Ergonomik Bilgisayar Ortamını Oluşturma
Her türlü araç ve gerecin en etkin şekilde kullanılabilmesi için onları kullananların duruş, oturuş, genel sağlık, güvenlik ve sisteme uymak gibi sorunlarının dikkate alınması gereklidir. İnsan-makina-çevre ilişkileri incelendiğinde, böyle bir ortamda insanların sağlıklı ve üretken bir şekilde çalışabilmeleri için gerekli düzenlemelerin yapılması önem kazanmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalar ergonomi bilim alanının gelişmesine gerekçe teşkil etmiştir. Ergonomi biliminin amaçları arasında:
İnsanın vücut ölçüleri doğal olarak belirli ve değiştirilemez olduğuna göre, bir insan-makina sisteminde insanın görevini makinayla uyum içinde gerçekleştirebilmesi için hem kullanılan makina hem de çalışma merkezi insan ölçülerine uygun olmalıdır.
Şekil: Çalışma merkezi tasarımında önemli noktalar
Çalışma alanı ve pozisyonu
İşyerinin yerleştirme planı ve boyutları kullanıcının fiziksel yeteneklerine uygun olmalı ve gereksiz yere eğilme ve gerilmelere yol açmamalıdır. Aşağıdaki şekilde kullanıcı çalışma alanları gösterilmektedir. Ayrıca işle ilgili araç ve gereçler kolaylıkla erişilebilecek bir yere konulmalıdır.
Şekil: Kullanıcının çalışma alanı
Bilgisayarda çalışma oturuşunun en iyi yolu nötr pozisyondur. Bu, eklemlerin doğal olarak dengelendiği konforlu bir çalışma duruşudur. Nötr bir pozisyonda vücutla çalışmak, kaslardaki ve iskelet sistemindeki baskıyı azaltır. Bilgisayar başında çalışırken göz önünde bulundurulması gereken önemli tedbirler;
Klavye başında oturmanın en iyi yolu, belin arka tarafının desteklediği hafifçe geriye doğru yaslanmış ve kolların rahat olduğu oturuş şeklidir. Bu oturuş gövdenin üst tarafının ağırlığını sandalyenin arkasına transfer eder. Sonuçta, sırt ve gövdenin üst tarafındaki ağırlık ve stresi azaltmış olur.
Ekran
Ekran başında günde ortalama 12.000 – 33.000 defa baş ve bakış hareketi, günde ortalama 4.000 – 17.000 defa gözbebeği hareketi yapılmaktadır.
Ekran üzerindeki yansımalar. Aydınlatma elemanları ve pencere yüzeyleri ekran üzerinde yansımaya yol açar; yaygın (diffuse) aydınlatma halinde yüzeyde oluşan parlak noktalar ekranın bombesi nedeniyle ekran hangi pozisyonda olursa olsun önlenemez. Bu gibi yansıma ve parlamalar, ekran üzerindeki harf ve işaretlerin kontrastını azalttığı, gözün bu harf ve işaretlerin ışık yoğunluğuna uyum sağlamasını önlediği için ekranla olan bilgi alışverişini zorlaştırır.
Ekrana çok mesafeli oturmak, öne doğru eğilmeye yol açmakta, küçük yazıları görmeyi zorlaştırmakta, gözlerin yorulmasına ve gövdenin zorlanmasına neden olmaktadır. Çünkü kullanıcı sırtının rahatlaması için bir destek olmayacaktır.
Ekrana çok yakın oturmak, gözlerin odaklanması için daha çok zorlanmasına ve kullanıcı vücudunu zorlayacak şekilde oturulmasına neden olmaktadır. Örneğin, kafayı eğmek zorunda kalınabilir veya sandalyeyi çok fazla ekrandan uzaklaştırarak, kolları gergin bir şekilde yazmak zorunda kalınabilmektedir.
Ekran zemininin renkli olması gözü yormaktadır. Ergonomik yönden uygun olan "pozitif kontrastla görüntüleme" dir (beyaz zemin üzerinde siyah ve koyu renkli karakterler). Uygun bir ekran ve uygun bir yere yerleştirilmesi rahatsız edici duruşları ve beyin dönmesini önlemede etkili olabilir. Böylece aşırı yorgunluk, göz, boyun ve sırt ağrıması gibi sağlık sorunları önlenir.
