ÖZET
İnşaatlar Yapı İşlerinde İş Sağlığı Güvenliği Yönetmeliği ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasında yer alan bazı hükümleri yeri getirmedikleri takdirde yürüttükleri inşaatlar mühürlenmekte ve inşaat durdurulmaktadır. 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası Kapsamında yapı işlerinde tespit edilen noksanlıkların tehlike seviyelerine göre önel verilmesi, idari para cezası veya işin kısmen ya da tamamen durdurulması yaptırımları uygulanmaktadır. Özellikle yapı işlerinde inşaatın durdurulması (işin tamamen ya da kısmen durdurulması) cezai ağırlık olarak hem maddi kayıp hem de itibar zedelenmesi noktasında idari para cezalarına nispeten çok daha ağır bir yaptırım olduğu bilinmektedir. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası 25. maddesinde risk değerlendirmesinin hazırlanmaması veya hayati tehlike olarak nitelendirilen bir noksan hususun tespit edilmesi durumlarında inşaatın durdurulacağı dile getirilmektedir. Buna karşın hayati tehlikenin tanımına ve ya hangi noksan hususların hayati tehlike olarak nitelendirildiğine dair bir düzenleme bulunmamaktadır. Bu noktada inşaatın durdurulmasına esas teşkil eden yapı işleri için hayati tehlike olarak değerlendirilen noksan hususların ortaya konulması son derece önemlidir.
GİRİŞ
Son zamanlarda yaşanan iş kazaları aslında göz önünde bulunan fakat bir türlü görülemeyen bir gerçeğin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Her yıl ülkemizde meydana gelen on binlerce iş kazası, binlerce işçinin hayatını kaybetmesi veya daha fazlasının yaralanması ile sonuçlanmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarından ötürü yaşanan ölümler ve yaralanmalar hem toplum vicdanında hem de ülke ekonomisinde derin yaralar açmaktadır. Yaşanan iş kazları işçilerin can güvenliği ile doğrudan ilgili olan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin sebepler dairesinde işverenin iyi niyetine bırakılmasının mümkün olmadığını vurgulamakta ve bu konuda denetimlerin sıklaşmasının gerektiğini göstermektedir. Bilindiği gibi ölümlü iş kazalarının yaklaşık %30’u yapı işlerinde meydana gelmektedir. Bu durumdan ötürü Çalışma Bakanlığı her yıl Yapı işlerinde programlı teftişler yürütmekte ve bu teftişler kapsamında tespit edilen hayati tehlike içeren noksanlıklara karşılık işin durdurulması yaptırımı uygulamaktadır. Söz konusu olan noksan hususların işverenler tarafından bilinmesi ve buna karşılık gereken önlemlerin alınması hem işçiler için güvenli ve sağlıklı bir çalışma ortamı oluşturulması noktasında hem de işin durdurulması halinde işverenin uğrayacağı üretim kaybı ve itibar zedelenmesinin önüne geçilmesi hususunda son derece elzem olduğu aşikârdır.
YAPI İŞLERİNİN DURDURULMASI SÖZ KONUSU OLDUĞU HALLER
Hayati Tehlike Durumunda
Yapı işlerinde inşaatın iş sağlığı ve güvenliği yönünden durdurulmasının iki sebebi bulunmaktadır. Bunlardan ilki işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir noksan hususun tespit edilmesidir. İşin durdurulması yaptırımının düzenlendiği 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa’nın 25. maddesinde hayati tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak işin tamamında durdurma uygulanabileceği gibi sadece bir bölümünde de işin durdurulabileceği belirtilmiştir. Mevzuatta hayati tehlikenin tam olarak bir tanımı bulunmamaktadır. İş sağlığı ve güvenliğine yönelik yapılan teftişler ele alındığında hayati tehlike; giderilmediği zaman çalışanları iş kazasına veya meslek hastalığına uğratma ihtimali çok yüksek olan tehlikeler olarak tanımlamak mümkündür. Bu noktada yapı işleri açısından hangi noksan hususların hayati tehlike olarak değerlendirildiği ayrı bir önem kazanmaktadır.
