Hepatit B virüsü toplumsal sağlığımızı tehdit eden ciddi bir sorundur. Yeni doğanlarda aşılama zorunluluğu ve toplumun bir kesimindeki görece farkındalık, Hepatit B virüsünden kaynaklanan tehdidi ortadan kaldırmamıştır. Aksine Türk halkının büyük çoğunluğu Hepatit-B virüsünün bulaşma yollarından bile haberdar değildir. Hatta Hepatit B taşıyıcılarının ciddi bir bölümü, anılan virüsü taşıdıklarını dahi bilmeksizin normal yaşamını sürdürmektedir.
Kuşkusuz kendilerinin ve ailelerinin geçimini sağlama gereksinimi duyan Hepatit-B taşıyıcıları çalışma yaşamına da girmektedir. Belirtelim ki, işveren veya diğer işçiler mesai arkadaşlarının Hepatit-B virüsünü taşıdığını öğrenmediği sürece işyerinde bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak herhangi bir işçinin Hepatit-B virüsüyle enfekte olduğu öğrenildiği anda işveren ve diğer işçiler telaşa kapılmakta; bilahare Hepatit-B taşıyıcısı işçi, virüsün solunum yoluyla veya aynı bardağın kullanılması suretiyle bulaşabileceğini sanacak kadar bilinçsiz çalışma arkadaşları tarafından dışlanmakta ve ötekileştirilmektedir. Ekleyelim ki, taşıyıcı işçinin virüsü kolayca bulaştırabileceğini düşünen veya virüsün nasıl bulaşacağı hakkında doğru bilgi sahibi olmakla birlikte taşıyıcı işçinin diğer işçilerde yarattığı tedirginliğin işyerinde verimi azaltmasından kaygılanan işveren de taşıyıcı işçiyi işten çıkarmayı yeğlemektedir.
İş Kanunuʼnun 18. maddesine göre otuz veya daha fazla işçi çalıştıran işyerlerinde en az altı aylık kıdemi olan işçinin belirsiz süreli iş sözleşmesini fesheden işveren, işçinin yetersizliğinden veya davranışlarından ya da işletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan geçerli bir nedene dayanmak zorundadır.
Öncelikle asemptomatik (sağlıklı) bir Hepatit-B taşıyıcısı işçinin iş sözleşmesinin yetersizlik (performans) nedeniyle feshedilemeyeceği vurgulanmalıdır. Gerçekten karaciğer fonksiyonları normal Hepatit-B taşıyıcısı işçi iş görme edimini sağlıklı bireyler gibi yerine getirebilmektedir. Dolayısıyla böyle bir işçinin iş sözleşmesinin salt Hepatit-B taşıyıcılığından ötürü feshedilmesi hukuka aykırı olacaktır.
Elbette işverenden kronik karaciğer hastalığı gelişmiş ve bundan dolayı iş görme borcunu gerektiği gibi ifa edemeyen taşıyıcı işçiyle iş ilişkisini sürdürmesi beklenemez. Böyle bir olasılıkta dahi işveren fesihte son çare ilkesine riayet etmeli, başka bir anlatımla işçiyi sağlık durumuna uygun daha hafif bir işte istihdam etmeye çabalamalıdır. Şayet siroz örneğinde olduğu gibi kronik karaciğer hastalığı işçinin çalışmasını tamamen imkânsızlaştırmışsa veyahut işyerinde işçiye uygun açık bir pozisyon yoksa işveren sözleşmeyi geçerli nedenle feshedebilir. Ancak işverenin geçerli nedene dayanarak işten çıkardığı işçinin kıdem ve ihbar tazminatı haklarını yitirmediği unutulmamalıdır. Öte yandan işçinin tutulduğu hastalığın tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve işyerinde çalışmasında sakınca bulunduğu Sağlık Kurulunca saptanmışsa işçinin iş sözleşmesi haklı nedenle feshedilebilir (İş Kanunu m. 25/Ib). Ne var ki bu durumda bile işçinin kıdem tazminatı hakkı saklıdır.
İş sözleşmesi geçersiz bir şekilde feshedilen iş güvencesi kapsamındaki Hepatit-Bʼli işçi işe iade davası açabilir. İş mahkemesinin kesinleşen kararına ve işçinin başvurusuna rağmen işçiyi işe başlatmayan işveren, iş mahkemesi tarafından belirlenen işe başlatmama tazminatını işçiye ödemekle yükümlüdür. Ayrıca işçi dört aya kadar doğmuş bulunan boşta geçen süre ücretini ve diğer haklarını da alır.
İşyerinde otuzdan az işçi çalışması veya altı ay kıdemi olmaması gibi nedenlerle iş güvencesi kapsamı dışında kalan Hepatit-B taşıyıcısı işçi işe iade davası açamaz; buna karşılık işverenden ihbar tazminatının üç katı tutarında kötü niyet tazminatı talep edebilir.
Görüldüğü gibi, hukuk düzeni Hepatit-B taşıyıcılığından dolayı işten çıkarılan işçiye güçlü bir hukuki koruma sağlamaktadır.
Sonuç olarak, gerek işverenler gerekse işçiler Hepatit-B virüsünün bulaşma yolları hakkında bilinçlendirilmeli, her iki tarafa da Hepatit-B virüsünün işyeri ortamında bulaşmasının son derece zor -çoğu zaman imkansız- olduğu anlatılmalı ve böylece Hepatit-B virüsü taşıyıcılarının çalışma yaşamından dışlanmasının önüne geçilmelidir.
Yrd. Doç. Dr. Emre ERTAN
yazar / 29 Eylül 2016