MADDE 1.- Bu Kanunun amacı işverenler ile bir iş sözleşmesine dayanarak çalıştırılan işçilerin çalışma şartları ve çalışma ortamına ilişkin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.
İş Kanunu , Resmi Gazete :10.06.2003, Sayı: 25134 (Asıl) ,
Kanun No. 4857 Kabul Tarihi:22.5.2003 }
Görünür ışınlar, frekans ve dalga boyu tayfının orta kısmına düşer. Bu ışınlar işyeri yöneticilerini de yakından ilgilendirir. Çünkü yapılan işin incelik ve kalitesini etkiler. İyi aydınlatma ürünü artırmaya, telefi azaltmaya ve kaliteyi yükseltmeye neden olur. Aynı zamanda, iyi aydınlatma, işlemlerin sağlıklı, temiz ve düzgün olmasına katkıda bulunur.
En iyi çalışma ortamını sağlamak için, kişilerin performansını ve verimliliğini etkileyen tüm çevre koşullarının kontrolü zorunludur. Bu koşullar arasında ışık ve aydınlatma, işçilerin çabuk, doğru, rahat ve güvenli görmesi açısından önem taşır. Gerçekten kişisel davranışlar, performanslar ve başarılar aydınlatmaya bağlı iyi görmenin sonuçlarıdır. Işık ve aydınlatma çevrenin objektif ve fiziksel durumu olduğu halde görme kişiye bağlı fizyolojik ve psikolojik bir olaydır.
Özet olarak; iyi bir aydınlatma, görmedeki çabukluk ve doğruluk, bir yandan zaman kazancı sağlarken, yetersiz aydınlatma ise verim düşüklüğü yanında işçinin moral ve fiziksel sağlığı üzerinde kötü sonuçları olacaktır.
İyi aydınlatma nedir? İyi aydınlatma için bir çok faktör gözönünde bulundurulmalıdır (Işığın rengi, yayılması, yönü ve miktarı gibi). Aydınlatılan yüzeyin yapısı da önemlidir. Koyu gri, kirli bir yüzey, üzerine düşen ışığın ancak yüzde 10-12′sini yansıtırken, açık renkli temiz bir yüzey yüzde 90′dan fazlasını yansıtabilir.
Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma yönü de göz(ü) kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda aydınlatma düzeyi kolay görmeyi sağlayacak derecede yüksek olmalıdır.
(Göz kamaşması görmeyi güçleştirip çalışma kapasitesini düşürmekle kalmayıp kazaların artmasına da neden olur. Devamlı göz kamaştıran ışık altında çalışma ise, göz bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle istenmeyen göz kamaşmalarından gözü korumak gerekir.)
Aydınlatma üzerinde durulması gereken hususlardan biri de görüş alanı içinde görmeyi engelleyen ya da rahatsızlık yaratan ışığın parlaklığıdır. Bu parlaklık doğrudan ya da yansımayla olabilir. Göz kamaşmasının önlenmesi için, ışık görüş hattının yeterince yukarısına yerleştirilir veya donuk (opak) ya da yarı şeffaf bir malzeme ile kaplanır.
Işığın göz kamaştırması bir yüzeyin ışık kaynağının görüntüsünü direkt olarak görüş hattına yansıtmasından kaynaklanabilir (Örneğin: parlatılmış kontrol panoları (tabloları) veya makina göstergeleri). Parlatılmış veya düzgün yüzeyler yerine biraz daha mat yüzeyler tercih edilerek bu yansımalar önlenebilir.
Yansıma olayı, görüş alanı içinde aşırı derecede aydınlatılmış bir alanın bulunması kadar kötüdür. Karanlık ve yansıtmayan bir yüzeyin ortasındaki oldukça yansıtıcı beyaz bir kağıt ve çok aydınlatılmış kontrol panosu (veya göstergesi) veya karanlık ve kirli bir makinanın parlak kısmı iki örnek teşkil edebilir.
