25 Aralık 2014 Perşembe
1. Giriş
Doğalgaz; metan, etan, propan gibi hafif molekül ağırlıklı hidrokarbonların karışımından meydana gelen ve karışımların yüzdeleri doğalgazın kaynağına göre değişen, renksiz, kokusuz ve havadan hafif yanıcı bir gaz karışımıdır. Kapalı hacimlerde % 5-15 oranında hava ile karışım oluşturduğunda küçük bir kıvılcımla patlayabilen bir yakıttır. Havadan hafif olması nedeniyle, diğer yanıcı gazlara göre önlem almak daha kolaydır ve doğalgaz kullanılan hacimlerin havalandırması tehlikeyi büyük ölçüde ortadan kaldırır. Gelişmiş ülke standartlarında, LPG havadan ağır olduğu için bodrum katlarda kullanımı yasaklanmıştır, fakat yeterli önlem alınması durumunda bodrum katlarda doğalgaz kullanımına müsaade edilebilmektedir.
Bakanlar Kurulunun 27.11.2007 gün ve 2007/12937 sayılı kararı ile resmi gazetenin 19.12.2007 gün ve 26735 sayılı sayısında yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’’ ve Bakanlar Kurulunun 10.08.2009 gün ve 2009/15316 sayılı kararı ile resmi gazetenin 9.09.2009 gün ve 27344 sayılı sayısında yayınlanan “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”tedoğalgaz ve benzeri gazların depolama, taşıma, doldurma-boşaltma ve satış işlerinin yapıldığı yerler “yüksek tehlikeli yerler” olarak tarif edilmiştir. Doğalgaz kullanım alanları yüksek tehlikeli yerler arasına dahil edilmemekle beraber oldukça sıkı tedbirler istenmektedir. Genel olarak, kazan dairesinin tasarımı, havalandırması ve elektrik tesisatında alınacak önlemler üzerinde daha çok durulması gerekmektedir. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 55. maddesinde doğalgaz kullanılan kazan dairelerinde alınacak önlemler belirtilmiştir. Bu maddede, kazan dairelerinin gaz kullanılan kapalı bölümlerinde, gaz kaçağını algılayacak algılayıcıların olması, doğal veya mekanik havalandırma yapılması istenmektedir. Sayaçların kazan dairesi dışına yerleştirilmesi, herhangi bir tehlike anında gazı kesecek olan ana kapama vanası ile elektrik akımını kesecek ana devre kesici ve ana elektrik panosunun, kazan dairesi dışında kolayca ulaşılabilecek bir yere konulması, gaz ana vanasının yerini gösteren plakanın bina girişinde kolayca görülebilecek bir yere asılması gerekmektedir.
Doğalgaz tesisatlı kazan dairesi tavanının mümkün olduğu kadar düz olması ve gaz sızıntısı hâlinde gazın birikeceği ceplerin bulunmaması gerekmektedir. Aydınlatma ve açma- kapama anahtarları ile panoların kapalı tipte uygun yerlere tesis edilmesi hükmü getirilmektedir.
Yönetmeliğin 54. maddesinde, kazan dairesinin, binanın diğer kısımlarından, yangına en az 120 dakika dayanıklı bölmelerle ayrılmış olarak merkezi bir yerde ve bütün hâlinde bulunması, bina dilatasyonunun kazan dairesinden geçmemesi istenmektedir.
Isıl kapasiteleri 50 kW-350 kW arasında olan kazan dairelerinde en az bir kapı, döşeme alanı 100 m²’nin üzerindeki veya ısıl kapasitesi 350 kW’ın üzerindeki kazan dairelerinde en az 2 çıkış kapısı olması istenmektedir. Çıkış kapılarının olabildiği kadar birbirinin ters yönünde yerleştirilmesi, yangına en az 90 dakika dayanıklı, duman sızdırmaz ve kendiliğinden kapanabilecek özellikte olması gerekmektedir.
Kazan dairesi kapısının, kaçış merdivenine veya genel kullanım merdivenlerine direkt olarak açılmaması ve mutlaka bir güvenlik holüne açılarak diğer kullanım alanlarından ayrılması gaz yayılımının önlenmesi açısından önemlidir.
