4857 sayılı İş Kanunu hamile, doğum yapan ve evlat edinen işçilerin haklarını detaylı olarak belirlemiştir. İşçinin Doğum İzinleri İş Kanunu ile güvence altına alınmış, bu izinlerde bebeğin hakları da büyük ölçüde gözetilmiştir.
DOĞUM YAPAN ANNELER
Hamilelik Süreci
Gebe işçiler diğer çalışanların hakları diğer çalışanlara göre değişiklik göstermektedir. Kadın işçiler gebelik dönemlerinde günde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler. Ayrıca gece vardiyalarında çalışmaları da yasaklanmıştır.
Gebe kadınların çalıştırılma koşulları İş Kanunu md. 74 ‘te ayrıca şu şekilde belirtilmiştir: “Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.”
Hamilelik süresince periyodik doktor kontrolleri için ücretli izin kullanırlar, bu izinler yıllık izinden bağımsız düşünülmelidir. İşveren doktor kontrolü için bu ücretsiz izinleri kadın işçiye vermek zorundadır.
Doğum Raporu
Kadınlara doğum öncesi ve sonrası için de doğum raporu verilmektedir. Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Doğum öncesi doğum raporu tekil gebelikler için 32. haftada başlamış olur. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, izne ayrılacağı tarih en fazla gebeliğin 37. haftası olacaktır. Bu süreçten sonra hamile işçinin çalıştırılmaya devam etmesi yasaktır. Doğum iznine doktor izni ile geç ayrılan kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir.
Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
Ücretsiz İzin
İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.
Ücretsiz doğum iznini de belirleyen işçinin kendisidir. İş Kanunu tarafından verilmiş bir hak olduğu için bu iznin kullanımında işverenin onayı aranmaz.
Süt İzni
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izniverilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Çocuk 1 yaşına geldiğinde bu izin hakkı bitmiş olur.
Süt izni işçinin fiilen çalıştığı süreler için geçerlidir. Çalışılmayan günler için süt izni hakkı bulunmaz.
Yarım Çalışma
Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren (doğumdan önce 8 hafta doğumdan sonra 8 hafta olarak verilen izinler) çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işçiye isteği hâlinde;
Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir.
Yarım çalışma tercih edildiği dönemlerde süt izni hakkı ortadan kalkar. Yarım çalışma sonrası tam zamanlı çalışmaya dönen kadın işçi çocuğu 1 yaşına gelmemişse süt iznini kullanmaya devam edecektir.
Kısmi Çalışma
Doğum sonrası izinlerin bitiminden sonra (doğum raporu, doğum ücretsiz izni, yarım çalışma) mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar anne ya da baba işçi kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz.
Kanunun verdiği bu haktan yararlanarak kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Tam zamanlı çalışmaya dönecek işçi, işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir.
Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz.
EVLAT EDİNEN AİLELER
Ücretli İzin Hakkı
İşçiye, evlat edinmesi hâlinde üç gün ücretli izin verilir.
Analık Hali İzni
Doğum yapan işçilere doğum sonrası verilen analık hali izni evlat edinen ebeveynlere de verilmektedir. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.
Ücretsiz İzin
Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Yarım Çalışma
Yarı zamanlı çalışmada doğum yapan kadın işçilere sağlanan haklar 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen erkek ya da kadın işçiye de sağlanmaktadır.
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde;
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi süreli çalışma haklarını kullanabilirler. Doğum yapan işçi veya eşine sağlanan kısmi çalışma izninde olduğu gibi bu izni mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar kullanabilirler.
ENGELLİ EBEVEYNLERİ
Ücretli İzin Hakkı
İş Kanunu engelli çocuğu olan işçiye yıl içerisinde diğer çalışanlardan farklı olarak izin hakkı tanımaktadır. İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.
Yarım Çalışma
Çocuğu engelli olarak doğan kadın işçi, diğer doğum yapan işçilere göre daha uzun süreli yarım çalışma hakkından/ödeneğinden faydalanabilirler. Yarım çalışma izni çocuğu engelli doğan anne işçiler için üç yüz altmış gün ( 360 gün )olarak uygulanmaktadır.
DOĞUM YAPAN ANNELER
Hamilelik Süreci
Gebe işçiler diğer çalışanların hakları diğer çalışanlara göre değişiklik göstermektedir. Kadın işçiler gebelik dönemlerinde günde en fazla 7,5 saat çalıştırılabilirler. Ayrıca gece vardiyalarında çalışmaları da yasaklanmıştır.
Gebe kadınların çalıştırılma koşulları İş Kanunu md. 74 ‘te ayrıca şu şekilde belirtilmiştir: “Hekim raporu ile gerekli görüldüğü takdirde, hamile kadın işçi sağlığına uygun daha hafif işlerde çalıştırılır. Bu halde işçinin ücretinde bir indirim yapılmaz.”
Hamilelik süresince periyodik doktor kontrolleri için ücretli izin kullanırlar, bu izinler yıllık izinden bağımsız düşünülmelidir. İşveren doktor kontrolü için bu ücretsiz izinleri kadın işçiye vermek zorundadır.