Bu durumları önlemek için makina (vb.) yüzeyleri çok parlak yerine biraz daha açık mat veya koyu(renk) seçmek gerekir. Yüzeyler arasında renk kontrastının olması tercih edilir.
Her ne kadar bazı işlerde gölgelenmeleri önlemek için çift yönlü aydınlatma gerekirse de bazı işler için kontrastlı aydınlatma gereklidir. Bu durumlarda esas zemin ışığını iyi yayılmayı sağlayacak ve göz kamaştırmayacak şekilde muhafaza ederken, gölgelenmeleri azaltmak ya da yok etmek için de küçük bir ışık kaynağı ilave olarak kullanılır. İş ile zemin arasındaki çok fazla parlaklık kontrastı, doğrudan gelen veya göz kamaştırıcı yansımalar kadar zararlı ve dikkat dağıtıcıdır.
Işık kaynağındaki herhangi bir kirlilik, kaynağın yaydığı ışığın miktarını önemli derecede azaltır. Sanayide, ışık kaynaklarının tozlanması , aydınlatmanın altı ayda % 50 azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olur. Bu nedenle, ışık kaynaklarının temiz oldukları zaman ölçülen aydınlatma şiddeti yapılan iş için ancak yeterli ise, kaynaklar kirlendiklerinde aydınlatma şiddeti çok düşük ve yetersiz olacaktır. Işık kaynaklarının düzenli bir şekilde temizlenmesi ve bakımı için bir program hazırlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur.
AYDINLATMA
İYİ BİR AYDINLATMANIN ÇALIŞANLAR ÜZERİNDEKİ OLUMLU ETKİSİ ŞÖYLE ÖZETLENEBİLİR:
Işık, öteki fiziksel olaylar gibi, belirli birimlerle ölçülebilen kendine has özelliklere sahiptir. Temel fotometril birimler aşağıda belirtilmiştir:
Işık şiddeti : (nokta şeklindeki kaynağın belirlenmiş yönde ışık yayını). Birimi : mum. Işığın temel birimi. Fiziksel olarak “platinin katılaşma temperatüründeki siyah cismin yaydığı ışık şiddetinin 1/60′ının izdüşüm alanı” diye tanımlanır.
Işık akısı: (bir kaynağın belirli bir açı içerisinde yaydığı ışık miktarı). Birimi : lümen.
Aydınlanma şiddeti: (bir yüzey üzerine düşen ışık akısının yoğunluğu). Birimi : lüks.
Üç birim arasındaki bağlantılar. Varsayılan bir kürenin merkezine yerleştirilmiş bir mum şiddetindeki nokta – kaynak bir radyanlık yüzeye 1 lümen şiddetinde ışık akısı yayar, kürenin 1 metre kare yüzeyinde 1 lüks’lük aydınlanma olur.
Parlaklık: Işığın ışıklı cisimden yayılması veya bir yüzeyden yansımasını algılama ölçüsüdür. Birimi: apostilb ( 1 apostilb = 1 lüks aydınlatmada tam beyaz yüzeyin (%100 yansıma) parlaklığı).
Kontrast: İki parlaklığın oranıdır.
AYDINLATMA ŞİDDETİNİN ÖLÇÜLMESİ
Yukarıda açıklandığı gibi aydınlatma şiddetinin birimi lüks’tür ve lüksmetredenilen cihazla ölçülür.
Lüksmetre, ışık enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren bir foto elektrik pil ile, lüksel olarak kalibre edilmiş çok duyarlı bir miliampermetreden oluşmaktadır. Lüksmetrenin filtre sistemi, spektral duyarlılığı insan gözünün spektral duyarlılığının aynı olacak şekilde yapılmıştır. Lüksmetre ile çalışmak çok kolaydır: Aydınlatma şiddetini ölçmek istediğimiz yüzeye doğru lüksmetrenin dedektörünü çevirmek, bazı cihazlar için uygun aralığı seçmek) ve göstergeden lüks değerini okumak yeterlidir.