Klavye düz, doğal biçimde yazacak şekilde ayarlanmalıdır. Bunun için:
Tuşlar minimum parmak basıncıyla hareket edebilmeli ve hareket mesafesi kol kaslarına geri hareket olanağı sağlamalıdır. Böylece tuşlama verimi artar. Kullanıcı deneyim kazandıkça tuşlara basarken harcadığı güç azalır. Tuşlar ne dokunmayla basılacak kadar hafif, ne de basınca hareket etmeyecek kadar ağır olmalıdır.
Klavye:
Operatör, fareyi ped yüzeyinde hareket ettirmek için nazikçe tutmalı, bileği ile kaydırmalı ve kullanmalıdır.
Dirseği sabit nokta alarak bilek düz ve sabit tutulmalıdır. Fareyi masaya uzanarak ya da klavyenin kenarından uzanarak kullanmalı, eğer sağ el kullanılıyorsa düz fare platformunu 1,2 cm klavyenin sayısal tuşlarının yanına konulmalıdır. Böylece ihtiyaç duyulduğunda bu tuşlar el ile rahatça kullanılabilmektedir.
Fare şekli: Kullanıcının eline oturan, eğimli ve simetrik şekilli fare kullanılmalıdır. Eğer sağ ve sol el arasında yük dağılımı isteniliyorsa fare ara ara her el ile kullanılmalıdır. Bunun için sağa veya sola kolayca ayarlanabilen ve her iki elle de kullanılabilen simetrik şekilli fare seçilmelidir.
Fare :
İyi dizayn edilmiş, tam olarak ayarlamış bir sandalye, güvenli ve sağlıklı bilgisayar kullanımı için önemlidir. İyi bir sandalye bel, sırt, bacaklar ve ellere yeterli desteği sağlar. Yüksek hareket özelliğine sahip sandalye kullanıcıya daha iyi bir duruş ve oturuş için yeterli desteği sağlar ve gün boyunca oturma biçimlerine izin verir.
Sandalyenin oturağı kalçanın her iki tarafından en az 1 cm geniş olmalı, bacaklar için çok uzun olmamalıdır.
Sandalyelerin vücuda tam oturması için yukarı ve aşağı ayarlanabilen bel desteği olmalı, her yöne hareketli olmalı, yüksekliği ve arkalığı insan ölçü ve formuna uygun olmalıdır.
Sandalye ayarlamaları, ekranın, klavyenin, farenin pozisyonuna göre yapılmalıdır.
Sandalyelerde çok yüksek veya çok alçak olan kol destekleri biçimsiz duruşlara sebebiyet verebilir, dirseklerde gerginlik oluşturabilir, yetersiz destek sağlayabilir ve çalışanın çalışma masasına yeterince yakın durmasını engelleyebilir.
Şekil: Bilgisayar sandalyesinin bölümleri
Şekil: Sandalye kol desteği
Uygun ve iyi dizayn edilmiş bir masa ayakları, bilgisayar kasaları ve aksesuarları için iyi bir yer sağlayacak ve zor duruşları ve çabaları en aza indirecektir. Konforlu ve verimli çalışma için masa yüzeyi ve altındaki alan göz önünde bulundurmalıdır.
Sınırlı çalışma yüzeyi, kullanıcının aletleri ve parçaları istenmeyen pozisyonlara yerleştirmesine neden olabilir. Bu yerleştirmede fareye uzanıldığında ya da ekrana bakıldığında ki bu da yan tarafta olursa zor duruşlara neden olabilir.
Yüksekliği ayarlanamayan masa ve yüksekliği ayarlanabilen sandalye kullanılması halinde bacaklar için uygun pozisyonu sağlamak için –özellikle çalışan kısa boylu ise-ayak altlığı gereklidir. Altlıklar, en ve boy olarak da ayakların hareket alanını tamamen kaplamalıdır .
Dosya tutturucunun yerinin uygun olması başın ve boyun biçimsiz bir şekilde durması, yorgunluk, baş ağrısı ve gözlerin yorulması gibi bazı olumsuz durumları azaltabilir veya tamamen ortadan kaldırabilir.
Sandalye;
İşlerin kusursuz yapılabilmesi ve iş görenlerin göz sağlığının korunması iyi bir aydınlatma tekniğini gerektirir. Uygun olmayan ışıklandırma göz zorlanması, gözün yanması veya kaşınması gibi görsel rahatsızlıklar, baş ağrısı ve bulanık veya çift görme gibi rahatsızlıkların baş faktörüdür.
Aydınlatma, yazı veya ekranın görülmesi için yeterli olmalıdır ama parlamaya veya rahatsızlığa yol açacak kadar parlak olmamalıdır. En uygun konfor ve performans için ışığın miktarı, ışığın çevre ile kontrast faktörler göz önünde bulundurmalıdır.
