İş ekipmanlarında elektrik güvenliğini sağlamaya yönelik uygulamalar ekipmanın tasarım aşamasından başlar. Makinelerin elektrik donanımının seçilmesi, kurulması ve kullanılması konularının standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesi ile birçok elektrik riski daha oluşmadan önlenmiş olur.
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun risklerden korunma ilkelerini açıklayan 5. maddesinin ç bendinde “İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.” ifadesiyle de belirtildiği üzere elektrik risklerinin önlenmesi ile ilgili ilk adım, riskin oluşumunu önleyecek şekilde gerçekleştirilir.
Güvenli bir çalışma ortamı için ekipmanların sahada maruz kalabileceği muhtemel tehlikeler göz önünde bulundurulmalı ve ekipman seçimleri bu doğrultuda yapılmalıdır. Elektrikli ekipmanlar işyerimizin şartlarına göre hava koşullarından, doğal tehlikelere; yanıcı maddelerden, mekanik hasarlara kadar birçok etkene maruz kalabilirler. Bu etkenleri 7 madde halinde sıralayabiliriz.
Ekipmanlar ve kablolar; yağmur, kar, rüzgar, toz gibi tüm hava koşullarına karşı dayanıklı olmalıdır. Bu dış etkenlere maruz kalan ekipmanların korozyona (aşınma) uğrama ihtimali artacaktır. Ekipmanlar işyeri çalışma ortamında öngörülen hava koşullarına dayanıklı muhafazalar içinde bulundurulmalıdır. İşyerinin şartları göz önünde bulundurularak uygun IP Koruma (IP Kodu = Ingress Protection Rating) seviyesine sahip cihazlar tercih edilmelidir.
IP Kodu
Elektrikle çalışan ekipmanların dış etkenlere dayanıklılık seviyelerini sınıflandırmak için Avrupa Komisyonu (CENELEC) tarafından hazırlanan IEC 60529 standartındaki IP Kodu (uluslararası koruma kodu) kullanılır. IP kodu, iki basamaklı bir sayıdır ve her bir sayı farklı bir etkene dayanıklılık seviyelerini sınıflandırır. Birinci basamak ekipmanın katı cisimlere karşı koruma seviyesini, ikinci basamak ise sıvılara karşı koruma seviyesini ifade eder. Mekanik etkilere karşı koruma seviyesini sınıflandıran üçüncü bir basamak mevcut olmasına rağmen IEC 60529 standardında bulunmadığı için genellikle kullanılmamaktadır.
IEC 60529 standartı, TSE tarafından Türkçeye çevrilmiş ve TS 3033 EN 60529 standartı olarak kabul edilmiştir
Etkenlerden birine karşı koruma seviyesi ile ilgili yeterli veri mevcut değilse IP kodu ilgili basamaktaki rakam yerine “X” eklenerek oluşturulur.
2. Aşırı Sıcaklar ve Basınç
Ekipmanın sıcaklığı, kendi ürettiği ısı ile veya harici bir kaynak nedeniyle yükselebilir. Ayrıca üzerinde biriken toz ve döküntülerden dolayı da makine ısınabilir. Aşırı ısınma ve basınç tehlikesinin bulunduğu ortamlarda ekipmanlar, bu etkenlere dayanıklı konteynırlar içinde muhafaza edilmelidir. Fazla ısının tahliye edilmesi için ekipman tasarımına eklemeler yapılabilir. Motorlarda yerleşik olarak bulunan fanlar bu duruma güzel bir örnektir.
Ekipman çevresinde toz ve enkaz birikiyorsa düzenli temizlikle bu sorunun önüne geçilmelidir. Eğer soğutma işleminde fan kullanılıyorsa temizlik işlemine özellikle dikkat edilmelidir. Zira hava yollarının kapanması durumunda fanlar çalışmayacak ve ekipman soğutulamayacaktır.
3. Doğal Tehlikeler
Güneş ışığı, hayvanlar ve bitkiler elektrik kablolarını etkileyebilecek doğal faktörlerdir. Bu duruma en yaygın örnek, fareler tarafından kemirilen elektrik kablolarıdır. Doğal tehlikelere karşı almamız gereken önlemler basittir. Kabloların yerleşimine dikkat edilmeli (örn. farelerin ulaşamayacağı yere konumlandırma) ve güçlü dış muhafazalara sahip kablolar kullanılmalıdır.
Elektrik Kablosunu Kemiren Fare
4. Aşındırıcı koşullar
Bazı maddeler tek başlarına veya ortamda bulunan nem ile birleşerek aşındırıcı etki gösterebilirler. Aşındırıcı koşulların bulunduğu işyerlerinde ekipmanlar; hava almayan, tamamen kapalı, korozyona dayanıklı bir muhafaza ile koruma altına alınmalıdır.
