Şüphesiz, bu site, çalışan sağlığıyla ilgili de olsa, hukuk konularının tartışıldığı bir platform değil. Bu yüzden, bu yazımda, Yargıtay’ın aldığı bir kararın üzerinden, Hepatit B taşıyıcısıyla aynı ortamda çalışmanın diğer çalışanlar için riskleri konusuna özetle değineceğim.
Dava süreci özeti
Hemşire özel bir hastanede çalışıyor. Kendisine Hepatit-B aşısı uygulanmış. Buna rağmen, hastanede çalışan bir kişinin Hepatit-B taşıyıcısı olduğundan dolayı, aşı olunmasının Hepatit-B hastalığının bulaşmasına engel olmadığını iddia ederek işyerinden ayrılıyor. Hastane kendisine ihbar tazminatı ödüyor. Ancak, hastane bir dava açıyor ve ödenen ihbar tazminatının iadesini istiyor. Hemşire ise sözleşmesini haklı nedenlerle feshettiğini söyleyerek, ihbar tazminatını geri ödememeyi, ayrıca kıdem tazminatını ve bir takım alacaklarının da hastaneden tahsil edilmesini talep ediyor. Yerel mahkeme ise hemşirenin fesihinin haklı nedene dayalı olduğuna karar veriyor. Hastane kararı temyiz ediyor ve konu Yargıtay’ın önüne geliyor. Yargıtay ise, aşılı ve aşıdan sonra yeterli bağışıklık düzeyine ulaşmış hemşirenin Hepatit B taşıyıcısı başka bir çalışma arkadaşından virüs bulaşma riskini gerekçe gösterek iş sözleşmesini feshetmesinin haklı bir nedene dayanmadığını ifade ediyor; hastaneyi haklı buluyor ve ihbar tazminatının hastaneye geri ödenmesine karar veriyor.
Hepatit B
Hepatit B virüsü dünyada sigaradan sonra kansere en fazla yol açan etkendir. Karaciğerin kısa süreli ya da süreğen iltihabına, siroza ya da karaciğer kanserine neden olur. Hastalığın tam olarak özgün ve etkin bir tedavisi henüz yoktur. Bu yüzden kişilerin Hepatit B virüsünden korunması için aşılama son derece önemlidir. Ülkemizde, Hepatit B aşısı 1998 yılında çocukluk çağı aşı takvimine eklenmiştir ve halen uygulanmaktadır.
Hepatit B virüsü bulaşması yüksek riskli gruplar
- Sağlık çalışanları
- Damar yoluyla uyuşturucu kullananlar
- Çok sayıda cinsel eşi olanlar ve para karşılığı cinsel ilişkide bulunanlar
- Sık kan ve kan ürünü kullanmak zorunda olanlar
- Dializ hastaları
- Bağışıklık sistemi baskılanmış kişiler
- Hepatit B taşıyıcıları ile yakın teması olan kişiler
- Hepatit B taşıyıcısı annelerin bebekleri
- Yetiştirme yurtları, ıslahevi ve cezaevinde yaşayanlar
İşyerinde Hepatit B taşıyıcısıyla “yakın temas”
Hepatit B’nin bulaşma yollarından en önemlisi kandır. Çünkü, virüs kanda diğer vücut sıvılarından (kadın ve erkeğin cinsel sıvıları, tükrük, gözyaşı, burun sıvısı, vb.) çok daha yüksek oranda bulunur. Bu da, herhangi bir kan temasında daha yüksek bulaşma ihtimali demektir.
Ancak, kan yoluyla bulaşmada da değişik bulaşma ciddiyeti dereceleri vardır. Örneğin, Hepatit B’li bir kişide kullanılan enjektörün yanlışlıkla sağlık görevlisine (hekim, dişçi, hemşire, yardımcı sağlık görevlileri vb.) batması, ya da Hepatit B’li bir müşterinin cilt kesiğinden usturaya bulaşan kanın yanlışlıkla berberin elini kesmesi durumunda olduğu gibi, kan teması doğrudan ve engelsizdir. Engelsizdir diyorum, çünkü, örneğin, eğer sağlık görevlisinin iğne batan elinde tıbbi eldiven varsa, eldiveni delip geçerken bile, enjektörün ucundaki virüslerin önemli bir kısmı bu geçiş sırasında eksilmektedir. Kan yoluyla bulaşma, vücuttaki çizikler, yaralar, yanıklar ya da kanın göze, ağıza sıçraması üzerinden de olabilir, ama bu yol ile bulaşma batma ya da kesilme yoluyla bulaşmadan görece daha az olasılıktadır. Özetle, kan ile temas ne kadar dolaysız ve engelsiz ise bulaşma riski o kadar yüksektir.
