Mevzuatımızda Elektrik İş Güvenliği özelinde çıkarılmış bir yönetmelik bulunmuyor. Elektrik İş Güvenliği Mevzuatı, iki farklı yönetmelik grubunun ilgili kısımlarının bir araya getirilmesiyle oluşmaktadır. Birinci grupta 6331 Sayılı İş Sağlığı Ve Güvenliği Kanununun 30. Maddesine dayanılarak hazırlanan yönetmeliklerdeki elektrik ile ilgili kısımları inceleyecek, ikinci grupta ise Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yönetmeliklerindeki iş güvenliği ile ilgili kısımlara odaklanacağız. Elektrik iş güvenliği mevzuatına dahil edebileceğimiz birçok farklı yönetmelik olmasına rağmen bu yönetmeliklerden en sık karşımıza çıkanları şöyle sıralayabiliriz.
İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ
Ek – I
2.19. Bütün iş ekipmanları, çalışanların doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmasına uygun olur.
Doğrudan temasa karşı koruma; elektrik tesisatının gerilim altında bulunan bölümlerine doğrudan dokunma durumunda gerçekleşecek tehlikeleri önlemeye yönelik korumadır. Dolaylı temasa karşı koruma ise gerilimli bölümler ile açıktaki iletken bölümler arasında bir yalıtım arızası sonucunda oluşabilecek tehlikeleri önlemek üzere tasarlanır.
Madde 2.19 da doğrudan ve dolaylı elektrikle temas riski ifadelerinin birlikte kullanılması ile elektrik şokuna neden olabilecek tüm tehlikelerin kastedildiğini anlayabiliriz. Temel Elektrik Güvenliği Serisinin 3. yazısında tüm elektrik tehlike ve risklerini detaylı olarak incelemiştik. Göz atmak isterseniz yazıya buradan ulaşabilirsiniz.
İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK
Ek-1
Elektrik tesisatı
4 – Elektrik tesisatı, yangın veya patlama tehlikesi oluşturmayacak şekilde projelendirilip tesis edilir ve çalışanlar doğrudan veya dolaylı temas sonucu kaza riskine karşı korunur.
6 – Elektrik tesisinin kurulmasında 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak gerekli sağlık ve güvenlik tedbirleri alınır.
8 – İşyerinin ana pano ve tali elektrik panolarında seçicilik ilkesine uygun kaçak akım rölesi (artık akım anahtarı) tesis edilir.
9 – Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği, işlendiği ve depolandığı yerlerde, yüksek bina ve bacalar ile direk veya sivri çıkıntılar gibi yüksek yerler bulunan binalarda, yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü tedbirler alınır ve tesisler kurulur.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Ek-1 Madde 2.19 da olduğu gibi yukarıdaki 4. Maddede de çalışanların doğrudan veya dolaylı elektrik teması sonucu gerçekleşecek iş kazalarından korunması gerektiği belirtilmiştir.
Kaçak Akım Rölesi kullanımının mevzuat dayanağı İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin Ek-1 8. Maddesidir. Başka yönetmeliklerde de kaçak akım rölelerinin tesis edilmesine dair maddeler mevcuttur. İlerleyen satırlarda bu maddeleri de inceleyeceğiz.
9. maddede yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir. Ülkemizde hâlihazırda yıldırımdan korunma sistemleri ile ilgili bir yönetmelik bulunmamaktadır. Türk mevzuatında yıldırımdan korunma ile ilgili olarak referans alabileceğimiz kaynak TS EN 62305-1 standardıdır. Bu standart, insanların ve tesislerin yıldırıma karşı korunması için takip edilecek olan genel prensipleri içerir.
Elektrik İç Tesisleri, Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri ve Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmelikleri; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yönetmelikleri olmasına rağmen İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 6. maddesindeki atıflar, bu yönetmelikleri Elektrik İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına dahil etmektedir.
ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ
Madde 18 – SAYAÇ VE SİGORTALARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE YERLERİNİN BELİRLENMESİ
Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği madde 18’de, İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesinde olduğu gibi Kaçak Akım Rölesi veya bir diğer adıyla Artık Akım Anahtarı kullanımı zorunluluğu ifade edilmiştir. Buradaki maddede kaçak akım rölesi kullanımına ek olarak rölelerin eşik değerlerinden de bahsedilmiştir. Ana panoda yangın koruma eşikli, tali panolarda ise hayat koruma eşikli kaçak akım rölelerinin tesis edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Yönetmelikte sayısal olarak belirtilmese de yangın koruma eşiği 300 mA, hayat koruma eşiği ise 30 mA’dır. TS EN 60947-1 standardında hayati tehlike oluşturabilecek akım değeri 30 mA olarak belirtilmiş olup eşik değerler standartlara göre belirlenmiştir.
Madde 30 – Gerilim Altında Bulunan Bölümlere Doğrudan Doğruya Dokunmaya Karşı Koruma
a.1 – Elektrik işletme araçlarının gerilim altında bulunan bölümleri ya bütün devreleri boyunca yalıtılmış olmalı yada yapılışları, durumları ve düzenlenme biçimleri ile yada özel düzenler aracılığı ile doğrudan doğruya dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.
Madde 31 – Gerilim Altında Bulunan Bölümlere Dolaylı Olarak Dokunmaya Karşı Koruma
d) Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı korunmak için alınan tedbirler şunlardır:
*Koruyucu yalıtma,
*Küçük gerilim,
*Koruma topraklaması,
*Sıfırlama,
*Koruma hat sistemi,
*Hata gerilimi koruma bağlaması,
*Hata akımı koruma bağlaması
*Koruyucu ayırma.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinin 30. ve 31. maddelerinde doğrudan ve dolaylı dokunmaya karşı alınması gereken tüm tedbirler madde madde sıralanmıştır. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Ek-1 Madde 2.19 ve İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik Ek-1 Madde 4’te tekrarlandığı üzere çalışanlar doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmalıdır. Temel Elektrik Güvenliği Serisinin 4. Yazısında bu koruma yöntemlerinin nasıl gerçekleştirileceğinden tek tek bahsetmiştik. Okumak isterseniz bağlantısını aşağıya bırakıyorum.
Not: Elektrik İç Tesisleri Madde 31’de elektrik şebeke tiplerinden bahsedilmiş ve hangi şebeke tipinde hangi koruma yöntemlerinin kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Bu maddeyi detay olması nedeniyle bu yazıya eklemedim. Ancak Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 31-e de belirtildiği gibi her koruma yöntemi her şebeke tipinde uygulanamamaktadır. Bu nedenle şebeke tipleri ve uygun koruma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak faydalı olacaktır.
ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ
Alçak Gerilim Tesislerinde Dolaylı Temasa Karşı Koruma
Madde 8- Alçak gerilim tesislerinde dolaylı temasa karşı koruma yöntemleri :
– Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile koruma,
– Koruma sınıfı II olan donanım kullanarak veya eşdeğeri yalıtım ile koruma,
– İletken olmayan mahallerde koruma,
– Topraklamasız tamamlayıcı yerel (mahalli) eşpotansiyel kuşaklama ile koruma,
– Elektriksel ayırma ile koruma,
olarak gruplandırılabilir.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde de Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde olduğu gibi dolaylı elektrik temasına karşı korunma yöntemlerinden bahsedilmiştir.
Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile kastedilen sigorta, devre kesici veya kaçak akım rölesi gibi devre elemanlarının kullanılmasıdır.
Koruma Sınıfı II olan elektrikli ekipmanlar ifadesi, çift yalıtım ile korumaya alınmış topraklama gerektirmeyen elektrikli ekipmanları belirtmektedir.
İletken olmayan mahallerde koruma yöntemi ile çalışanların topraktan izole edildiği çalışma alanları ifade edilmiştir.
Son olarak, eş potansiyel kuşaklama ve elektriksel ayırma yöntemlerinin kullanılabileceğinden bahsedilmiştir.
ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ
Kuvvetli akım tesislerinde çalışmak
Madde 60- Tüm yüksek gerilimli kuvvetli akım tesislerinde teknik konulardan sorumlu elektrik mühendisi olmalıdır. 154 kV ve daha büyük kuvvetli akım tesislerinde (uzaktan kumanda edilen TM ler hariç) işletme sorumlusu olarak en az bir elektrik mühendisi bulundurulmalıdır. Bu Mühendisin iş güvenliği ve iş emniyeti açısından sorumluluğu, tesiste uyulması gereken iş güvenliği yöntemlerini tespit etmek, emniyetli bir işletme için uyulması gerekli kuralları belirlemek ve gerekli araç gereçleri tespit ederek söz konusu kurallara uyulması yönünde denetlemeler yapmaktır. Kuvvetli akım tesislerinde yapım, bakım ve işletme esnasında işi yapan elemanın kişisel hatalarından oluşacak kazalarda bu mühendise hukuki sorumluluk yüklenemez.
Kuvvetli akım tesislerinde yüksek gerilim altında ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca yetkilendirilmiş olan kurum ve kuruluşlar tarafından bu amaçla açılmış olan eğitim kurslarını bitirerek “Kuvvetli Akım Tesisleri’nde Yüksek Gerilim Altında Çalışma İzin Belgesi” alan elektrikle ilgili fen adamları ya da bir mühendisin sorumluluğu ve gözetimi altında olmak üzere öteki görevliler çalışma yapabilir.
Bu yönetmelik isminden de anlaşılacağı üzere Kuvvetli Akım Tesislerinde yapılacak çalışmaları kapsamaktadır. Burada bilmemiz gereken, yüksek gerilim altında çalışacak elektrikle ilgili fen adamlarının ( elektrik teknisyeni, elektrik teknikeri…) “Elektrik Kuvvetli Akım Tesislerinde (EKAT) Yüksek Gerilim (YG) Altında Çalışma İzin Belgesi Eğitimi” almak zorunda olduğudur.
EKAT Belgesi
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
EK – 2
2. Patlamadan Korunma Önlemleri
2.3. Özellikle, çalışanların ve çalışma ortamının statik elektrik taşıyıcısı veya üreticisi olabileceği durumlarda, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen tutuşturma tehlikesinin önlenmesinde, statik elektrik boşalmaları da dikkate alınır. Patlayıcı ortamı tutuşturabilen statik elektrik oluşumunu önlemek için çalışanlara uygun malzemeden yapılmış kişisel koruyucu donanımlar verilir.
Patlayıcı ortamlarda statik elektriğin tutuşturucu kaynağı olarak görev alma riski olduğunu biliyoruz. Yönetmeliğin Ek-2 2.3 maddesinde de bu dolaylı tehlike üzerinde durulmuş ve gerekli önlemlerin alınması gerektiği ifade edilmiştir.
YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ
EK – 4
Enerji dağıtım tesisleri ve elektrikle çalışma
13– Enerji dağıtım tesisleri, yangın veya patlama riski oluşturmayacak şekilde tasarlanarak kurulur ve işletilir. Kişilerin, doğrudan veya dolaylı teması sonucu elektrik çarpması riskine karşı korunması sağlanır.
16– Yapı alanı içerisindeki ana pano ve tali elektrik panolarında uygun kaçak akım rölesi kullanılır.
17– Yapı alanında veya çalışanların erişebileceği yerlerde bulunan elektrik panoları, tevzi tabloları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içine konulur. Bakım, onarım ve yenileme nedeniyle gerilim altındaki tesisatın tecritlerinin çıkarılması gerektiğinde uyarı ve koruma amacıyla gerekli tedbirler alınır.
19– Yapı alanında kullanılan sabit ve seyyar iletkenler ile teçhizatların dış etkenlerden korunması sağlanır, eskimiş veya yıpranmış olanlar kullanılmaz.
22– Elektrikle çalışan iş ekipmanlarının gövde güvenlik topraklaması yapılır.
Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde elektrik güvenliği konusunda ayrı bir başlık oluşturulmuştur. Madde 13’te diğer yönetmeliklerde de olduğu gibi çalışanların doğrudan ve dolaylı elektrik tehlikelerinden korunması gerektiği belirtilmiştir.
16. Maddede yine kaçak akım rölesi kullanımı gerekliliğinden bahsedilmiştir.
17. Maddede yapı alanında yetkisiz kişilerin elektrik panolarına ulaşamaması için alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Burada anlatılan korunma yöntemini daha önce başlığı altında kısaca incelemiştik.
