sahip formlu yapıdaki kablo tavalarının aşağıdaki standartları karşılamaları durumunda, kapalı alan projelerinin tamamında (yarı kapalı otopark katları dahil) kullanılmalarında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır:
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının taşıma kapasiteleri, 1,5 mm kalınlığındaki ağır hizmet tipi kablo tavalarına eşdeğer olacaktır.
►1,5 metre askı mesnet aralığı dikkate alındığında 100 mm, 200 mm ve 300 mm genişlikteki kablo tavaları en az 75 kg, 400 mm, 500 mm ve 600 mm genişlikteki kablo tavaları ise en az 135 kg yük taşıyabilmelidir.
►Kablo tavalarının olası bir yangın esnasında fonksiyon devamlılıklarını sağlayabilmeleri zorunludur. Bu yüzden kullanılacak formlu yapıdaki kablo tavalarında DIN 4102-12 standardı uyarınca E30 – E90 yangın dayanım özelliği aranacaktır.
►Kabloların manyetik alan etkilerine karşı daha iyi korunabilmesi amacı ile kapak olmadan 20 dB, kapaklı iken 50 dB EMC koruması sunabilen kablo tavaları öncelikli olarak tercih edilecektir.
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının tercihinde işçilik ve zamandan tasarruf imkanı sunan sistemlere öncelik tanınacak, klipsli mekanizması sayesinde vida ve ek elemanı kullanmadan birleştirilebilen, bu sayede geçiş noktalarında oluşabilecek direnç değerlerini dengeleyerek topraklama sürekliliğini devam ettirebilen kablo tavalarının kullanımı teşvik edilecektir.
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının, yukarıda yazan taşıma kapasiteleri ve kaplama standardı olan TS EN 10346 normuna uygunluklarını beyan eden belge ve katalog sayfalarını karar mercilerine ibraz etmeleri zorunludur.
30.11.2015
Kablo tavaları, sadece saca şekil verilmesi ile oluşturulan taşıma sistemleri olarak kabul edilmemelidir. Yangın esnasında fonksiyon devamlılığı (E30-E90), EMC manyetik alan izolasyon koruması, potansiyel dengelemesi ve ek elemanı gerektirmeyen montaj özelliği vb. gibi değerlere önem veren nitelikli kablo tavası üreticileri mevcuttur.
Çoğunlukla bu kriterlere dikkat edilmeden kablo tavası seçimi yapılmaktadır. Ancak yeri geldiğinde söz konusu kriterlerin hayati derecede önem taşıyabileceği ya da kabloların performansını direk olarak etkileyebileceği unutulmamalıdır.
Yangın Dayanımı
Bahsi geçen kriterler arasında en önemlisi yangın fonksiyon devamlılığıdır. Sadece kabloların yangına karşı belirli sürelerde korunabilir olması, Avrupa standartlarınca kabul görmemektedir. Esas olan, sistemin kablo tavaları ile beraber bir bütün olarak yangın esnasında devamlılığını sağlayabilmesidir. Bu durumu dikkate alarak yönetmeliklerde tanımlanan standart DIN 4102-12’dir.
Standardın içerisinde, kablo taşıma sistemlerinin olası bir yangın esnasında 30 ila 90 dakika arasında (askı mesnet aralıklarına göre) yangın dayanımlarını sağlamaları ve fonksiyon devamlılıklarını sürdürebilmeleri yer almaktadır.
E30 – E90 olarak kısaca ifade edilen bu kriterin karşılanabilmesi için üreticilerin belirli kalite üzerindeki sacları kullanması zorunludur.
O yüzden söz konusu değer aynı zamanda kaliteli sac kullanan firmaların belirlenebilmesi açısından da önem taşımaktadır.
Manyetik Alan Koruması
EMC manyetik izolasyon koruması, kabloların performanslarını etkileyen oldukça önemli bir değerdir. Kablo tavaları yapıları itibari ile kabloları korumak amaçlı tasarlanmış ürünlerdir.
Bir kablo tavasında kablolar döşendikten sonra, %30 rezerv boşluğun bırakılması önerilmektedir. Bunun nedeni kabloların güvenli bir açı altında kalarak, dış ortam koşullarından kaynaklanabilecek manyetik alan etkilerinden olabildiğince korunmasını sağlamaktır.
Söz konusu korumanın sadece rezerv boşluk bırakılarak sağlanılabilmesi mümkün değildir. Bu yüzden yanak yüksekliğinin minimum 60 mm olmasında fayda vardır. Kabloların üzerinde kalacak yanak yüksekliği ne kadar fazla olur ise koruma o oranda başarılı olacaktır.