Kazan dairelerinde bulunan doğalgaz tesisatının veya bağlantı elemanlarının üzerinde ve çok yakınında yanıcı maddeler bulundurulmaması, doğalgaz kullanım mekânlarında herkesin görebileceği yerlere doğalgaz ile ilgili olarak dikkat edilecek hususları belirten uyarı levhalarının asılması genel önlemlerdendir. Yönetmeliğe göre, bina servis kutusu, ilgili gaz kuruluşunun acil ekiplerinin kolaylıkla müdahale edebileceği şekilde muhafaza edilir. Servis kutusu önüne, müdahaleyi zorlaştıracak malzeme konulamaz ve araç park edilmez.
2. Havalandırma Sistemleri
Doğalgaz kullanılan mahallerde alınacak tedbirlerin en önemlisi, havalandırma sistemidir. Kazan dairelerinde özellikle bodrum katta bulunan kazan dairelerinin sadece mekanik havalandırması yeterli değildir. Mutlaka doğal havalandırma da olması gerekmektedir. Sadece mekanik havalandırma olması durumunda elektriğin kesilmesi, fanın bozulması, şalterin kapalı olması gibi birçok nedenden dolayı fan çalışmayabilmektedir.
Mekanik havalandırma doğal havalandırmaya ilave olarak düşünülebilir ve çok yararlıdır ama yalnız başına yeterli değildir. Nitekim, yönetmeliklere göre mekanik havalandırma olsa bile, temiz hava ve kirli hava bacalarının yapılması zorunludur. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğinin 54. maddesine göre, kazan dairelerinde duman bacalarına ilave olarak temiz ve kirli hava bacaları olması şarttır. Yer seviyesinde olan bacadan temiz hava sağlanırken, tavan seviyesindeki bacadan, sızan gaz ve kirli hava dışarı atılabilmektedir. Böylece, mekanik havalandırma sistemleri bozulsa bile sızan gazın doğal tahliyesi sağlanabilecektir.
Ayrıca, yönetmelikte yapılan değişiklikte, 22. maddeye “Doğalgaz kullanılan kombi ve şofbenlerin bacaları ile cihazları bacaya bağlayan boruların paslanmaz çelik ve birleşme noktalarındaki kelepçelerin sızdırmaz olması gerekir. Bacaların yapımı, yıllık bakımı ve temizliği gaz dağıtım şirketlerinin belirleyeceği uzman ve eğitimli kişiler tarafından yaptırılır ve gaz dağıtım şirketi tarafından bacalar ve temiz hava girişleri kontrol edilir. Baca gazı sensörü olmayan cihazların kullanılmasına izin verilmez” maddesi ilave edilmiştir.
Yönetmeliğin 112. maddesinde cebri havalandırma gereken yerlerde fan motorunun brülör kumanda sistemi ile paralel çalışması ve fanda meydana gelebilecek arızalarda brülör otomatik olarak devre dışı kalacak şekilde otomatik kontrol ünitesi yapılması gerekmektedir. Mekanik havalandırma yapıldığında egzoz fanları, patlama ve kıvılcım güvenlikli seçilmelidir. Hava kanalında gerekli hava akışı sağlanmayan hâllerde, elektrik enerjisini kesip brülörü devre dışı bırakması için, cebri hava kanalında duyarlı sensör kullanılmalı, brülör ve fan ayrı ayrı kontaktör termik grubu ile beslenmelidir.
3. Elektrik Tesisatı
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin 55. maddesinde doğalgaz kullanılan kazan dairelerinin gaz kullanılan kapalı bölümlerinde, gaz kaçağını algılayacak algılayıcıların olması şartı getirilmiştir. Gaz dedektörünün monte edileceği yer doğru tayin edilmeli, dedektör gaz kaynağına ya da ocağa yatay olarak 1.5- 4 metre mesafe içerisinde bulunmalıdır. Hava akımının güçlü olduğu yerlere, hava girişlerine monte edilmemelidir.
Yönetmeliğin 88. maddesine göre, doğalgaz, LPG veya tehlikeli maddeler ile çalışılan yerlerde fanların ve havalandırma motorlarının patlama ve kıvılcım güvenlikli (ex-proof) olması gerekir. Kablo ve pano tesisatlarının da kıvılcım güvenlikli olması şarttır. Yönetmeliğin 112. maddesinde doğalgazın kazan dairelerinde kullanılması hâlinde, kazan dairesinde bulunan ve enerjinin alınacağı enerji tablosunun, etanj tipi patlama ve kıvılcım güvenlikli olması, kumanda butonlarının pano ön kapağına monte edilmesi ve kapak açılmadan butonlar ile çalıştırılması ve kapatılması gerekir.