Yönetmeliğin 19. Maddesinde zorlu şantiye ve inşaat şartlarından dolayı ekipmanların işyeri koşullarına dayanıklı bir şekilde seçilmesi gerektiğinden bahsedilmiştir. Elektrikli ekipmanların işyeri ortamına göre seçilmesi birçok tehlikeyi daha oluşmadan bertaraf eden bir güvenlik yöntemidir.
Kapalı Mekanlardaki Çalışma Yerleri
Enerji dağıtım tesisleri
15– Enerji dağıtım tesislerinde aşağıdaki hususlara uyulur:
b) Yapı alanının yakınından enerji nakil hatları geçmesi durumunda, yeterli güvenlik mesafesi bırakılıp gerekli güvenlik tedbirleri alınarak çalışılır. Güvenlik mesafesi belirlenirken nakil hattı tellerinin rüzgârda salınımı da hesaba katılır. Enerji nakil hatlarına yeterli güvenlik mesafesi bırakılamıyorsa enerji nakil hattının güzergâhı değiştirilerek yapı alanından uzaklaştırılması için veya hattın akımının kesilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlardan onay ve izinler alınır.
Şantiye alanlarında yer altı enerji hatları veya yüksek gerilim hatları ile temas sonucu gerçekleşen iş kazaları mevcuttur. Yönetmeliğin 15. Maddesinde de bu konu üzerinde durulmuş ve gerekli önlemlerin alınması istenmiştir.
- İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği
- İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Uygulanacak Asgari Sağlık Ve Güvenlik Şartları
- Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği
- Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği
- Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği
- Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik
- Yapı İşlerinde İş Sağlığı Ve Güvenliği Yönetmeliği
İŞ EKİPMANLARININ KULLANIMINDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ŞARTLARI YÖNETMELİĞİ
Ek – I
2.19. Bütün iş ekipmanları, çalışanların doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmasına uygun olur.
Doğrudan temasa karşı koruma; elektrik tesisatının gerilim altında bulunan bölümlerine doğrudan dokunma durumunda gerçekleşecek tehlikeleri önlemeye yönelik korumadır. Dolaylı temasa karşı koruma ise gerilimli bölümler ile açıktaki iletken bölümler arasında bir yalıtım arızası sonucunda oluşabilecek tehlikeleri önlemek üzere tasarlanır.
Madde 2.19 da doğrudan ve dolaylı elektrikle temas riski ifadelerinin birlikte kullanılması ile elektrik şokuna neden olabilecek tüm tehlikelerin kastedildiğini anlayabiliriz. Temel Elektrik Güvenliği Serisinin 3. yazısında tüm elektrik tehlike ve risklerini detaylı olarak incelemiştik. Göz atmak isterseniz yazıya buradan ulaşabilirsiniz.
İŞYERİ BİNA VE EKLENTİLERİNDE ALINACAK SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK
Ek-1
Elektrik tesisatı
4 – Elektrik tesisatı, yangın veya patlama tehlikesi oluşturmayacak şekilde projelendirilip tesis edilir ve çalışanlar doğrudan veya dolaylı temas sonucu kaza riskine karşı korunur.
6 – Elektrik tesisinin kurulmasında 30/11/2000 tarihli ve 24246 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği, 4/11/1984 tarihli ve 18565 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği ile 21/8/2001 tarihli ve 24500 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliği hükümleri dikkate alınarak gerekli sağlık ve güvenlik tedbirleri alınır.
8 – İşyerinin ana pano ve tali elektrik panolarında seçicilik ilkesine uygun kaçak akım rölesi (artık akım anahtarı) tesis edilir.
9 – Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı maddelerin üretildiği, işlendiği ve depolandığı yerlerde, yüksek bina ve bacalar ile direk veya sivri çıkıntılar gibi yüksek yerler bulunan binalarda, yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü tedbirler alınır ve tesisler kurulur.
İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık Ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Ek-1 Madde 2.19 da olduğu gibi yukarıdaki 4. Maddede de çalışanların doğrudan veya dolaylı elektrik teması sonucu gerçekleşecek iş kazalarından korunması gerektiği belirtilmiştir.
Kaçak Akım Rölesi kullanımının mevzuat dayanağı İşyeri Bina Ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık Ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin Ek-1 8. Maddesidir. Başka yönetmeliklerde de kaçak akım rölelerinin tesis edilmesine dair maddeler mevcuttur. İlerleyen satırlarda bu maddeleri de inceleyeceğiz.