Risk Değerlendirmesi Hazırlanmamış Olması
Hayati tehlike mevcudiyetinden ayrı olarak çok tehlikeli sınıfta yer alan yapı işlerinde risk değerlendirmesi hazırlanmaması veya hazırlatılmaması sonucunda inşaat durdurulmaktadır. Özellikle üstünde durulması gereken husus hayati bir tehlikenin söz konusu olmadan risk değerlendirmesi hazırlanmamasının yalnız başına işin durdurulma sebebi sayılmasıdır. Bu durum hayati tehlikelerin daha önceden analiz edilerek değerlendirilmesi konusunun ne kadar ciddiye alınması gerektiğinin bir göstergesidir. Bu kapsamda yapı işleri ile ilgili hazırlanan risk değerlendirmesi İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliğinde belirtilen asgari gerekleri içermek zorundadır. (Söz konusu asgari gereklerin çalışmamızın konusuyla yakından ilgisi olmamasından dolayı sadece başlıklar halinde vermek daha uygun olacaktır; İş Sağlığı ve Güvenliği Risk Değerlendirmesi Yönetmeliği madde 11/1 (dokümantasyon), madde 12 (hazırlanma periyodları), madde 6/1 (hazırlaması gereken ekip), madde 6,7,8,9 ve 10 (hazırlaması sırasında izlenmesi gereken yöntem ve adımlar) Özellikle yapı işlerine mahsus hazırlanan risk değerlendirmesinde belirlenen tehlikelerin hangi sebeplerden dolayı meydana gelebileceği ve tehlikelerin olası sonuçları analiz edilmelidir. Risklerin sonuçlarını azaltabilecek veya meydana gelme olasılıkları düşürebilecek önlemlerin olup olmadığı incelenmeli ve risklerin her hangi bir kazaya meydan vermeyecek düzeye inip inmediği bunun yanında alınması gereken ek önlemlerin olup olmadığı değerlendirilmelidir.
YAPI İŞLERİNDE HAYATİ TEHLİKE OLARAK DEĞERLENDİRİLEN ve İŞİN DURDURULMASI UYGULANAN NOKSAN HUSUSLAR
Yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliği mevzuatına yönelik noksan bir hususun tespit edilmesi halinde önel verilmekte veya idari para cezası uygulanmakta ama risk değerlendirmesi hazırlanmaması veya tespit edilen noksan hususun hayati tehlike arz etmesi halinde ise inşaatın durdurulması söz konusu olmaktadır. 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa’sında ve bu Yasaya istinaden çıkarılan yönetmeliklerde hayati tehlikenin tanımı tam manasıyla bulunmamaktadır. Buna karşın Çalışma Bakanlığı tarafından yürütülen iş sağlığı ve güvenliği teftişlerine bakıldığında yapı işleri ile ilgili hayati tehlike arz eden noksan hususların yüksekten düşme, elektrikle temas ve yangın tehlikesi olarak 3 başlık altında toplamanın mümkün olduğu görülmektedir.
Yüksekten Düşme Tehlikesi İçeren Noksan Hususlar
Yapı işlerinde yaşanan ölümlü iş kazalarının yarısına yakını yüksekten düşme sonucu meydana gelmektedir. Yaşanan kazaların kök sebebi incelendiğinde toplu koruma önlemlerinin yetersizliği, kişisel koruyucu donanımların kullanılmaması ve çalışanların eğitim düzeyinin yeterli olmaması hususlarının öne çıktığı görülmektedir. Genel itibariyle yaşanan kazalar inşaatların çeşitli yerlerinde bulunan boşluklardan veya iskele sistemindeki noksanlıklardan kaynaklanmaktadır.
Toplu Koruma Önlemlerinin Yeterli Olmaması
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasa’sının 5. maddesi doğrultusunda işveren “toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik” vermesi gerekmektedir. Yapı işlerinde özellikle yüksekten düşme riski bulunan çalışma yerlerinde çalışanların güvenliği öncelikle güvenli korkuluklar, düşmeyi önleyici platformlar, bariyerler, güvenlik ağları veya hava yastıkları gibi toplu koruma tedbirleri ile sağlanmalıdır. Yapı işlerinde betonarme platformların döşeme kenarlarında, asansör, merdiven, baca, şaft, aydınlatma boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik meydana getiren boşluklarda, çatıda yapılan çalışmalarda ve kova boşluklarında çalışanların veya malzemelerin düşmesini engelleyecek toplu koruma tedbirleri alınmaması veya alınan tedbirlerin yeterli olmaması durumunda inşaat durdurulmaktadır. (Yapı İşlerinde İş Sağlığı Güvenliği Yönetmeliği Madde:5/2-a, Ek:4-A/4) Söz konusu yerlerde korkuluk sitemi kullanılacaksa; platformdan en az bir metre yükseklikte ve herhangi bir yönden gelebilecek en az 125 kilogramlık yüke dayanıklı ana korkuluk, platforma bitişik, en az 15 santimetre yüksekliğinde topuk levhası, topuk levhası ile ana korkuluk arasında açıklıklar 47 santimetreden fazla olmayacak şekilde konulan ara korkuluk bulunması gerekmektedir.