AYDINLATMA ŞİDDETİ
İşçinin iyi performans gösterebilmesi için işyeri aydınlatma şiddetinin optimum’da olması gereklidir. Gerekli aydınlatma şiddeti ile yapılan işin çeşidine bağlıdır. Tablo 1 , 2 , ve 3 sıraile günışığı ve yapay aydınlanma için öngörülen temel değerler verilmiştir.
Yukarıdaki iş sınıflarına göre aydınlatma şiddeti standardları Tablo 2 ve 3′de verilmiştir.
Tablo: 3 Yapay aydınlatma için temel aydınlatma şiddeti standartları
Çeşitli Görme Şekilleri İçin Önerilen Aydınlatma Şiddetinin Enalt Değerleri
Bu rakamlar, işyerlerinde elde edilen aydınlatma şiddetinin ortalama değerlerinden alınmıştır.
“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” (26.07.2002 gün & 24827 sayılı Resmi Gazete) hükümlerine (Madde 71, 72,73) göre de:
Gün ışığı ile aydınlanma doğrudan aydınlanma (güneş ışığının doğrudan çalışma yerine gelmesi ) veya endirekt aydınlatma ( yayılmış ve yansımış ışının iş yerine gelmesi) şeklinde olur.
(Uzmanlar, en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı) olduğunu belirtmektedirler. Bu nedenle beyaz ışıktan olanaklar ölçüsünde yararlanmak gerekir. Gün ışığının yetersiz olduğu durumlarda ve gece çalışmalarında gün ışığına benzeyen ışınlardan yararlanılmalıdır.)
{İşçi Sağ.İş Güv.Tüz. Madde 16: İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır… }
Yapay aydınlanma sistemi sade (sadece genel veya yerel) veya birleşik olabilir. Endüstride iyi genel aydınlanma veya birleşik aydınlanma sistemi kullanılmalıdır. Sadece yerel kaynaklarla aydınlanma, aydınlanmanın her yerde aynı olmaması nedeni ile görme zorluğuna yol açtığı için kullanılmamalıdır. Birleşik aydınlanma sistemi, aydınlatmanın şiddetli olması gereken iş yerlerinde ve genel aydınlatma sisteminin pahalı olacağı durumlarda sadece gerekli olan yerlerde kullanılmalıdır.
AYDINLATMA İLE İLGİLİ BAZI ÖNERİLER
Işığı süzerek dağıtan lambalarda (veya çıplak floresan ampullerde) göz kamaşmasını etkileyen faktörler
Şekil : Lambaların aralıkları
Sanayide kullanılan lambaların önerilen aralıkları şekilde gösterilmiştir. Lambaların yüksekliği lamba ile çalışma yüzeyi (h) arasındaki mesafedir. Duvar kenarındaki geçitlerin üzerinde bulunan lambaların duvara olan uzaklıkları 3/4 h, çalışma yerinin üzerinde ise bu uzaklık 1/2 h olmalıdır. Işık kafesi olan lambalar arasındaki aralık 1 .1/2 h’ den 5/4 h’ ye indirilmelidir.
Şekil: Göz kamaşmasını önlemek için, reflektörün alt kenarı çizgi “1″ altında veya çizgi “2″ nin üzerinde bulunmalıdır.
Şekil: “D” açısı ne kadar küçük olursa kamaşma da o oranda şiddetli olur. Göz hizasındaki “1″ hattı ile gözle ampulden geçen yani ışık hattının arasındaki “D” açısı, önceden saptanmış ampul gizleme açısına “s” eşit veya bundan küçük olursa lamba koruyucusu (reflektör) ampulü gözden gizlemiş olur.