Hepatit B virüsü, bulaştığı yüzeylerde, 25°C’de, 7 güne kadar hayatta kalabilir. Bulaşmış yüzeylere temas sonucu virüs başka bir kişiye geçebilir. Ama burada da, çalışma arkadaşınızın ne sıklıkta bir yerinin kanadığı ve bunun bir yüzeye bulaştığını; bu yüzeyin ne sıklıkta temizlendiğini; ortamdaki sıcaklığı; virüsün hayatta kalma süresini ve bu koşullarla birlikte bulaşan kandaki miktarının azalmasını; temas eden kişinin cildinin sağlam mı, yaralı mı olduğu gibi pek çok faktörü düşünürseniz aslında bu yolla bulaşmanın laboratuvar çalışanları ya da sağlık operasyonlarının yapıldığı mekanlarda çalışanlar için anlamlı bir risk olabileceği anlaşılır.
Hepatit B virüsü, kandan sonra, önemli oranda cinsel sıvılarda bulunur. Ama “çalışanlar arası” iş ilişkisinin doğal tanımından kaynaklı olarak, bu yolla bulaşma konumuz dışıdır. Yalnızca, “para karşılığı cinsel ilişkide bulunanlar” için “müşterileri” üzerinden artmış yüksek bir risk söz konusudur.
Tükrük Hepatit B içerir, ancak kandaki Hepatit B virüsü miktarıyla kıyaslandığında bu çok düşüktür. Öyle ki, virüs içeren müzik aleti ağızlığını birlikte kullananlar için rapor edilmiş herhangi bir bulaşma yoktur. Eğer, çalışma arkadaşınız sizi ısırsaydı, ya da onun diş fırçasını kullansaydınız, ya da çalışma arkadaşınızla ağızdan öpüşseydiniz ya da onun kullandığı sakızı siz de çiğneseydiniz ve ağzınızda bir yara olmuş olsaydı, tükrük kaynaklı bir bulaşma görece daha anlamlı olabilirdi, ama bu durumlarda da bile, dikkat edilirse, tükrük teması yanında kanla teması da içeren bir yaralanma olasılığı söz konusudur. Özetle, tükrük yoluyla bulaşma, kan ve cinsel ilişkiyle bulaşma ihtimaline göre çok düşüktür ve bazı ek etkenlerle bu ihtimal artabilmektedir.
İdrar, dışkı, kusmuk, balgam, ter, gözyaşı gibi vücut sıvıları Hepatit B bulaştırıcılığında söz konusu edilmemiştir. Bu sıvılar kan içerirse teorik olarak bulaştırıcılıktan söz edilebilir, ancak, pratikte, işyerinde, hem bu sıvıların kan içerme ihtimali hem de bu sıvılarla temas ihtimali göz önünde bulundurulduğunda, bu yolla Hepatit B bulaştırmak mümkün değildir.
Hepatit B virüsü hapşırma, öksürme, el sıkışma, sarılma, emzirme, yiyecek ve içeçek kaplarını paylaşma, su veya gıda yoluyla bulaşmaz.
Sonuç olarak
Söz konusu davada, hemşire, Hepatit B için aşılanmış ve aşılama sonrasında bakılan antikor yanıtı oldukça yüksek çıkmış. Yani, bağışıklık sisteminin savunma düzeneği hareket geçmiş. Böyle bir kişiye Hepatit B bulaşamaz.
Ev içi yakın temasta bile cinsel ilişki, aynı diş fırçasını kullanmak, aynı jileti kullanmak gibi özel durumlar yoksa, bulaşma, muhtemelen, temas sıklığının artması nedeniyle, bir şekilde gerçekleşmektedir.
Şüphesiz, bir takım özel çalışma koşulları olabilir. Örneğin, gıda hazırlayan endüstri kuruluşlarında ortak kesim aletlerinin kullanılması kan yoluyla teması diğer sektörlere göre kısmen daha yüksek ihtimale taşıyabilir. Ancak, Hepatit B’nin çalışma arkadaşlarıyla olağan “yakın temas” üzerinden “özel bir risk” oluşturmasıyla ilgili bilimsel bir yayın, doğal olarak, gerekçe yoktur. Hem taşıyıcı hem de çalışma arkadaşları küçük bir takım önlemleri yerine getirirse (ki, hem taşıyıcı, işinden olma korkusuyla; hem de çalışma arkadaşları, bulaşır korkusuyla zaten temkinlidir) Hepatit B bulaşma ihtimali, iş dışındaki ortamlardan bile daha düşük hale gelir. Yine de, evhamlı bir kişiyseniz, aşınızı yaptırın, huzura erin…
yazar / 9 Aralık 2015