Doğum Raporu
Kadınlara doğum öncesi ve sonrası için de doğum raporu verilmektedir. Kadın işçilerin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmamaları esastır. Doğum öncesi doğum raporu tekil gebelikler için 32. haftada başlamış olur. Ancak, sağlık durumu uygun olduğu takdirde, doktorun onayı ile kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, izne ayrılacağı tarih en fazla gebeliğin 37. haftası olacaktır. Bu süreçten sonra hamile işçinin çalıştırılmaya devam etmesi yasaktır. Doğum iznine doktor izni ile geç ayrılan kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir.Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir.
Kadın işçinin erken doğum yapması halinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.
Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.
Yukarıda öngörülen süreler işçinin sağlık durumuna ve işin özelliğine göre doğumdan önce ve sonra gerekirse artırılabilir. Bu süreler hekim raporu ile belirtilir.
Ücretsiz İzin
İsteği halinde kadın işçiye, on altı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde on sekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir.
Ücretsiz doğum iznini de belirleyen işçinin kendisidir. İş Kanunu tarafından verilmiş bir hak olduğu için bu iznin kullanımında işverenin onayı aranmaz.
Süt İzni
Kadın işçilere bir yaşından küçük çocuklarını emzirmeleri için günde toplam bir buçuk saat süt izniverilir. Bu sürenin hangi saatler arasında ve kaça bölünerek kullanılacağını işçi kendisi belirler. Bu süre günlük çalışma süresinden sayılır. Çocuk 1 yaşına geldiğinde bu izin hakkı bitmiş olur.
Süt izni işçinin fiilen çalıştığı süreler için geçerlidir. Çalışılmayan günler için süt izni hakkı bulunmaz.
Yarım Çalışma
Doğum sonrası analık hâli izninin bitiminden itibaren (doğumdan önce 8 hafta doğumdan sonra 8 hafta olarak verilen izinler) çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla kadın işçiye isteği hâlinde;
- birinci doğumda altmış gün,
- ikinci doğumda yüz yirmi gün,
- sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün
Çoğul doğum hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir.
Yarım çalışma tercih edildiği dönemlerde süt izni hakkı ortadan kalkar. Yarım çalışma sonrası tam zamanlı çalışmaya dönen kadın işçi çocuğu 1 yaşına gelmemişse süt iznini kullanmaya devam edecektir.
Kısmi Çalışma
Doğum sonrası izinlerin bitiminden sonra (doğum raporu, doğum ücretsiz izni, yarım çalışma) mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar anne ya da baba işçi kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilir. Bu talep işveren tarafından karşılanır ve geçerli fesih nedeni sayılmaz.
Kanunun verdiği bu haktan yararlanarak kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam zamanlı çalışmaya dönebilir. Tam zamanlı çalışmaya dönecek işçi, işverene bunu en az bir ay önce yazılı olarak bildirir.
Ebeveynlerden birinin çalışmaması hâlinde, çalışan eş kısmi süreli çalışma talebinde bulunamaz.
EVLAT EDİNEN AİLELER
Ücretli İzin Hakkı
İşçiye, evlat edinmesi hâlinde üç gün ücretli izin verilir.
Analık Hali İzni
Doğum yapan işçilere doğum sonrası verilen analık hali izni evlat edinen ebeveynlere de verilmektedir. Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinene çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık hâli izni kullandırılır.
Ücretsiz İzin
Bu izin, üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinme hâlinde eşlerden birine veya evlat edinene verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.
Yarım Çalışma
Yarı zamanlı çalışmada doğum yapan kadın işçilere sağlanan haklar 3 yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen erkek ya da kadın işçiye de sağlanmaktadır.
Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri hâlinde;
- birinci doğumda altmış gün,
- ikinci doğumda yüz yirmi gün,
- sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğu eşiyle birlikte veya münferiden evlat edinenler de çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi süreli çalışma haklarını kullanabilirler. Doğum yapan işçi veya eşine sağlanan kısmi çalışma izninde olduğu gibi bu izni mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar kullanabilirler.
ENGELLİ EBEVEYNLERİ
Ücretli İzin Hakkı
İş Kanunu engelli çocuğu olan işçiye yıl içerisinde diğer çalışanlardan farklı olarak izin hakkı tanımaktadır. İşçilerin en az yüzde yetmiş oranında engelli veya süreğen hastalığı olan çocuğunun tedavisinde, hastalık raporuna dayalı olarak ve çalışan ebeveynden sadece biri tarafından kullanılması kaydıyla, bir yıl içinde toptan veya bölümler hâlinde on güne kadar ücretli izin verilir.
Yarım Çalışma
Çocuğu engelli olarak doğan kadın işçi, diğer doğum yapan işçilere göre daha uzun süreli yarım çalışma hakkından/ödeneğinden faydalanabilirler. Yarım çalışma izni çocuğu engelli doğan anne işçiler için üç yüz altmış gün ( 360 gün )olarak uygulanmaktadır.