Elektrik enerjisinin yararları sayılamayacak kadar çoktur. Kontrol altında bulundurulduğu ve ait olduğu devreler içinde hizmet yaptırıldığı sürece sadık bir dost ve candan bir yardımcıdır. Diğer enerjilerde olduğu gibi kontrol altında bulundurulan devrelerin dışına çıkması ile büyük tehlikeler meydana getirmektedir. Toplumda her kim olursa olsun elektrik hakkında yeterli bilgi sahibi olmalıdır çünkü bu enerji ancak hizmet gayesinin sonuçları ile varlığını göstermekte ve beş duyunun kontrolü dışında kalan bir özelliğe sahiptir. Bundan dolayı kazaya uğradıktan sonra varlığı anlaşılmaktadır. Elektrik kazalarının ana nedenleri, elektrik hakkında yeterli bilgi sahibi olmama, yalıtımın yetersizliği veya zamanla bozulması ve elektriğin önemsenmemesi ve teknik kültür eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
Elektriğin Kuralları
Elektrik kapalı bir devreden geçmeye çalışır. Bir ışık anahtarı açıldığı zaman bu devrenin kesilmesi anlamına gelmektedir. Işığın yanması için anahtarın kapatılması gerekir. Elektrik daima en az dirençli yoldan geçmek ister. Her alıcının elektriğin geçmesine karşı belli miktarda bir direnci vardır. Kısa devre, elektriğin daha az dirençli yol izleme isteğinden kaynaklanır. Bunun engellenmesi için sigortalar kullanılır. Elektrik her zaman toprağa gitmeye çalışır. Toprak devrenin tamamlanması anlamına ve daha az dirençli yol anlamına gelmektedir. İnsan vücudu çoğu zaman elektrik için alıcılara göre daha az dirençli bir yoldur. Toprağa dokunan bir kişi komple bir elektrik devresi meydana getirecektir. Bu durumda elektrik, alıcı yerine daha az direnç gösteren insan vücudundan geçmeyi tercih edecektir. Yüksek gerilim hatlarında kuşlar elektriğe çarpılmadan durabilirler. Kuşlar bu durumda toprağa dokunmamakta ve komple bir devre meydana getirmemektedirler.
İnsan Vücudunun Elektriğe Karşı Direnci ve Risk
İnsanı öldürecek kadar akım hangi gerilimde geçer? Herkesin elektriğe karşı direnci farklıdır. Vücudun elektriğe temas noktası şokun miktarını belirler. Örneğin 220 V gerilim, deri ıslak ise 320 mA akım geçmesine neden olur ve öldürücüdür. Temas noktasında vücudun direnci aniden düşer ve elektrikle temasın en kısa sürede kesilmesi gerekir. Aşırı yüksek gerilimlerde kasların istem dışı gerilmesi kazazedeyi tehlikeden uzaklaştırabilir. 500 kHz’nin üzerinde insanın iç organlarından çok az akım geçer. İnsan vücudunun direnci 500 W ile birkaç bin W arası değişiklik gösterir. Direncin artması ile elektriksel ölüm riski azalır. Aynı şok bazı kişilerde küçük bazı kişilerde büyük etkiler meydana getirebilir. Kişinin kalbinin seğirmeye karşı duyarlılığı bunu belirler. Direncin fazla olduğu yerler derinin kalın, kuru veya nasırlaşmış olduğu bölgelerdir. Direncin az olduğu yerler derinin ince, ıslak, terli veya yaralı olduğu bölgelerdir. Eldiven, ayakkabı, paspas ve halılar direnci artırarak akımın toprağa ulaşmasını zorlaştırırlar.
1 mA (miliAmper Amper’in binde biridir) bile vücud tarafından hissedilebilir. 2-10 mA hafif bir şok meydana getirebilir. Yüksek bir platformda bulunan birisi bu şokun etkisi ile aşağıya düşebilir. 10 – 25 mA’de kişi adale kontrolünü kaybeder ve elektrik devresinden kendisini kurtaramayabilir. Kişinin etrafında kendisini kurtaracak hiç kimse yoksa bu durum hayati olabilir. Elektriğe çarpılan birisini kurtarmak için doğrudan temas etmek yerine iletken olmayan bir çubuk ile elektrik kaynağından uzaklaştırılmaya çalışılmalıdır. 25-75 mA ağrılı olabilir ve kişiyi yere yıkabilir ve hatta öldürebilir. Elektriğe temasın süresi ölüm olasılığını artırır. 75-100 mA, saniyenin bir çeyreği kadar da sürse hemen öldürücüdür. Bunun nedeni geçen elektrik akımı ile kalbin seğirmesidir. Bir kişi bir evde ortalama yaklaşık 60 mA akıma maruz kalabilir. Bir çocuk durumunda bu akım daha çok artar. Kabul edilen maksimum güvenli sınır 30 mA (kişilerin korunması amacıyla evlerdeki toprak kaçak akım koruma anahtarı en fazla 30 mA değerine ayarlanır) ve 65 V aşağısıdır. Bu sınır ülkelere göre farklılık göstermekte ve 42-65 V arasında değişmektedir.