Şekil: Genel aydınlatma ile birlikte çalışma yerini aydınlatma
Şekil : Bir işyerinin iç yüzeylerinin açık renk olması tesisatın aydınlatma etkisini arttırır. Çalışma yüzeyindeki aydınlatmaya tavan ve duvarların üst kısımlarından yansıyan dağınık ışıklarda katılırlar. Bu yüzeyler koyu renk olursa, ışığın büyük bir kısmı soğrularak (absorblanarak) yok olurlar.
İYİ BİR AYDINLATMANIN TEMEL İLKELERİ
“Doğal olarak bir bütün kötülüğe yönelince, parçaları da onunla birlikte kötülüğe sürüklenir; oysa parçalardan bütüne etki edebilecek olumsuzluklara sağlam bölümler engel olur, bütünü kötülüğe düşmekten korur.”
PLUTARKHOS
YAŞAMLAR
XXI
LYSANDROS – SULLA
Cumhuriyet Temmuz 1999
KAYNAKLAR
İş Kanunu , Resmi Gazete :10.06.2003, Sayı: 25134 (Asıl) ,
Kanun No. 4857 Kabul Tarihi:22.5.2003 }
Görünür ışınlar, frekans ve dalga boyu tayfının orta kısmına düşer. Bu ışınlar işyeri yöneticilerini de yakından ilgilendirir. Çünkü yapılan işin incelik ve kalitesini etkiler. İyi aydınlatma ürünü artırmaya, telefi azaltmaya ve kaliteyi yükseltmeye neden olur. Aynı zamanda, iyi aydınlatma, işlemlerin sağlıklı, temiz ve düzgün olmasına katkıda bulunur.
En iyi çalışma ortamını sağlamak için, kişilerin performansını ve verimliliğini etkileyen tüm çevre koşullarının kontrolü zorunludur. Bu koşullar arasında ışık ve aydınlatma, işçilerin çabuk, doğru, rahat ve güvenli görmesi açısından önem taşır. Gerçekten kişisel davranışlar, performanslar ve başarılar aydınlatmaya bağlı iyi görmenin sonuçlarıdır. Işık ve aydınlatma çevrenin objektif ve fiziksel durumu olduğu halde görme kişiye bağlı fizyolojik ve psikolojik bir olaydır.
Özet olarak; iyi bir aydınlatma, görmedeki çabukluk ve doğruluk, bir yandan zaman kazancı sağlarken, yetersiz aydınlatma ise verim düşüklüğü yanında işçinin moral ve fiziksel sağlığı üzerinde kötü sonuçları olacaktır.
İyi aydınlatma nedir? İyi aydınlatma için bir çok faktör gözönünde bulundurulmalıdır (Işığın rengi, yayılması, yönü ve miktarı gibi). Aydınlatılan yüzeyin yapısı da önemlidir. Koyu gri, kirli bir yüzey, üzerine düşen ışığın ancak yüzde 10-12′sini yansıtırken, açık renkli temiz bir yüzey yüzde 90′dan fazlasını yansıtabilir.
Aydınlatma kolayca görmeyi sağlayacak derecede parlak ve yayılma yönü de göz(ü) kamaştırmayacak şekilde olmalıdır. Aynı zamanda aydınlatma düzeyi kolay görmeyi sağlayacak derecede yüksek olmalıdır.
(Göz kamaşması görmeyi güçleştirip çalışma kapasitesini düşürmekle kalmayıp kazaların artmasına da neden olur. Devamlı göz kamaştıran ışık altında çalışma ise, göz bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle istenmeyen göz kamaşmalarından gözü korumak gerekir.)
Aydınlatma üzerinde durulması gereken hususlardan biri de görüş alanı içinde görmeyi engelleyen ya da rahatsızlık yaratan ışığın parlaklığıdır. Bu parlaklık doğrudan ya da yansımayla olabilir. Göz kamaşmasının önlenmesi için, ışık görüş hattının yeterince yukarısına yerleştirilir veya donuk (opak) ya da yarı şeffaf bir malzeme ile kaplanır.