Işığın yeri ve aydınlatmanın uygun derecede olması ekrandaki imgelerin daha iyi görülmesini sağlar. Örneğin eğer ışık çok fazlaysa ve ekranda gözün kamaşmasına neden oluyorsa baş ağrısı çekilebilir ve ekranı iyi görebilmek için yanlış hareketler yapılabilir.
Ayrıca havalandırma ve nem oranları da iç çevrenin rahatlığını ve verimini etkilemektedir.
Çalışma ortamı sıcaklığı:
Kışın:18 – 20 °C, Yazın: 20 – 24 °C
Ortam nemi % 30 – 65
Hava hızı 0,1 – 0,25 m/sn olmalıdır.
Bilgisayar kullanıcıların sağlık sorunları
Ekranının üst kısmı göz hizasında veya göz hizasının altında olmalı, kafa ve gövdenin tam karşısında olacak şekilde yerleştirilmelidir. Yani ekranların soldan ve sağdan 35 dereceyi geçmeyecek açıya yerleştirilmesi önemlidir.
Periyodik olarak, uzaktaki bir nesneye odaklanarak gözler dinlendirilmeli, gözleri ıslatmak için düzgün aralarla durmalı, uzağa bakılmalı ve gözler kırpılmalıdır.
Ekran, çoğunlukla 15-20 derecelik açıyı geçmeyecek şekilde, kullanıcı için ekrana bakış çizginize dik olarak ayarlanmalıdır. Bu da en kolay bir biçimde eğer ekranın bir altlığı varsa olabilir.
Ekran ile kullanıcı arasında en az 20’inç mesafe olmalıdır.
Ekran pencereye dik şekilde yerleştirilmelidir.
Kullanıcı, kafası ve gövdesi dik ve sandalyeye yaslanmış bir şekilde yazıyı rahat bir şekilde okuyabileceği bir şekilde oturmalıdır. Genelde, bilgisayarla göz arasındaki mesafe 20 ile 40 inch (50-100cm) arasındadır.
LCD ekran kullanmalıdır. Çünkü LCD ekranlarda titrek ve parlak ışık yoktur.
Bilgisayar ekranları periyodik olarak temizlenmeli ve ekranın tozları alınmalıdır.
Ekrana ışık yansımamalı ve ekran perdesiz bir pencereyle yüz yüze ve arkasında olmamalıdır. Eğer zorunlu ise, ekrandaki parlaklığı önlemek için pencere koyu bir perde ile örtülmelidir.
Bilgisayar ekranı normal mesafede rahatça okunamıyorsa, o zaman ekrana çok yakın oturmak yerine birçok (yazılım) programında var olan büyültme (zoom) fonksiyonu kullanılmalıdır.
Sandalye rahat, beli destekleyecek şekilde olmalı, oturak rahat ve ayakların yere değmesine müsait olmalı, kolları koyacak yer yumuşak olmalı, omuzları dinlendirmeli ve dirseklerin bedene yakınlaşmasını sağlamalıdır. Sırt desteği yoksa sırtı desteklemek için sırt minderi kullanılmalıdır.
Bilgisayarda çalışmak çok yorucudur. Bu nedenle ara verip dinlenmeli, bazen ayağa kalkmalı, kan dolaşımı için dolaşmalı, uzaklara bakarak gözleri dinlendirmelidir. Her 20-30 dakikada 1 veya 2 dakikalık aralarla dinlenmeli, her 1 saatlik çalışma sonrası bir ara verilmeli veya 5-10 dakika başka şeyle meşgul olunmalıdır. Yemek aralarında bilgisayardan uzak durmaya çalışılmalıdır. Gözleri periyodik olarak avuç içi ile 15-20 saniye gözler kapatılarak dinlendirilmelidir.
Şekil 7. Bilgisayar çalışma ortamında perde ve lamba kullanımı
Pencerelerde, parlaklığı azaltmak için perde kullanılmalı, çalışma ortamına pencereden gelen parlak ışık görüş alanına direk gelmeyecek şeklinde ayarlanmalıdır.
Duvarlarda ve tavanda, dolaylı ışığı daha iyi yansıtmak ve karanlık gölgeleri ve zıtlığı azaltmak için açık, mat renkler kullanılmalı, tavandan gelen ışığın yansımaması için ekran aşağıya doğru hafifçe eğik tutulmalıdır.