Kazan dairelerinde, muhtemel tehlikeler karşısında, kazan dairesine girilmesine gerek olmaksızın dışarıdan kumanda edilerek elektriğinin kesilmesini sağlayacak biçimde ilave tesisat yapılır. Kazan dairelerinde aydınlatma sistemleri; tavandan en az 50 cm sarkacak şekilde, üst havalandırma seviyesinin altında kalacak şekilde veya yan duvarlara etanj tipi fluoresan veya contalı glop tipi armatürler ile yapılır ve tesisat antigron olarak tesis edilir.
Isı merkezlerinin girişinde bir adet emniyet selonoid vanası bulunması ve bu vananın en az 2 adet patlama ve kıvılcım güvenlikli kademe ayarlı gaz sensöründen kumanda alarak açılması istenir. Büyük tüketimli ısı merkezlerinde, entegre gaz alarm cihazı kullanılması da gerekir.
Ayrıca, Yönetmeliğin 112. maddesi (j) bendi “Birinci ve ikinci derece deprem bölgelerinde bulunan otel ve motel gibi konaklama tesisleri, toplanma amaçlı binalar, sağlık, eğitim, ticaret ve sanayi binaları ile yüksek binaların ana girişinde, sarsıntı olduğunda gaz akışını kesen tertibat, gaz dağıtım şirketi veya yetkili kıldığı kuruluş tarafından yaptırılır ve belediye gaz dağıtım şirketi tarafından kontrol edilir. Gaz akışını kesen tertibat herhangi bir nedenle gaz akışını kestiği takdirde kesilen gazın tekrar açılması için bir bedel talep edilemez” şeklinde değiştirilmiştir.
4. Sonuç
Doğalgazın; bodrum katlarında, kazan dairesi ve/veya mutfaklarda kullanılabilmesi için, doğal havalandırma yapılması şarttır.
Mahallin doğal havalandırması atmosfere açık iki baca/kanal ile biri tavan seviyesinde kirli havanın atılması diğeri zemin seviyesinden taze hava girişi sağlanarak yapılmalıdır.
Çatıya yerleştirilen doğalgaz kazan dairelerinde, çatıya ulaşan doğalgaz boruları yangına dayanıklı ve duman sızdırmaz ayrı bir şaft içerisinden çıkarılmalı, şaftın üst kısmı atmosfere açık olmalı ve en alt seviyeden şafta hava giriş olması için menfez açılmalıdır.
Doğalgaz kullanılan bölümlerde, bölüm tavanlarına ve doğalgaz kullanılan cihaza yakın yerlere gaz algılama dedektörü takılmalıdır. Gaz dedektörü algılama yaptığında mahalle giren doğalgaz, solenoid vanadan otomatik olarak kesilmelidir.
Birinci ve ikinci deprem bölgelerinde, doğalgaz kullanılan mekanlara girişte sismik vana veya sismik sensör kullanılmalıdır. Sismik sensör kullanıldığında sarsıntı durumunda gaz girişi solenoid vanadan kesilmelidir.
Otomatik algılama sistemi zorunlu olan binalarda, doğalgaz kullanılan mekanlar içinde sıcaklık artış hızı dedektörleri bulunmalı ve yangın durumunda dedektörler aktive olduğunda gaz girişi solenoid vanadan kesilmelidir. Gaz dedektörü veya sıcaklık artış hızı dedektörü aktive olduğunda, solenoid vanadan gaz kesilirken, algılama paneli üzerinden kontrol merkezine bilgi gönderilmeli ve mahalle yerleştirilecek siren devreye girmelidir.
Gaz girişi kesildikten sonra gaz vanasının açılması işlemi, gerekli kontroller yapıldıktan sonra sadece elle yapılabilmeli, algılama sistemi reset edildiğinde gaz vanası otomatik olarak kendiliğinden açık konuma geçmemelidir.
Doğalgaz kullanılan mahallerde, bu mahallerin tavana yakın olan ve havalandırma yolu (kazan veya ocakla üst havalandırma açıklığı arası) üzerinde bulunan aydınlatma armatürleri ve elektrikli cihazlar ex-proof özellikte olmalıdır. Mutfaklarda kullanılan ocaklar sensörlü olmalı, alev olmaması durumunda gaz çıkışı kesilmelidir.