Işığın göz kamaştırması bir yüzeyin ışık kaynağının görüntüsünü direkt olarak görüş hattına yansıtmasından kaynaklanabilir (Örneğin: parlatılmış kontrol panoları (tabloları) veya makina göstergeleri). Parlatılmış veya düzgün yüzeyler yerine biraz daha mat yüzeyler tercih edilerek bu yansımalar önlenebilir.
Yansıma olayı, görüş alanı içinde aşırı derecede aydınlatılmış bir alanın bulunması kadar kötüdür. Karanlık ve yansıtmayan bir yüzeyin ortasındaki oldukça yansıtıcı beyaz bir kağıt ve çok aydınlatılmış kontrol panosu (veya göstergesi) veya karanlık ve kirli bir makinanın parlak kısmı iki örnek teşkil edebilir.
Bu durumları önlemek için makina (vb.) yüzeyleri çok parlak yerine biraz daha açık mat veya koyu(renk) seçmek gerekir. Yüzeyler arasında renk kontrastının olması tercih edilir.
Her ne kadar bazı işlerde gölgelenmeleri önlemek için çift yönlü aydınlatma gerekirse de bazı işler için kontrastlı aydınlatma gereklidir. Bu durumlarda esas zemin ışığını iyi yayılmayı sağlayacak ve göz kamaştırmayacak şekilde muhafaza ederken, gölgelenmeleri azaltmak ya da yok etmek için de küçük bir ışık kaynağı ilave olarak kullanılır. İş ile zemin arasındaki çok fazla parlaklık kontrastı, doğrudan gelen veya göz kamaştırıcı yansımalar kadar zararlı ve dikkat dağıtıcıdır.
Işık kaynağındaki herhangi bir kirlilik, kaynağın yaydığı ışığın miktarını önemli derecede azaltır. Sanayide, ışık kaynaklarının tozlanması , aydınlatmanın altı ayda % 50 azalmasına, tozlu ortamda ise daha çok azalmasına neden olur. Bu nedenle, ışık kaynaklarının temiz oldukları zaman ölçülen aydınlatma şiddeti yapılan iş için ancak yeterli ise, kaynaklar kirlendiklerinde aydınlatma şiddeti çok düşük ve yetersiz olacaktır. Işık kaynaklarının düzenli bir şekilde temizlenmesi ve bakımı için bir program hazırlanması kaçınılmaz bir zorunluluktur.
AYDINLATMA
İYİ BİR AYDINLATMANIN ÇALIŞANLAR ÜZERİNDEKİ OLUMLU ETKİSİ ŞÖYLE ÖZETLENEBİLİR:
- İYİ BİR AYDINLATMA GÖRME KESKİNLİĞİNİ (Gözün Ayırt edebilirliğini) ARTIRIR. BAKILAN EŞYA DAHA İYİ GÖRÜLÜR.
- İYİ BİR AYDINLATMA İLE İŞ KAZASI SAYISI AZALIR.
- İYİ BİR AYDINLATMA İŞÇİLERİN BAŞARISINI ARTIRIR.
- İYİ AYDINLATMA İŞ GÖRMEDE ÇABUKLUK SAĞLAR.
Işık, öteki fiziksel olaylar gibi, belirli birimlerle ölçülebilen kendine has özelliklere sahiptir. Temel fotometril birimler aşağıda belirtilmiştir:
Işık şiddeti : (nokta şeklindeki kaynağın belirlenmiş yönde ışık yayını). Birimi : mum. Işığın temel birimi. Fiziksel olarak “platinin katılaşma temperatüründeki siyah cismin yaydığı ışık şiddetinin 1/60′ının izdüşüm alanı” diye tanımlanır.
Işık akısı: (bir kaynağın belirli bir açı içerisinde yaydığı ışık miktarı). Birimi : lümen.
Aydınlanma şiddeti: (bir yüzey üzerine düşen ışık akısının yoğunluğu). Birimi : lüks.