9. maddede yıldırıma karşı yürürlükteki mevzuatın öngördüğü tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir. Ülkemizde hâlihazırda yıldırımdan korunma sistemleri ile ilgili bir yönetmelik bulunmamaktadır. Türk mevzuatında yıldırımdan korunma ile ilgili olarak referans alabileceğimiz kaynak TS EN 62305-1 standardıdır. Bu standart, insanların ve tesislerin yıldırıma karşı korunması için takip edilecek olan genel prensipleri içerir.
Elektrik İç Tesisleri, Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri ve Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmelikleri; Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı yönetmelikleri olmasına rağmen İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 6. maddesindeki atıflar, bu yönetmelikleri Elektrik İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına dahil etmektedir.
ELEKTRİK İÇ TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ
Madde 18 – SAYAÇ VE SİGORTALARIN BÜYÜKLÜĞÜ VE YERLERİNİN BELİRLENMESİ
Çok basit tarım binaları, barakalar, basit köy evleri hariç yapı bağlantı kutusuna (ana buat veya kofre) yangın koruma, sayaç kolon devrelerine ise hayat koruma eşikli, düzeneği ile birlikte termik manyetik şalter veya otomatik sigorta (ayrı ayrı veya birlikte) konulmalı ve tüm koruma düzenleri arasında seçicilik sağlanmalıdır. Yapıda tek sayaç varsa, kofre tesis edilemez.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği madde 18’de, İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmeliğin 8. maddesinde olduğu gibi Kaçak Akım Rölesi veya bir diğer adıyla Artık Akım Anahtarı kullanımı zorunluluğu ifade edilmiştir. Buradaki maddede kaçak akım rölesi kullanımına ek olarak rölelerin eşik değerlerinden de bahsedilmiştir. Ana panoda yangın koruma eşikli, tali panolarda ise hayat koruma eşikli kaçak akım rölelerinin tesis edilmesi gerektiği belirtilmiştir.
Yönetmelikte sayısal olarak belirtilmese de yangın koruma eşiği 300 mA, hayat koruma eşiği ise 30 mA’dır. TS EN 60947-1 standardında hayati tehlike oluşturabilecek akım değeri 30 mA olarak belirtilmiş olup eşik değerler standartlara göre belirlenmiştir.
Madde 30 – Gerilim Altında Bulunan Bölümlere Doğrudan Doğruya Dokunmaya Karşı Koruma
a.1 – Elektrik işletme araçlarının gerilim altında bulunan bölümleri ya bütün devreleri boyunca yalıtılmış olmalı yada yapılışları, durumları ve düzenlenme biçimleri ile yada özel düzenler aracılığı ile doğrudan doğruya dokunmaya karşı korunmuş olmalıdır.
Madde 31 – Gerilim Altında Bulunan Bölümlere Dolaylı Olarak Dokunmaya Karşı Koruma
d) Gerilim altında bulunan bölümlere dolaylı olarak dokunmaya karşı korunmak için alınan tedbirler şunlardır:
*Koruyucu yalıtma,
*Küçük gerilim,
*Koruma topraklaması,
*Sıfırlama,
*Koruma hat sistemi,
*Hata gerilimi koruma bağlaması,
*Hata akımı koruma bağlaması
*Koruyucu ayırma.
Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinin 30. ve 31. maddelerinde doğrudan ve dolaylı dokunmaya karşı alınması gereken tüm tedbirler madde madde sıralanmıştır. İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği Ek-1 Madde 2.19 ve İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelik Ek-1 Madde 4’te tekrarlandığı üzere çalışanlar doğrudan veya dolaylı olarak elektrikle temas riskinden korunmalıdır. Temel Elektrik Güvenliği Serisinin 4. Yazısında bu koruma yöntemlerinin nasıl gerçekleştirileceğinden tek tek bahsetmiştik. Okumak isterseniz bağlantısını aşağıya bırakıyorum.
