Dr.Hilal KINLI
RAMS Risk Analizi ve Yönetim Hizmetleri
Danışmanlık, Ticaret A.Ş.
RAMS Risk Analizi ve Yönetim Hizmetleri
Danışmanlık, Ticaret A.Ş.
İŞ İZNİ SİSTEMİ
İş izni sistemi; bir kuruluşta potansiyel olarak tehlikeli olan rutin ve rutin olmayan faaliyetlerin güvenli şartlar altında gerçekleştirilmesinin sağlanması için oluşturulmuş standart bir prosedürdür. Prosedür aşağıdaki adımları kapsamaktadır:
- Gerekli ön hazırlık çalışmasının detayları (Yapılacak işin kapsamının ve adımlarının tanımlanması, işle ilgili tehlikelerin tanımlanması, alınacak önlemler)
- Sorumlulukların net tanımı
- İş gücünün uygun şekilde eğitimi ve potansiyel tehlikelerle ilgili yeterli bilginin sağlanması
- Resmi bir iş izni formunun hazırlanması ve uygulanması
İŞ İZNİ SİSTEMİNİN ÖNEMİ
6 Temmuz 1988’de İngiltere’de Kuzey Denizi’nde İskoçya’nın doğu kıyısının 100 mil açığında bulunan Piper Alpha petrol platformunda alevlenebilir bir gaz sızıntısı sonucunda meydana gelen patlama ve yangında 167 kişi hayatını kaybetmiştir.
Sözkonusu kazanın, hayatını kaybedenlerle direk veya indirek ilişkisi olan pek çok kişi üzerindeki etkilerine ilave olarak, petrol platformunun sahibi olan Occidental Group’a tahmini maliyeti dört milyar doların üzerinde olmuştur.
Kazanın temel sebebi bir kondensat pompasının hizmete alınması sırasında, pompa hattının aşağı kısmında bulunması gereken basınç rölyef vanasının bakım için sökülmüş olması sebebiyle, sıvılaştırılmış alevlenebilir gazın vananın söküldüğü yerden sahaya basınç altında sızmasıdır.
Kazadan sonra yapılan araştırmada, pompayı devreye alan kişilerin kendi yapmış oldukları faaliyet üzerinde açık, direk ve önemli etkileri olabilecek basınç rölyef vanasının daha önce sökülmüş olduğunun farkında olmadıkları görülmüştür. Kazanın oluşu ile ilgili en büyük faktör olarak da Piper Alpha’nın iş izni sisteminin aşağıda belirtilen alanlardaki yetersizliği olarak bulunmuştur;
- Risk değerlendirmelerinin yetersiz oluşu
- Sistemdeki bilinen eksikliklerin giderilmemiş olması
- İş izni sisteminin uygulamasına yeterli önemin verilmemesi
- İş izni sistemi ile ilgili resmi bir eğitim alınmamış olması
- İş izni sisteminin yeterince denetlenmemesi, ve
- Üst yönetimin iş sağlığı ve güvenliği taahhüdünün yetersizliği
Küçük ve orta ölçekli kimya fabrikalarında yapılan bir çalışmada;
- Fabrikaların üçte ikisinin iş izni sistemlerinin yeterince kontrol edilmediği,
- İş izni sistemlerinin üçte ikisinin potansiyel tehlikeleri yeterince tanımlamadığı,
- İş izni sistemlerinin yaklaşık yarısında tesisin, elektrikli ekipmanların, vb.nin izolasyonuna gereken önemin verilmediği,
- İş izni sistemlerinin üçte birinde hangi kişisel koruyucu donanımların kullanılması gerektiği hususunun açık olmadığı,
- İş izni sistemlerinin dörtte birinde bakım onarım faaliyeti tamamlandıktan sonra tesisin resmi olarak yeniden devreye alınması hususunun yeterince ele alınmadığı,
- Çoğu durumda iş izni formlarının tasarımına yeterince önem verilmediği
İŞ İZNİNE TABİ FAALİYETLERİN TANIMLANMASI
Sanayi kuruluşlarında iş izni gerektirebilecek pek çok faaliyet bulunmaktadır. Her kuruluş risk analizi çalışmalarında iş izni gerektirebilecek faaliyetlerini kendine özgü olarak tanımlamalıdır. İş izni gerektirebilecek faaliyetlere bazı örnekler aşağıda verilmektedir:
- Taşeronlar tarafından yapılan işler
- Potansiyel oksijen yokluğu veya fazlalığı olan ortamlarda yapılan işler
- Potansiyel olarak alevlenebilir/patlayıcı ortamlarda yapılan işler
- Potansiyel olarak yüksek sıcaklık/basınç olan ortamlarda yapılan işler
- Potansiyel olarak tehlikeli kimyasallara maruziyet söz konusu olan ortamlarda yapılan işler
- Sıcak çalışma (açık alev kullanımı, kaynak faaliyeti ve alevlenebilir ortamlarda kıvılcım veya ısı çıkaran ekipmanla çalışma, vb.)