İskelelerin Güvenliği ile İlgili Noksan Hususlar
İnşaat işlerinin ayrılmaz bir parçası olan iskelelerin güvenliği yapı işlerinde önemli bir yere sahiptir. Yüksekten düşme riski içeren veya iskelenin sağlamlık ve dayanıklılığı ile ilgili noksan hususlar inşaatın durdurulmasına esas teşkil eden hayati tehlikelerdendir. Özelikle cephe İskelesi platform elemanları ile iskele dikey elemanları arasında ve platform döşemesinde çalışanların düşmesine sebep olabilecek boşlukların bulunması, iskelesinde korkuluk sistemi bulunmaması veya korkuluk sisteminin uygun olmaması ve merdiven sistemleri veya benzeri güvenli ulaşım sistemlerinin olmaması gibi yüksekten düşme riskleri içeren noksan hususların tespiti durumlarında inşaat durdurulmaktadır. Bunun yanında iskele ayaklarında sabit veya düşeyliği ayarlanabilir taban plakaları bulunmaması veya iskelenin ayaklarının sabit bir zemine oturtulmaması gibi iskelenin sağlamlık ve dayanıklılığı noktasında zafiyete sebep olabilecek ve kaza riski doğurabilecek noksan hususlar da hayati tehlike arz eden noksanlıklar olarak değerlendirilmektedir.(Yapı İşlerinde İş Sağlığı Güvenliği Yönetmeliği Madde:5/2-a, Ek:4-B/30-36)
Elektrikle Doğrudan veya Dolaylı Temas Tehlikesi İçeren Noksan Hususlar
Yapı işlerinde doğrudan veya dolaylı elektrik ile temas riski içeren tehlikeler hayati tehlike olarak değerlendirilmekte ve tespit edilmesi durumunda işin durdurulması yaptırımı uygulanmaktadır. Bu kapsamda yapı alanı içerisindeki ana pano ve tali elektrik panolarında uygun kaçak akım rölesi tesis edilmemesi durumunda inşaat durdurulmaktadır. (Yapı İşlerinde İş Sağlığı Güvenliği Yönetmeliği Madde:5/2-a, Ek:4-A/16) Özellikle dinlenme, ve barınma yerlerinin yanı sıra ıslak ve nemli çalışma alanlarında 30 mA değerinde kaçak akım rölesi tesis edilmelidir. Bunun yanı sıra açık alanlarda kullanılacak olan tali panolar çevresel faktörlerden ve mevsim şartlarından korunması için en az IP 54 güvenlik seviyesinde seçilmelidir.
Yangın Tehlikesi İçeren Noksan Hususlar
Yapı alanlarında çalışanların barınmasına yönelik tesislerin (koğuşlar/yatakhaneler vb.) kurulması en çok sorun yaşanan hususların başında gelmektedir. Özellikle bu konuda yaşanan iş kazalarından sonra mevzuatımızda birçok düzenleme yapılmıştır. Dinlenme, barınma ve sosyal amaçlı kullanılan tesislerin yangına karşı yeterli güvenlikte malzemeden inşa edilmemesi veya çadır ve branda kullanılması durumunda inşaatın tamamen durdurulabileceği gibi sadece söz konusu tesislerde kısmen durdurma da uygulanabilmektedir. Mevzuatımızda yapı işlerinde çadır kullanılmasına ancak yanmaz malzemeden olmak kaydıyla meskûn mahal dışında, yol, demiryolu, köprü inşaatı gibi açık havada yapılan çalışmalarda izin verilmektedir.
Barınma yerlerinde kullanılan ısıtma ve soğutma sistemleri için gerekli tedbirlerin alınmaması veya ısıtma sistemlerinde yangın riski oluşturacak mangal, maltız ve benzeri açık ateş kullanılması çalışanlar için hayati tehlike oluşturan noksan hususlar olarak değerlendirilmektedir. Bunların yanında söz konusu yerlerde elektrik tesisatı, aydınlatma ve havalandırma sistemlerinde çalışanların güvenliğine yönelik risk oluşturan noksan hususların tespit edilmesi halinde inşaat kısmen veya tamamen durdurulmaktadır.
Yapı işlerinde yangına veya patlamaya sebep olabilecek kimyasal maddelerin depolanmasının uygun olmaması, depolama yerlerinin yeterli havalandırılmaması veya söz konusu yerlerde elektrik tesisatının ve aydınlatma sisteminin gerekli güvenlik seviyesini karşılamaması durumunda işin durdurulması yaptırımı uygulanmaktadır. İnşaat sahası içinde bulanan yanıcı veya patlayıcı kimyasal maddelerin depolandığı yerlerde öncelikle doğal havalandırma sağlanmalı, doğal havalandırmanın yeterli olmadığı durumlarda gerekli güvenlik seviyesinde suni havalandırma sistemleri kullanılmalıdır. Söz konusu alanlarda elektrik tesisatı bulunması halinde exproof olmalı aksi takdirde bu alanlarda elektrik ve aydınlatma tesisatı kullanılmamalıdır.
SONUÇ ve DEĞERLENDİRME
Yukarıda 3 başlık altında dile getirdiğimiz noksan hususlar yapı işleri için hayati tehlike olarak değerlendirilmekte ve hukuki sonuç olarak inşaatın durdurulmasına esas teşkil etmektedir. Çalışama Bakanlığının yürütmüş olduğu denetimlerde yapı işlerinde özellikle yüksekten düşme, elektrikle temas veya yangın tehlikesi oluşturan bir noksan husus tespit edilmesi halinde müfettiş raporuna istinaden inşaatta mühürleme işlemi gerçekleştiği görülmektedir.
Kaynak :