Üç birim arasındaki bağlantılar. Varsayılan bir kürenin merkezine yerleştirilmiş bir mum şiddetindeki nokta – kaynak bir radyanlık yüzeye 1 lümen şiddetinde ışık akısı yayar, kürenin 1 metre kare yüzeyinde 1 lüks’lük aydınlanma olur.
Parlaklık: Işığın ışıklı cisimden yayılması veya bir yüzeyden yansımasını algılama ölçüsüdür. Birimi: apostilb ( 1 apostilb = 1 lüks aydınlatmada tam beyaz yüzeyin (%100 yansıma) parlaklığı).
Kontrast: İki parlaklığın oranıdır.
AYDINLATMA ŞİDDETİNİN ÖLÇÜLMESİ
Yukarıda açıklandığı gibi aydınlatma şiddetinin birimi lüks’tür ve lüksmetredenilen cihazla ölçülür.
Lüksmetre, ışık enerjisini elektrik enerjisine dönüştüren bir foto elektrik pil ile, lüksel olarak kalibre edilmiş çok duyarlı bir miliampermetreden oluşmaktadır. Lüksmetrenin filtre sistemi, spektral duyarlılığı insan gözünün spektral duyarlılığının aynı olacak şekilde yapılmıştır. Lüksmetre ile çalışmak çok kolaydır: Aydınlatma şiddetini ölçmek istediğimiz yüzeye doğru lüksmetrenin dedektörünü çevirmek, bazı cihazlar için uygun aralığı seçmek) ve göstergeden lüks değerini okumak yeterlidir.
AYDINLATMA ŞİDDETİ
İşçinin iyi performans gösterebilmesi için işyeri aydınlatma şiddetinin optimum’da olması gereklidir. Gerekli aydınlatma şiddeti ile yapılan işin çeşidine bağlıdır. Tablo 1 , 2 , ve 3 sıraile günışığı ve yapay aydınlanma için öngörülen temel değerler verilmiştir.
Yukarıdaki iş sınıflarına göre aydınlatma şiddeti standardları Tablo 2 ve 3′de verilmiştir.
Tablo: 3 Yapay aydınlatma için temel aydınlatma şiddeti standartları
Çeşitli Görme Şekilleri İçin Önerilen Aydınlatma Şiddetinin Enalt Değerleri
Bu rakamlar, işyerlerinde elde edilen aydınlatma şiddetinin ortalama değerlerinden alınmıştır.
“Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” (26.07.2002 gün & 24827 sayılı Resmi Gazete) hükümlerine (Madde 71, 72,73) göre de:
- Kaçış yollarında, döşemelerde ve yürüme yüzeylerinde ölçülen aydınlatma düzeyi en az 10 lüks,
- Toplanma amaçlı binalarda, gösteri veya projeksiyon yapılansürelerde bu aydınlatma en az 2 lüks,
- Aydınlatma armatürlerinin yerleştirilmesi, herhangi bir armatürün çalışamaz hale gelmesi durumunda kaçış yollarının herhangi bir noktasındaki taban ve döşeme aydınlatma düzeyinin en az 2 lüks olmalıdır.
Gün ışığı ile aydınlanma doğrudan aydınlanma (güneş ışığının doğrudan çalışma yerine gelmesi ) veya endirekt aydınlatma ( yayılmış ve yansımış ışının iş yerine gelmesi) şeklinde olur.
(Uzmanlar, en iyi ışığın beyaz ışık (gün ışığı) olduğunu belirtmektedirler. Bu nedenle beyaz ışıktan olanaklar ölçüsünde yararlanmak gerekir. Gün ışığının yetersiz olduğu durumlarda ve gece çalışmalarında gün ışığına benzeyen ışınlardan yararlanılmalıdır.)