Elektriksel Ölümler
Elektrik kazalarının yaklaşık 1/7’si ölümcüldür. Elektriksel sistemler doğal olarak güvenli olmasına rağmen gerekli önlemler alınmadığında veya ihmal edildiğinde çoğu kez kazara veya bilerek (intihar, işkence ve diğer nedenler sonucu) elektriksel ölümler bazı faktörlere bağlıdır. Bu faktörler şunlardır: Cinsiyet, akımın türü (AC veya DC), frekans, gerilim, akımın miktarı, akımın geçtiği süre, vücudun toprağa teması, akımın vücuttan geçtiği yol. Elektrik akımının vücuttan geçmesi sonucu elektrik kazaları geçen akımın miktarına göre şöyle grublandırılabilir: 10 mA’in bile kalpten doğrudan geçmesi kalbin çalışmasını engeller ve kan pompalama durur. 30 mA tolerans sınırıdır. 40 mA şuur kaybına yol açar. 100 mA ölüme neden olur.
Genel Elektrik Tehlikeleri
Elektriğin giriş ve çıkış noktalarına göre vücudun dışında izler oluşur. Eğer akım büyük bir alana uygulanmışsa, örneğin vücut küvetin içindeyse akımın izleri gözükmez. Akım sonucu oluşan ısı bir iz bırakır. Harici yanma da bir iz anlamına gelir. Yanma ile dokuda metalleşme gözükür. Hücreler arasındaki aralıklarda ve hücrelerde uzama gözükür.
10 000 – 200 000 A’lik ani akımlar ve 20 – 100 MV’luk gerilimlerin meydana gelebildiği yıldırım çarpmalarında elektriksel ve ısıl etkiler (I2R, akımın karesi ile vücud direncinin çarpımı) rol oynar. Deride ağaca benzer yanıklar meydana gelir, patlama sonucu kemikler kırılır. Deşarjın patlama etkisi ile kalpte, karaciğerde çürükler meydana gelir. İç organlar ve sinir sistemi tahrip olur.
Elektrik Şokunda İlk Yardım
Akımın akışı vücutta hasara neden olur. Yaralanmanın derecesi akımın miktarına bağlıdır. Sinir sistemi ve hayati organlardan akım geçmediği sürece daha az zararlıdır. Şok etkisi ile adale gerilmesi sonucu denge kaybedilerek yüksek yerlerden düşmeler meydana gelebilir. Elektrik şokunda ilk yardım için aşağıdaki sıra izlenebilir:
- Önce dokunmadan bakınız.
- Elektrik kaynağını kapatınız.
- Elektrik enerjisini kesemiyorsanız, iletken olmayan maddeden yapılmış bir cisimle kazazedeyi elektrik kaynağından uzaklaştırınız.
- Eğer kazazede dış ortamda, yüksek gerilime dokunuyor ise yanına yaklaşmayınız ve 112 acil telefonu arayınız veya arattırınız.
- Kazazedeyi yatar halde tutun ve herkesin güvende olduğundan emin olun.
- Eğer kazazede nefes almıyorsa, ilk yardımla nefes aldırmaya çalışınız. Kazazede ne nefes alıyor ve ne de kalbi atıyorsa ağızdan nefes aldırınız.
- Kazazedenin vücut sıcaklığının düşmemesi için bir battaniye ile üzerini örtünüz ve acil yardım ekibinin gelmesini bekleyiniz.
- Kazazedeye hastanede yardımcı olabilecek kaza hakkındaki ayrıntılara dikkat ediniz.
Parlama ve alev yanıklarında ısıl yanıklar, vücud yüzeyinden akım geçişleri ve deri üzerinde hasarlar meydana gelir. İlk yardım için aşağıdaki sıra izlenebilir:
- Kazazedenin elbisesi yanıyorsa elbisesini çıkarmasını veya ateşi söndürmesini hatırlatınız.