Masalar, sandalyeler ve diğer ofis mobilyaları havalandırma aletlerinin altına konulmamalı,. Havalandırmadan gelen havayı dolaylı yoldan iletecek dağıtıcılar kullanılmalıdır.
Havadaki nem oranı %30 ve %60 arasında tutulmalı, uygun bir hava akımı sağlayarak başı direk hava üfleyen aletlerin altında tutmamalıdır.
Aşağıdaki şekilde verilen numaralara göre ergonomik bilgisayar oturuşu için öneriler getirilmiştir.
Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Tanımlar:
Ekranlı araç: Uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü araç.
Operatör: Ekranlı aracı kullanan kişi.
Zorlayıcı Travmalar: Göz yorgunluğu, kas gücünün aşırı kullanımı, uygun olmayan duruş biçimi, uzun süre ekranlı araç karşısında ara vermeden çalışma, aşırı iş yükü duygusu, zihinsel yorgunluk ve stres ile gürültü, ısı, nem ve aydınlatmanın neden olduğu olumsuzlukların tümü.
Çalışma merkezi: Operatörün oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu masa, bilgi kayıt ünitesi, monitör, klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma yeri.
İşverenin Yükümlülüğü
1. İşveren, çalışma merkezlerinde, ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan zorlayıcı travmalara neden olabilecek riskleri belirleyecek ve bu riskleri ortadan kaldıracak veya en aza indirecek sağlık ve güvenlik önlemlerini alacaktır.
2. Ekranlı araçlarla çalışmalarda, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi ile ilgili olarak:
İşçilere ve temsilcilerine çalışma yerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili bütün konularda ve özellikle
Zorlayıcı travmalara neden olabilecek riskler,
İşçilerin gözlerinin korunması için uyulacak hususlar vb. bilgi verecektir.
3. Ekranlı araçlarla çalışanlara, işe başlamadan önce ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda;
Gözlerin Korunması
a) Aşağıdaki durumlarda işçilerin göz muayeneleri yapılacaktır;
b) Yukarıda belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa işçiler oftalmolojik testlere tabi tutulacaktır.
c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerinde belirtilen muayene ve test sonuçlarına göre gerekiyorsa işçilere yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilecektir.
d) Gözlerin korunması için alınacak önlemler işçilere herhangi bir maddi yük getirmeyecektir.
Ofis çalışma verimliliğini etkileyen faktörler
Eğer bedeniniz ve hareket alanınızla "çatışan ve kavga eden" bir ofis altyapısına sahipseniz hem motivasyonunuz düşüp iş başarımınız engellenecek hem de işinize karşı memnuniyetsiz bir duruş hatta nefret hissedeceksiniz.
Ergonomi, temel amacı olan "insana uyumlu mekansal donanım" yaratma felsefesi.
İş memnuniyetinin ya da tatminin artması, doğrudan çalışma performansına ve verimliliğe yansıyacaktır. Bununla birlikte, ofis içi insani ilişkilerin ve çalışanların huzurlu iletişiminin oldukça olumlu etkilendiği görülecektir. Ofis altyapısının (hem teknoloji hem de mekansal düzenleme açısından) stres oluşturan ya da stres kaynağı yaratan öğelerden ayrıştırılması veya en azından minimuma indirilmesi önemlidir.
Verimli bir ofis çalışma düzeninin temelinde; Ofis ortamında sağlıklı iletişim, sağlıklı çalışma, iş tatmini, verimlilik, huzurlu ortam gibi öğeler vardır.
"İş tatmini, verimlilik, sağlıklı iletişimi etkileyen faktörler:
Aydınlatma tekniği, sadece göz sağlığı için değil ruhsal denge ve huzur için de düşünülmesi gereken bir kavram.
Ofis Genel Aydınlatma Sistemleri
Genelde aydınlatma ve ışıklandırma sistemlerinde dekoratif unsurlar dikkate alınır. Oysa sağlıklı bir ofis aydınlatması, dekoratif kaygılardan önce, modern ofis kurulumu sistemlerine uygun işlevsel yapıda olmalıdır.