5. Sıvılar ve Buharlar
Çalışma alanında su ve solvent buharı bulunan durumlarda, ekipmanlar su ve solvent buharına daldırılmaya, sıçrama ve yoğuşma durumlarına karşı uygun koruma tipinde olmalıdır. (Bkz. IP Kodu)
6. Yanıcı Maddeler
Yanıcı toz ve buharlar dahil olmak üzere yanıcı maddelerin bulunduğu işyerlerinde (örn. kömür madenleri) elektrikli ekipman kullanımı sırasında yangın ve patlama tehlikesi oluşacaktır. Yanıcı toz bulutu içinde çalıştırılan bir elektrikli ekipman, tutuşturucu kaynağı olarak görev yapabilir. Bu tür ortamlarda ekipman seçimi, Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmeliğe (94/9/AT) göre gerçekleştirilmelidir.
7. Mekanik Hasarlar
Ekipmanlar zaman içinde gerek kendi çalışmalarından dolayı gerek dış etkenlerden dolayı yıpranırlar. Çarpma, gerilme, aşınma, titreşimler, hidrolik ve pnömatik basınçlar gibi birçok farklı fiziksel etmene maruz kalan ekipmanlar zaman içinde hasara uğrar. Taşınabilir ekipmanların kabloları, özellikle aşınma tehditi ile karşı karşıyadır. Örnek olarak inşaat şantiyelerini düşünelim. İnşaatlarda kullanılan portatif elektrikli aletlerin kabloları sürekli çivi, sivri atıklar vb. kesici parçaların bulunduğu yer yüzeyine temas eder. Kablolar taşımalar sırasında yıprandıkça elektrik şoku tehlikesi artar.
Mekanik hasarların muhtemel olduğu ortamlarda elektrik kabloları, ekstra bir koruyucu kılıf içine yerleştirilebilir, zeminin altına gömülebilir veya tavan, yan duvarlar gibi noktalara sabitlenerek aşınma riski bertaraf edilebilir. Uzatma kabloları, ezilme ihtimaline karşı kapı aralıklarından, pencerelerden ve benzeri açıklıklardan geçirilmemelidir.
Elektrikli ekipmanın işyerinin çalışma şartlarına göre seçilmesi elektrik güvenliği açısından alınabilecek ilk önlemlerdendir. Ekipmanların uygun şekilde seçilmesi ve tesis edilmesi ile çoğu elektrik tehlikesi daha oluşmadan ortadan kaldırılacaktır. Elektrikli ekipmanların seçilmesi ve çalışma şartlarına uygunluğu dışında birçok elektrik güvenliği uygulaması mevcuttur
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun risklerden korunma ilkelerini açıklayan 5. maddesinin ç bendinde “İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.” ifadesiyle de belirtildiği üzere elektrik risklerinin önlenmesi ile ilgili ilk adım, riskin oluşumunu önleyecek şekilde gerçekleştirilir.
Güvenli bir çalışma ortamı için ekipmanların sahada maruz kalabileceği muhtemel tehlikeler göz önünde bulundurulmalı ve ekipman seçimleri bu doğrultuda yapılmalıdır. Elektrikli ekipmanlar işyerimizin şartlarına göre hava koşullarından, doğal tehlikelere; yanıcı maddelerden, mekanik hasarlara kadar birçok etkene maruz kalabilirler. Bu etkenleri 7 madde halinde sıralayabiliriz.
Ekipmanlar ve kablolar; yağmur, kar, rüzgar, toz gibi tüm hava koşullarına karşı dayanıklı olmalıdır. Bu dış etkenlere maruz kalan ekipmanların korozyona (aşınma) uğrama ihtimali artacaktır. Ekipmanlar işyeri çalışma ortamında öngörülen hava koşullarına dayanıklı muhafazalar içinde bulundurulmalıdır. İşyerinin şartları göz önünde bulundurularak uygun IP Koruma (IP Kodu = Ingress Protection Rating) seviyesine sahip cihazlar tercih edilmelidir.
IP Kodu
Elektrikle çalışan ekipmanların dış etkenlere dayanıklılık seviyelerini sınıflandırmak için Avrupa Komisyonu (CENELEC) tarafından hazırlanan IEC 60529 standartındaki IP Kodu (uluslararası koruma kodu) kullanılır. IP kodu, iki basamaklı bir sayıdır ve her bir sayı farklı bir etkene dayanıklılık seviyelerini sınıflandırır. Birinci basamak ekipmanın katı cisimlere karşı koruma seviyesini, ikinci basamak ise sıvılara karşı koruma seviyesini ifade eder. Mekanik etkilere karşı koruma seviyesini sınıflandıran üçüncü bir basamak mevcut olmasına rağmen IEC 60529 standardında bulunmadığı için genellikle kullanılmamaktadır.