Elektromanyetik uyumluluğun oluşturulabilmesi için kablo tavası yapısının, kablolar ile yaşanacak karşılıklı değişimsel etkileri azaltacak özellikte olması da önemlidir. Kaliteli sac kullanımı ile sağlanan düşük dirençler sayesinde bu durum mümkündür.
Kablo tavalarının tamamında 20 dB’ye kadar manyetik alan koruması sunabilen kablo tavlası üreticileri mevcuttur. Kapak kullanımı ile korumanın 50 dB’ye kadar çıkarılması sağlanabilmektedir.
Kablolama işlemi esnasında enerji ve veri kabloları arasında mesafe bırakılması, ekranlı kablo tercih edilmesi ve seperatör kullanımı gibi durumlar manyetik etkileşimlerden ötürü kablolarda yaşanacak performans düşüklüklerinin önüne geçebilecek diğer önemli hususlardır.
Potansiyel Dengeleme
Toprak potansiyeli ile bağlantının güvence altına alınması ancak kablo taşıma sistemlerinin düşük ve dengeli bir iletkenliğe sahip olabilmesiyle mümkündür. İletkenliğin dengelenmesindeki en önemli engel genellikle birleşme yerlerindeki geçiş dirençleridir. Bu geçiş dirençlerini dengede tutmak için kaliteli sacdan üretim yapan, vida ve ek elemanı kullanmaksızın birleştirme yapabilen kablo tavası üreticileri mevcuttur.
Eş potansiyelliğin sağlandığına dair yukarıda yer alan işaret, kablo tavası üzerindeki birleştirme noktalarında da yer almalıdır. Bu işaret yer aldığı takdirde kablo taşıma sisteminin sadece birkaç noktadan topraklanması yeterli olacaktır. Komple kablo tavası içerisinden topraklamanın yürütülmesine gerek yoktur.
Kolay ve Hızlı Montaj
Günümüzde insan hataları ve işçilik maliyetlerini mümkün olduğunca aza indirecek çözümler üretilmektedir. Bu çözümlerden bir tanesi de vida gerektirmeden birbirine eklenebilen bağlantı sistemleridir. Geçmeli sistem yapı diye adlandırılan bu sistemlerin zaman ve işçilikten ciddi kazançlar sağladığı bilinmektedir.
4+4 olacak şekilde 8 vida atılmasına gerek kalmadan yapılan bağlantı işlemleri, montaj sürelerini oldukça kısaltmaktadır. Geçmeli sistem yapı sayesinde 3’er metrelik iki kanalı (herhangi bir ek elemanı gerektirmeden), yaklaşık 3 saniye içerisinde birbirine bağlayabilmektedir. Bu tarz ürünlerin birleşme yerlerindeki dirençleri dengeleyerek topraklamayı sağlayabildiği unutulmamalıdır.
Delikli Formlu Yapı
Delikli formlu yapı, kapalı alan projelerindeki kabloların havalandırılabilmesi açısından hayati önem taşımaktadır. Kablo tavası içerisinde toz birikmesi, kabloların aşırı ısınması gibi istenmeyen durumlar sebebiyle kablo performansları düşmektedir. Bunun önüne geçilebilmesi amacı ile kapalı tip yerine, hava sirkülasyonuna izin veren delikli tipte kablo kanalları kullanılmaktadır.
Formlu Yapı Nedir ve Farkları Nelerdir ?
Otomotiv sanayii, sac malzemelerin yoğun olarak kullanıldığı sektörler arasında yer almaktadır. Araç kaportalarının korozyona karşı olan dayanımlarını arttırmak kadar önemli olan bir başka değer de, güvenilir bir biçimde araç ağırlıklarının düşürülebilmesidir.
Gelişen teknoloji ve yapılan yatırımlar sayesinde 1950’li yıllardan günümüze araç ağırlıkları neredeyse yarı oranda düşürülmüş ancak güvenlikten asla ödün verilmemiştir. Bunun altında yatan nedenlerden bir tanesi, sac kalitesinin yükseltilebilmesi ve aynı oranda sacın inceltilebilmiş olmasıdır. Daha ince ve kaliteli saclar ile oluşturulan direnç noktaları sayesinde (saca verilen form) araçlar daha güvenli hale geldikleri gibi, korozyona karşı olan dayanımları da artmıştır.
1950’li yıllarda otomobil kaportalarında kullanılan sac kalınlığı yaklaşık 1,5 mm civarı iken, günümüzde bu oran demir içerisine ilave edilen değerli metal elementler sayesinde 0,75 mm’lere kadar düşürülmüştür. Söz konusu teknoloji sadece otomotiv sanayii ile sınırlı kalmamış, etkilerini birçok alanda göstermiştir. Günümüzde üretilen formlu yapıdaki yeni nesil kablo tavaları da bu teknolojik gelişimin bir ürünüdür. Karbon oranı düşürülmüş, krom ilaveli, yüksek akışkanlı saclar sayesinde, taşıma kapasiteleri düşürülmeden daha ince kablo tavaları üretilebilmektedir.