- Kazazedenin şokta olup olmadığını kontrol ediniz ve elektrik şokundaki ilk yardım önlemlerini izleyiniz.
- Şok eseri gözükmüyorsa yanık alanın tedavisine başlayınız.
- 112 acil telefonu arayınız veya arattırınız.
- Yanık yeri su veya tuz çözeltisi ile soğutunuz.
- Yanık elbiseyi çıkarmayınız ve herhangi bir yağ ile yağlamayınız veya diğer tıbbi maddeler sürmeyiniz.
- Kazazedeye sıkıntı verecek ayakkabı, kemer, mücevher ve sıkı gerdanlık gibi eşyaları çıkartınız.
- Kollar yanmışsa şişmesini azaltmak için yukarı kaldırınız.
- Yanık yaralarını steril elbise veya temiz çarşaflar ile örtünüz.
- Kazazedenin üzerini temiz, kuru çarşaf veya battaniye ile örterek ılık ve rahat tutunuz.
- Kazazedeye hastanede yardımcı olabilecek kaza hakkındaki ayrıntılara dikkat ediniz.
Ark yanıkları yüksek sıcaklıklı kaynaklardan oluşur. Yaralar derin ve iyileşmesi yavaştır. Vücudun büyük kısımlarını etkiler. Ark’tan uzaklık yaralanmanın derecesini belirler. Ark infilakının neden olduğu basınç dalgaları ile işitme kaybı meydana gelebilir. İnfilak sonucu uçuşan cisimlerden veya eriyen metallerin göze girmesi ile körlük oluşabilir. Düşme, doku ölümü, adale gerilmesi gerçekleşebilir veya kemikler kırılabilir.
Ark yanıklarında ilk yardım olarak alev yanıklarındaki aynı adımlar izlenir fakat bu yanıklar vücudun büyük bir kısmını kapsadığından kazazedeye acil durum duşu aldırılmalıdır.
Yıldırım Çarpmalarında İlk Yardım
Yıldırım çarpmalarında ilk yardım için aşağıdaki sıra izlenebilir:
- Kazadede’nin üzerinde elektrik yükü olmadığından rahatlıkla dokunulabilir ve ilk yardım uygulanabilir.
- Daha fazla kazazedenin meydana gelmemesi için yüksek riskli yerlerin (tepeler, tek ağaçlar, vb.) uzağına gidiniz.
- 112 acil telefonunu arayınız veya arattırınız.
- Eğer kazazede nefes almıyorsa, ilk yardımla nefes aldırmaya çalışın. Kazazede ne nefes alıyor ve ne de kalbi atıyorsa ağızdan nefes aldırmaya çalışınız.
- Vücudun sivri, uç ve metalle temas eden kısımlarındaki yanıkları kontrol ederek gereken ilk yardımı dikkatlice uygulayınız.
Kazazedenin adı soyadı: …………….. ………………..
- Kaza ne zaman ve nerede oldu?
- Kazanın olduğu zamanda kazazede ne yapıyordu?
- Kazazede elektriğe doğrudan mı temas etti yoksa elektrik kaynağından bir ark mı çıktı?
- Kazazede elektrik arkı sonucu meydana gelen metal buharı veya aşırı derecede sıcak havayı nefes yoluyla almış olabilir mi?
- Kazazede elektriğe ne kadar süre ile maruz kaldı?
- Kaza ile ilişkili olarak aşağıdakileri tanımlayınız. Gerilim: ….V, Akım kapasitesi: ….A, Elektrik tehlikesinin kaynağı: ……………….
- Kazazede yere düştü mü?
- Kazazede koruyucu veya yalıtıcı elbise, güvenlik botları veya eldiven giyiyor muydu?
- Kazaya karışan başkaları var mıydı?
- Kazadan önce tehlike teşhis edilmiş miydi?
- Kaza sonucunda kazazede sersemlemiş, şaşkın veya şuurunu yitirmiş durumda mıydı?
- Kazazedeye ağızdan nefes aldırma gerekiyor muydu?
- Kazazedenin kemik ve özellikle boyun kırılması dikkate alındı mı?
- Kazada bir patlama meydana geldi mi?
- Kaza kapalı bir yerde mi meydana geldi?
- Kazanın olduğu zamanda (patlayıcı maddeler, ağır yükler, sabit veya hareketli makinalar, taşıtlar, ekipmanlar veya aşırı ortam sıcaklığı gibi) başka tehlikeler var mıydı?
- Kaza hakkında daha fazla bilgi verebilecek diğer şahısların adı?