IEC 60529 standartı, TSE tarafından Türkçeye çevrilmiş ve TS 3033 EN 60529 standartı olarak kabul edilmiştir
Etkenlerden birine karşı koruma seviyesi ile ilgili yeterli veri mevcut değilse IP kodu ilgili basamaktaki rakam yerine “X” eklenerek oluşturulur.
2. Aşırı Sıcaklar ve Basınç
Ekipmanın sıcaklığı, kendi ürettiği ısı ile veya harici bir kaynak nedeniyle yükselebilir. Ayrıca üzerinde biriken toz ve döküntülerden dolayı da makine ısınabilir. Aşırı ısınma ve basınç tehlikesinin bulunduğu ortamlarda ekipmanlar, bu etkenlere dayanıklı konteynırlar içinde muhafaza edilmelidir. Fazla ısının tahliye edilmesi için ekipman tasarımına eklemeler yapılabilir. Motorlarda yerleşik olarak bulunan fanlar bu duruma güzel bir örnektir.
Ekipman çevresinde toz ve enkaz birikiyorsa düzenli temizlikle bu sorunun önüne geçilmelidir. Eğer soğutma işleminde fan kullanılıyorsa temizlik işlemine özellikle dikkat edilmelidir. Zira hava yollarının kapanması durumunda fanlar çalışmayacak ve ekipman soğutulamayacaktır.
3. Doğal Tehlikeler
Güneş ışığı, hayvanlar ve bitkiler elektrik kablolarını etkileyebilecek doğal faktörlerdir. Bu duruma en yaygın örnek, fareler tarafından kemirilen elektrik kablolarıdır. Doğal tehlikelere karşı almamız gereken önlemler basittir. Kabloların yerleşimine dikkat edilmeli (örn. farelerin ulaşamayacağı yere konumlandırma) ve güçlü dış muhafazalara sahip kablolar kullanılmalıdır.
Elektrik Kablosunu Kemiren Fare
4. Aşındırıcı koşullar
Bazı maddeler tek başlarına veya ortamda bulunan nem ile birleşerek aşındırıcı etki gösterebilirler. Aşındırıcı koşulların bulunduğu işyerlerinde ekipmanlar; hava almayan, tamamen kapalı, korozyona dayanıklı bir muhafaza ile koruma altına alınmalıdır.
5. Sıvılar ve Buharlar
Çalışma alanında su ve solvent buharı bulunan durumlarda, ekipmanlar su ve solvent buharına daldırılmaya, sıçrama ve yoğuşma durumlarına karşı uygun koruma tipinde olmalıdır. (Bkz. IP Kodu)
6. Yanıcı Maddeler
Yanıcı toz ve buharlar dahil olmak üzere yanıcı maddelerin bulunduğu işyerlerinde (örn. kömür madenleri) elektrikli ekipman kullanımı sırasında yangın ve patlama tehlikesi oluşacaktır. Yanıcı toz bulutu içinde çalıştırılan bir elektrikli ekipman, tutuşturucu kaynağı olarak görev yapabilir. Bu tür ortamlarda ekipman seçimi, Muhtemel Patlayıcı Ortamda Kullanılan Teçhizat ve Koruyucu Sistemlerle İlgili Yönetmeliğe (94/9/AT) göre gerçekleştirilmelidir.
7. Mekanik Hasarlar
Ekipmanlar zaman içinde gerek kendi çalışmalarından dolayı gerek dış etkenlerden dolayı yıpranırlar. Çarpma, gerilme, aşınma, titreşimler, hidrolik ve pnömatik basınçlar gibi birçok farklı fiziksel etmene maruz kalan ekipmanlar zaman içinde hasara uğrar. Taşınabilir ekipmanların kabloları, özellikle aşınma tehditi ile karşı karşıyadır. Örnek olarak inşaat şantiyelerini düşünelim. İnşaatlarda kullanılan portatif elektrikli aletlerin kabloları sürekli çivi, sivri atıklar vb. kesici parçaların bulunduğu yer yüzeyine temas eder. Kablolar taşımalar sırasında yıprandıkça elektrik şoku tehlikesi artar.
Mekanik hasarların muhtemel olduğu ortamlarda elektrik kabloları, ekstra bir koruyucu kılıf içine yerleştirilebilir, zeminin altına gömülebilir veya tavan, yan duvarlar gibi noktalara sabitlenerek aşınma riski bertaraf edilebilir. Uzatma kabloları, ezilme ihtimaline karşı kapı aralıklarından, pencerelerden ve benzeri açıklıklardan geçirilmemelidir.
Elektrikli ekipmanın işyerinin çalışma şartlarına göre seçilmesi elektrik güvenliği açısından alınabilecek ilk önlemlerdendir. Ekipmanların uygun şekilde seçilmesi ve tesis edilmesi ile çoğu elektrik tehlikesi daha oluşmadan ortadan kaldırılacaktır. Elektrikli ekipmanların seçilmesi ve çalışma şartlarına uygunluğu dışında birçok elektrik güvenliği uygulaması mevcuttur