Bir kablo tavasının formlu yapı olup olmadığını anlamak için dikkat edilmesi gereken bazı değerler vardır. Tüm formlu yapılar ağır hizmet tipi dairesel kıvrımlara sahiptir. Kablo tavası tabanında açılmış delikler sıradan düz tipte değil, bombeli yapıdadır.
Söz konusu bombeli delikler kablo tavalarını güçlendirecek ve onlara direnç kazandıracak biçimde olup (kabloları koruma amaçlı) içten dışa doğru formlandırılmışlardır. Formlu yapıda bir kablo tavası 1,5 metre askı mesnet aralığı ile asıldığında, genişliği ve yüksekliği ne olursa olsun hiçbir surette 75 kg’dan aşağıda bir değer taşımamaktadır (1,5 m askı mesnet aralığına göre). Söz konusu taşıma değeri ihtiyaca uygun olarak 135 kg’a kadar çıkabilmektedir. Bu değerlerin 1,5 mm’lik herhangi genişlikte normal delikli tip bir kablo tavası ile eş değer olduğu unutulmamalıdır.
Yapıya daha az yük bindirerek askı sistemlerinin ömrünü uzatan formlu yapıdaki kablo tavaları, kolay şekil verilebilir (yüksek akışkanlı) çelikten üretildiklerinden, imalata müsaittir.
EN 10346 normuna göre sahip oldukları 20 mikron çinko kaplama sayesinde kolayca kesilerek işleme tabii tutulabilirler. Kullanılan krom ilaveli ince sac ile tepkimeye giren çinko ve oksijen sayesinde kendilerini kolayca onarabilirler (SELF PASSIVATION). Onarılacak yüzey kesiti normal tavalara göre daha az olacağından (sacın inceliğinden kaynaklı), kapatma işlemi de daha hızlı gerçekleşecektir. Kullanılan ham maddenin kalitesi korozyona karşı olan korumanın ilk ve en önemli adımıdır. Kaplamanın, tüm bu süreci tamamlayan en son aşama olduğu asla unutulmamalıdır. Kaliteli sac ile kombine edilmiş formlu yapıların, sadece kapalı alanlar ile sınırlı kalmak kaydı parlaklıklarını ömürlerinin sonuna kadar koruyabilmeleri mümkündür (yaklaşık 20 sene). Bu yüzden formlu yapılar kapalı alan projelerinde özellikle tercih edilmektedir.
Sonuç ve Öneriler
Hali hazırda yazılmakta olan proje şartnamelerine aşağıdaki bölümün ilave edilmesi, formlu yapıların kapalı alan projelerinde önerilmesi için yeterlidir. TS EN 10346 normuna uygun olarak 20 mikron kaplamaya sahip formlu yapıdaki kablo tavalarının aşağıdaki standartları karşılamaları durumunda, kapalı alan projelerinin tamamında (yarı kapalı otopark katları dahil) kullanılmalarında herhangi bir sakınca bulunmamaktadır:
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının taşıma kapasiteleri, 1,5 mm kalınlığındaki ağır hizmet tipi kablo tavalarına eşdeğer olacaktır.
►1,5 metre askı mesnet aralığı dikkate alındığında 100 mm, 200 mm ve 300 mm genişlikteki kablo tavaları en az 75 kg, 400 mm, 500 mm ve 600 mm genişlikteki kablo tavaları ise en az 135 kg yük taşıyabilmelidir.
►Kablo tavalarının olası bir yangın esnasında fonksiyon devamlılıklarını sağlayabilmeleri zorunludur. Bu yüzden kullanılacak formlu yapıdaki kablo tavalarında DIN 4102-12 standardı uyarınca E30 – E90 yangın dayanım özelliği aranacaktır.
►Kabloların manyetik alan etkilerine karşı daha iyi korunabilmesi amacı ile kapak olmadan 20 dB, kapaklı iken 50 dB EMC koruması sunabilen kablo tavaları öncelikli olarak tercih edilecektir.
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının tercihinde işçilik ve zamandan tasarruf imkanı sunan sistemlere öncelik tanınacak, klipsli mekanizması sayesinde vida ve ek elemanı kullanmadan birleştirilebilen, bu sayede geçiş noktalarında oluşabilecek direnç değerlerini dengeleyerek topraklama sürekliliğini devam ettirebilen kablo tavalarının kullanımı teşvik edilecektir.
►Formlu yapıdaki kablo tavalarının, yukarıda yazan taşıma kapasiteleri ve kaplama standardı olan TS EN 10346 normuna uygunluklarını beyan eden belge ve katalog sayfalarını karar mercilerine ibraz etmeleri zorunludur.
30.11.2015