Not: Elektrik İç Tesisleri Madde 31’de elektrik şebeke tiplerinden bahsedilmiş ve hangi şebeke tipinde hangi koruma yöntemlerinin kullanılması gerektiği belirtilmiştir. Bu maddeyi detay olması nedeniyle bu yazıya eklemedim. Ancak Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Madde 31-e de belirtildiği gibi her koruma yöntemi her şebeke tipinde uygulanamamaktadır. Bu nedenle şebeke tipleri ve uygun koruma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olmak faydalı olacaktır.
ELEKTRİK TESİSLERİNDE TOPRAKLAMALAR YÖNETMELİĞİ
Alçak Gerilim Tesislerinde Dolaylı Temasa Karşı Koruma
Madde 8- Alçak gerilim tesislerinde dolaylı temasa karşı koruma yöntemleri :
– Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile koruma,
– Koruma sınıfı II olan donanım kullanarak veya eşdeğeri yalıtım ile koruma,
– İletken olmayan mahallerde koruma,
– Topraklamasız tamamlayıcı yerel (mahalli) eşpotansiyel kuşaklama ile koruma,
– Elektriksel ayırma ile koruma,
olarak gruplandırılabilir.
Elektrik Tesislerinde Topraklamalar Yönetmeliğinde de Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliğinde olduğu gibi dolaylı elektrik temasına karşı korunma yöntemlerinden bahsedilmiştir.
Beslemenin otomatik olarak ayrılması ile kastedilen sigorta, devre kesici veya kaçak akım rölesi gibi devre elemanlarının kullanılmasıdır.
Koruma Sınıfı II olan elektrikli ekipmanlar ifadesi, çift yalıtım ile korumaya alınmış topraklama gerektirmeyen elektrikli ekipmanları belirtmektedir.
İletken olmayan mahallerde koruma yöntemi ile çalışanların topraktan izole edildiği çalışma alanları ifade edilmiştir.
Son olarak, eş potansiyel kuşaklama ve elektriksel ayırma yöntemlerinin kullanılabileceğinden bahsedilmiştir.
ELEKTRİK KUVVETLİ AKIM TESİSLERİ YÖNETMELİĞİ
Kuvvetli akım tesislerinde çalışmak
Madde 60- Tüm yüksek gerilimli kuvvetli akım tesislerinde teknik konulardan sorumlu elektrik mühendisi olmalıdır. 154 kV ve daha büyük kuvvetli akım tesislerinde (uzaktan kumanda edilen TM ler hariç) işletme sorumlusu olarak en az bir elektrik mühendisi bulundurulmalıdır. Bu Mühendisin iş güvenliği ve iş emniyeti açısından sorumluluğu, tesiste uyulması gereken iş güvenliği yöntemlerini tespit etmek, emniyetli bir işletme için uyulması gerekli kuralları belirlemek ve gerekli araç gereçleri tespit ederek söz konusu kurallara uyulması yönünde denetlemeler yapmaktır. Kuvvetli akım tesislerinde yapım, bakım ve işletme esnasında işi yapan elemanın kişisel hatalarından oluşacak kazalarda bu mühendise hukuki sorumluluk yüklenemez.
Kuvvetli akım tesislerinde yüksek gerilim altında ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nca yetkilendirilmiş olan kurum ve kuruluşlar tarafından bu amaçla açılmış olan eğitim kurslarını bitirerek “Kuvvetli Akım Tesisleri’nde Yüksek Gerilim Altında Çalışma İzin Belgesi” alan elektrikle ilgili fen adamları ya da bir mühendisin sorumluluğu ve gözetimi altında olmak üzere öteki görevliler çalışma yapabilir.
Bu yönetmelik isminden de anlaşılacağı üzere Kuvvetli Akım Tesislerinde yapılacak çalışmaları kapsamaktadır. Burada bilmemiz gereken, yüksek gerilim altında çalışacak elektrikle ilgili fen adamlarının ( elektrik teknisyeni, elektrik teknikeri…) “Elektrik Kuvvetli Akım Tesislerinde (EKAT) Yüksek Gerilim (YG) Altında Çalışma İzin Belgesi Eğitimi” almak zorunda olduğudur.