{İşçi Sağ.İş Güv.Tüz. Madde 16: İşyerlerinin gün ışığıyla yeter derecede aydınlatılmış olması esastır. Şu kadar ki, işin konusu veya işyerinin inşa tarzı nedeniyle gün ışığından faydalanılamayan hallerde yahut gece çalışmalarında, suni ışıkla yeterli aydınlatma sağlanacaktır… }
Yapay aydınlanma sistemi sade (sadece genel veya yerel) veya birleşik olabilir. Endüstride iyi genel aydınlanma veya birleşik aydınlanma sistemi kullanılmalıdır. Sadece yerel kaynaklarla aydınlanma, aydınlanmanın her yerde aynı olmaması nedeni ile görme zorluğuna yol açtığı için kullanılmamalıdır. Birleşik aydınlanma sistemi, aydınlatmanın şiddetli olması gereken iş yerlerinde ve genel aydınlatma sisteminin pahalı olacağı durumlarda sadece gerekli olan yerlerde kullanılmalıdır.
AYDINLATMA İLE İLGİLİ BAZI ÖNERİLER
- Gün ışığının odaya doğrudan girmesi önlenmelidir (pencerelerin uygun yerde olması, mat camlar kullanılması, açık renk ve ışık geçirme katsayısı %30′dan fazla olan perdeler kullanılması, panjur kullanılması),
- Pencerelerin, kolonların, tavanların, duvarların ve bölmelerin yüzeylerinin açık renge boyanması,
- Aynı zamanda döşemenin de açık renkte olması, ancak dışarıdan gelebilecek veya işlem anında ortaya çıkabilecek tozların renginden açık olmaması,
- Genel olarak güvenlik işaretlerinin dışında kalan, möble ve makine parçalarının, açık, mat renklere boyanması,
- Yapay ışık kaynaklarının işçilerin görüş açısının dışına yerleştirilmesi, veya gerekli gölgeliklerin kullanılması.
- Aydınlatma tekdüze olmalıdır.
- Aydınlatma sabit olmalıdır.
- Çalışılan yüzeye düşen gölgelerden sakınılmalıdır.
- Lambaların seçimi:
- Lambalar mekanik ve elektrik bakımından amaca uygun bir şekilde yapılmış olmalıdır.
- Işık verme olanağı aydınlatma prensiplerine uygun olmalıdır.
- İş kazalarına meydan vermeyecek şekilde yapılmış olmalıdır.
- Sağlam, takılması, bakımı ve temizliği kolay ve basit olmalıdır.
- Seyyar aydınlatma lambalarının (el ve tezgah lambaları) el ile temas eden kısımları elektrik – ceryan kaçaklarına karşı korunmuş olmalı ve bunlarda kullanılacak cereyan 42 V’ tu geçmemelidir.
- Özellikle kazan madeni kaplar içinde kullanılan el lambalarında cereyan gerilimi 32 voltu geçmemeli (24 volt olmalı) ve voltajı düşürmek için kullanılan transformatörün bağlantısı sağlam, kendisi izole edilerek topraklanmış olmalıdır.
- Çalışma (işyeri) ortam atmosferinde patlayıcı ve yanıcı maddelerin (gaz ve tozlar) bulunması olasılığı olan yerlerde patlama ve yangına neden olmayacak koruyucu lambalar kullanılmalıdır.
- Tesisatın kuruluşunda daima bakımı kolay, kullanılışı basit ve sağlam olan aydınlatma elemanları seçilmelidir.
Işığı süzerek dağıtan lambalarda (veya çıplak floresan ampullerde) göz kamaşmasını etkileyen faktörler
Şekil : Lambaların aralıkları
Sanayide kullanılan lambaların önerilen aralıkları şekilde gösterilmiştir. Lambaların yüksekliği lamba ile çalışma yüzeyi (h) arasındaki mesafedir. Duvar kenarındaki geçitlerin üzerinde bulunan lambaların duvara olan uzaklıkları 3/4 h, çalışma yerinin üzerinde ise bu uzaklık 1/2 h olmalıdır. Işık kafesi olan lambalar arasındaki aralık 1 .1/2 h’ den 5/4 h’ ye indirilmelidir.