- Sınırlı hacimlere giriş
- Yüksekte çalışma
- Elektrik bakım işleri
- Tehlikeli madde veya şartlar ihtiva eden veya etme ihtimali olan alanlarda, ekipmanlarda veya hatlarda bakım onarım işleri
- Mobil vinç kullanımı
- Kazı işlemleri
- Patlayıcı kullanımı
- İçten yanmalı motorların veya içten yanmalı motorlu araçların bina içinde kullanımı
- Vb.
Yapılacak işin iş iznine tabi olduğu kararlaştırıldıktan sonra işin yapılacağı birim yönetimi ve diğer tüm ilgili birimler tarafından yapılacak iş, teknik ve iş güvenliği boyutlarıyla kapsamlı şekilde gözden geçirilmelidir.
Planlama aşamasının her biri kendi içerisinde özel çalışma yapılmasını gerektiren önemli adımları aşağıda iş akışına göre verilmektedir:
- İşin kapsamının tanımlanması
- Planların, akım şemalarının gözden geçirilmesi
- İşin yapılacağı alanın tetkik edilmesi
- Tehlikelerin tanımlanması
- Alınması gerekli güvenlik önlemlerinin tanımlanması
- Yasal mevzuata uygunluğun değerlendirilmesi
- İş prosedürlerinin oluşturulması
- Sorumlulukların belirlenmesi
- İletişim prosedürlerinin hazırlanması
- İşin gerçekleştirilmesi
- Ön hazırlık çalışması
- İş izinlerinin hazırlanması
- Gözetim/izleme sisteminin kurulması
- İşin tamamlanması
- İşin doğru yapılıp yapılmadığının test edilmesi
- İş izin formunun kapatılması
- Yeniden devreye alma
Bir kuruluşta şimdiye kadar ciddi bir kaza ile karşılaşılmamış olması, kuruluşta mevcut durumda uygulanan iş izni sisteminin çok iyi bir sistem olduğu anlamına gelmeyebilir. Bu nedenle iş izni sistemi aşağıda verilen kritik öneme sahip sorular doğrultusunda baştan sona gözden geçirilmeli ve eksiklikler tamamlanmalıdır:
Bilgi
- İş izni sistemi aşağıdaki hususları kapsayacak şekilde yazılı doküman haline getirilmiş midir?
- İş izni sisteminin nasıl işlediği
- Hangi işler için kullanılması gerektiği
- İlgili kişilerin sorumlulukları ve eğitim durumları
- İş izni sisteminin uygulama kontrolünün nasıl yapılacağı
- İş iznine tabi işler için kimlerin yetkili olduğunun (ve her türlü yetki sınırlandırmasının) net bir tanımı var mı?
- İş iznine tabi işler için gerekli güvenlik önlemlerinin (örneğin; tesisin izolasyonu, acil durum düzenlemeleri, vb.) belirlenmesinden sorumlu kişilerin net bir tanımlaması var mı?
- İş izni formu net ve anlaşılır bir şekilde mi hazırlanmıştır?
- Belirsiz veya yanlış anlaşılmaya sebep olabilecek cümleler veya sorular içeriyor mu?
- Normal olmayan durumlarda kullanım için uygun mu?
- Taşeronları kapsıyor mu?