EKAT Belgesi
ÇALIŞANLARIN PATLAYICI ORTAMLARIN TEHLİKELERİNDEN KORUNMASI HAKKINDA YÖNETMELİK
EK – 2
2. Patlamadan Korunma Önlemleri
2.3. Özellikle, çalışanların ve çalışma ortamının statik elektrik taşıyıcısı veya üreticisi olabileceği durumlarda, bu Yönetmeliğin 5 inci maddesinde belirtilen tutuşturma tehlikesinin önlenmesinde, statik elektrik boşalmaları da dikkate alınır. Patlayıcı ortamı tutuşturabilen statik elektrik oluşumunu önlemek için çalışanlara uygun malzemeden yapılmış kişisel koruyucu donanımlar verilir.
Patlayıcı ortamlarda statik elektriğin tutuşturucu kaynağı olarak görev alma riski olduğunu biliyoruz. Yönetmeliğin Ek-2 2.3 maddesinde de bu dolaylı tehlike üzerinde durulmuş ve gerekli önlemlerin alınması gerektiği ifade edilmiştir.
YAPI İŞLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YÖNETMELİĞİ
EK – 4
Enerji dağıtım tesisleri ve elektrikle çalışma
13– Enerji dağıtım tesisleri, yangın veya patlama riski oluşturmayacak şekilde tasarlanarak kurulur ve işletilir. Kişilerin, doğrudan veya dolaylı teması sonucu elektrik çarpması riskine karşı korunması sağlanır.
16– Yapı alanı içerisindeki ana pano ve tali elektrik panolarında uygun kaçak akım rölesi kullanılır.
17– Yapı alanında veya çalışanların erişebileceği yerlerde bulunan elektrik panoları, tevzi tabloları ile kontrol tertibatı ve benzeri tesisat, kilitli dolap veya hücre içine konulur. Bakım, onarım ve yenileme nedeniyle gerilim altındaki tesisatın tecritlerinin çıkarılması gerektiğinde uyarı ve koruma amacıyla gerekli tedbirler alınır.
19– Yapı alanında kullanılan sabit ve seyyar iletkenler ile teçhizatların dış etkenlerden korunması sağlanır, eskimiş veya yıpranmış olanlar kullanılmaz.
22– Elektrikle çalışan iş ekipmanlarının gövde güvenlik topraklaması yapılır.
Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde elektrik güvenliği konusunda ayrı bir başlık oluşturulmuştur. Madde 13’te diğer yönetmeliklerde de olduğu gibi çalışanların doğrudan ve dolaylı elektrik tehlikelerinden korunması gerektiği belirtilmiştir.
16. Maddede yine kaçak akım rölesi kullanımı gerekliliğinden bahsedilmiştir.
17. Maddede yapı alanında yetkisiz kişilerin elektrik panolarına ulaşamaması için alınması gereken önlemler belirtilmiştir. Burada anlatılan korunma yöntemini daha önce başlığı altında kısaca incelemiştik.
Yönetmeliğin 19. Maddesinde zorlu şantiye ve inşaat şartlarından dolayı ekipmanların işyeri koşullarına dayanıklı bir şekilde seçilmesi gerektiğinden bahsedilmiştir. Elektrikli ekipmanların işyeri ortamına göre seçilmesi birçok tehlikeyi daha oluşmadan bertaraf eden bir güvenlik yöntemidir.
Kapalı Mekanlardaki Çalışma Yerleri
Enerji dağıtım tesisleri
15– Enerji dağıtım tesislerinde aşağıdaki hususlara uyulur:
b) Yapı alanının yakınından enerji nakil hatları geçmesi durumunda, yeterli güvenlik mesafesi bırakılıp gerekli güvenlik tedbirleri alınarak çalışılır. Güvenlik mesafesi belirlenirken nakil hattı tellerinin rüzgârda salınımı da hesaba katılır. Enerji nakil hatlarına yeterli güvenlik mesafesi bırakılamıyorsa enerji nakil hattının güzergâhı değiştirilerek yapı alanından uzaklaştırılması için veya hattın akımının kesilmesi için ilgili kurum ve kuruluşlardan onay ve izinler alınır.
Şantiye alanlarında yer altı enerji hatları veya yüksek gerilim hatları ile temas sonucu gerçekleşen iş kazaları mevcuttur. Yönetmeliğin 15. Maddesinde de bu konu üzerinde durulmuş ve gerekli önlemlerin alınması istenmiştir.