Şekil: Göz kamaşmasını önlemek için, reflektörün alt kenarı çizgi “1″ altında veya çizgi “2″ nin üzerinde bulunmalıdır.
Şekil: “D” açısı ne kadar küçük olursa kamaşma da o oranda şiddetli olur. Göz hizasındaki “1″ hattı ile gözle ampulden geçen yani ışık hattının arasındaki “D” açısı, önceden saptanmış ampul gizleme açısına “s” eşit veya bundan küçük olursa lamba koruyucusu (reflektör) ampulü gözden gizlemiş olur.
Şekil: Genel aydınlatma ile birlikte çalışma yerini aydınlatma
- Hepsi bir şekilde genel aydınlatma lambaları
- Çalışma yerini aydınlatma (özel) lambalar.
Şekil : Bir işyerinin iç yüzeylerinin açık renk olması tesisatın aydınlatma etkisini arttırır. Çalışma yüzeyindeki aydınlatmaya tavan ve duvarların üst kısımlarından yansıyan dağınık ışıklarda katılırlar. Bu yüzeyler koyu renk olursa, ışığın büyük bir kısmı soğrularak (absorblanarak) yok olurlar.
İYİ BİR AYDINLATMANIN TEMEL İLKELERİ
- AYDINLATMA DÜZEYİ YETERLİ OLMALIDIR. (Tüzükler, Yönetmelikler ve Standardlarda belirtilen değerler).
- KULLANILAN IŞIĞIN NİTELİĞİ UYGUN OLMALIDIR. (En iyi ışık beyaz ışıktır – Gün ışığı).
- AYDINLATMA TEKDÜZE OLMALIDIR. (Tüm çalışma alanında aynı seviyede aydınlatma).
- AYDINLATMA SABİT OLMALIDIR. (Akkor telli lamba, ya da zıt fazda bağlanmış en az ikili floresan lambalar).
- AYDINLATMA GÖZ KAMAŞMASINA NEDEN OLMAMALIDIR.
Dolaysız Kamaşma: Doğrudan doğruya ışık kaynağından gelen ışınların göze gelmesi sonucu oluşan kamaşma (otomobil farları)
Dolaylı kamaşma: Nedeni ışık kaynağı değildir. Yansımadır.
- ÇALIŞILAN DÜZEYLERE DÜŞEN GÖLGELERDEN SAKINILMALIDIR.
“Doğal olarak bir bütün kötülüğe yönelince, parçaları da onunla birlikte kötülüğe sürüklenir; oysa parçalardan bütüne etki edebilecek olumsuzluklara sağlam bölümler engel olur, bütünü kötülüğe düşmekten korur.”
PLUTARKHOS
YAŞAMLAR
XXI
LYSANDROS – SULLA
Cumhuriyet Temmuz 1999
KAYNAKLAR
-
- Fridlund Lennart (Ed.), Safety-Health and Working Conditions, Training Manual, I.L.O. Geneva and Join Industrial Safety Council Stockholm, 1987.
- Supervisors Safety Manual, 6 th Edition, National Safety Council, Chicago, 1985.
- Korinek, Dr.Frantisek, Endüsriyel Hijyen Saha Deney Mrtodları ve Önerilen Standardlar, İSGÜM, Ankara.
- Olishifski, J.B., (Ed.), Fundamentals of Industrial Hygiene, Second Ed., National Safety Council, Chicago1985.
- T.V.Çalışma Bakanlığı İşçi Sağlığı Genel Müdürlüğü, Sanayide İş güvenliği Eğitim Rehberi, İşyerlerinde Sun’i Aydınlatma, Doğus Matbaacılık ve Tic.Ltd.Şir. Matbaası – Ankara- 1968
- Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik”, 26 Temmuz 2002 - Sayı:24827 Resmi Gazete, Madde. 70-73.
- Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 30 Kasım 2000 – Sayı :24246 Resmi Gazete