Seçme ve Eğitim
- İş iznini veren kişiler tesis ve yapılan işle ilişkili tehlikeler ve alınması gerekli önlemler hakkında yeterli bilgi sahibiler mi? Tüm potansiyel tehlikeleri tanımlayabilmeleri amacıyla yeterli sayıda “Ne olur eğer….?” ile başlayan sorular sorabilmeleri için yeterli deneyim ve hayal gücüne sahipler mi?
- Çalışanlar ve taşeronlar iş izni sisteminin öneminin bilincindeler mi, bu konuda eğitim aldılar mı?
Yapılacak İşin Tanımı
- İş izni yapılacak işi ve ilişkili tehlikeleri net bir şekilde tanımlıyor mu?
- Planlar ve diyagramlar yapılacak işi, yerini ve kısıtlarını açıklamaya yardımcı olmak için kullanılabilir mi?
- İş iznini veren ve kullanan kişilerin hata yapmaması için tesis ayrı numaralar, vb. yoluyla yeterince tanımlanmış mı?
- Çok daha komplike işler için detaylı bir iş yöntem beyanı verilmekte mi?
Tehlikeler ve Önlemler
- İş izni sistemi tehlikelerin giderilmesini, bunun uygulanmasının mümkün olmadığı durumlarda da tehlikelerin etkin bir şekilde kontrolünü gerektirmekte mi? İzni veren kişiler tarafından konu ile ilgili yasal mevzuat biliniyor ve takip ediliyor mu?
- İş izni alınmış olan önlemlerin ve iş yapılırken alınması gereken önlemlerin durumunu bildiriyor mu? Örneğin yalıtımlar tanımlanmış mı ve iş yapılırken hangi kişisel koruyucu ekipmanların kullanılacağı belirli mi?
- Önlemler bakiye tehlikeleri ve iş yapılırken ortaya çıkabilecek tehlikeleri kapsıyor mu?
- İş izni yapılacak işin nasıl kontrol edileceği veya acil bir durumda nasıl terk edileceği ile ilgili kuralları içeriyor mu?
- İş izni, bakım onarım işinin tamamlanmış ve tesisin üretimde çalışanlara güvenli bir şekilde teslim edildiğine dair bir beyan içeriyor mu?
- İş izni zaman kısıtlamalarını içeriyor mu ve vardiya değişimleri göz önünde bulundurulmuş mu?
- Herhangi bir sebeple işin uzaması durumunda takip edilmesi gerekli prosedürler var mı?
- İş iznine tabi ve birbirini etkileyebilecek iki veya daha fazla iş için sistemde çapraz kontrol var mı?
- İş izni sisteminin hala güncel ve düzgün bir şekilde işlediğinden emin olunması için iş iznine tabi işler düzenli olarak kontrol ediliyor mu?
İş izni formu pek çok bakım onarım faaliyeti için güvenli çalışma sistemlerinin önemli bir parçasıdır. İş izni formları kullanıldığında işin gerekli güvenlik önlemleri altında yapılması sağlanır ve formlar sayesinde yapılacak işle ilgili tüm öngörülebilir tehlikelerin dikkate alınmış olduğunun net bir kaydı da tutulmuş olur.
İş izni formunun formatı, ilgili kişiler arasında iletişim kurulmasına yardımcı olmalıdır. İş izni formu ilgili sahaların şartları ve gereklilikleri dikkate alınarak izni verecek kuruluş tarafından tasarlanmalıdır. Varolan spesifik tehlikeye ve alınması gerekli önlemlere özel önemin verilebilmesi için, sıcak işler, sınırlı hacimlerde çalışma vb. gibi farklı görevler için farklı iş izni formları gerekebilir.
İş izni formunun önemli elemanları aşağıda verilmektedir. Mevcut iş izni formu bu bilgileri kapsamıyorsa amacına tam hizmet edemeyebilir.
Örnek İş İzni Formu
KAYNAKLAR
- Safe Systems of Work-Permit To Works Systems, Worksafe Western Australia, SafetyLine Institute,
- Work Permit Systems, European Industrial Gases Association (EIGA),
- Permit-to-work systems, Health and Safety Executive,
- La Trobe University, Permit To Work Procedure,