Ofislerde ışığın homojen (belirli alanlara yoğunlaşmayan, eşit alan yayılımı olan) dağılımı sağlanmalıdır. Örneğin aydınlatma uzmanlarının bu konudaki teknik önerilerinden biri, genel aydınlatma ortamının, çalışma yüzeyinin (örneğin bilgisayar monitörünün) parlaklığı ile bakılan nesnenin parlaklığının en az üçte biri oranında olmasına özen gösterilmesi. Ayrıca işyeri ortamlarında genel ışıklandırma veren sistemlerin kullanılması da bir başka önerilen nokta. Genel aydınlatmanın yetmediği ya da farklı lokal ışıklandırma sistemleri ihtiyacı olan alanlarda ise halojen lambalar ve spot ışıklandırma gibi noktasal ve direkt ışık veren çözümlerin uygulanması ideal olarak kabul edilmekte. Yalnız bunda da aşırıya gidilmemesi, sadece özel vurgulama ve çalışma yapılan lokal alanlarda kullanılması öneriliyor. Genel aydınlatma açısından ise çoklukla floresan, özellikle de kompakt floresanlı armatürlerin tercih edilmesi tavsiye ediliyor.
Temel olarak en sağlıklı aydınlatma gün ışığından elde ediliyor elbette. Gerçek ışık kaynağımız olan güneşten ofis ortamlarında mümkün olduğunca istifade etmek gerekiyor. Ofis kurulumu aşamasında güneşli ortamların değerlendirilmesi bu anlamda çok önemli. Özellikle iş hacminin yoğun olduğu kış aylarında, kısa ve kapalı, yağmurlu günler nedeniyle kısıtlı güneş ışığı alma olanağı bir handikap. Ofis içi yerleşim ve çalışma odalarının güneş alma konumlarına göre düzenlenmesi önemli bir şart. Bunu maksimum ölçüde sağlayacak cam sistemleri ve panjur donanımlarının seçimi de önemli. Personelin yoğun olarak bulunduğu lokal bölgelerdeki ofis içi düzenlemenin (örneğin masa düzeni), tüm ofis yerleşiminde en çok güneş alan cephelerde kurulması bu anlamda sağlıklı bir önlem olacaktır. En azından güneş ışığı sadece doğal bir aydınlatma sağlamakla kalmayacak, huzurlu ve sıcak bir ofis atmosferini daimi kılacaktır.
Çalışma masası aydınlatması
Çalışma birimlerinde özelikle masa başı çalışmada genelde kabul edilen yaklaşım, gün ışığının soldan alınması olarak önerilmesidir. Şayet gün ışığı yoksa ya da bir başka ışık kaynağına ihtiyaç duyuracak ölçüde yetersizse (Ve de gece çalışması da yapılıyorsa) yine soldan aydınlatma yapılması uygun olmaktadır. Bunu küçük bir denemeyle de anlaşılabilir. Herhangi bir masada kitap okur ya da bilgisayarda bir çalışma yaparken, oturma konumumuzu değiştirerek bunu görebiliriz. Işık kaynağını sola aldığımızda daha rahat bir görüş ve netlik ortaya çıkar. Işık kaynağı sağda olduğunda ise gözde bir zorlanma, görüş netliğinde bir parça düşüş olabilmektedir. Bu beynin görme anatomisi ile ilgili bir konudur.
Benzer şekilde kaynağın önde ve arkada olması halinde de göz zorlanması, parlama ve netlik kaybı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte ofis ve masa aydınlatması için farklı çözümlere başvuruluyorsa (örneğin tavan aydınlatması gibi) parıltı oranı düşük, ışıklı tavan çözümleri uygulanabilir. Uzmanlar bu konuda yine prizmatik kapaklı büyük yüzeyli armatürler ve petekli, aynalı, reflektörlü armatürlerin tercih edilmesini öneriyorlar.
Ön kısmı camlı ve reflektörlü armatörler yanında, ışık kaynağının parlama veya kamaşma yaratmaması için görme hizasında daha içe çekilmiş ve kamaşmayı ortadan kaldıran özel ışık kırıcılı armatürler kullanılması da öneriler arasında. Tabi bir de bilgisayar unsuru da var. Birçok ofiste bilgisayar kurulumu olduğuna göre, sağlıklı olmayan bir aydınlatma sistemi yüzünden, gözlerin odaklandığı monitör ekranlarından yansıyan ışık ve yansımalar, sadece parlama ve kamaşma değil, göz sağlığını olumsuz etkileyen durumlar yaratmaktadır. Bunu önlemenin yolu da doğru aydınlatma armatürleri kullanmak, bu armatürleri ofis içine uygun yerleşimini sağlamaktan geçiyor. Buna eklenecek bir önlem daha ise, parlama ve kamaşmayı en aza indiren düz ekran flat monitör sistemlerini tercih etme ve özellikle göz sağlığını koruyan sıvı ekranlı LCD monitör (Ya da ışığı emen filtreli monitörler) çözümleri olarak söyleyebiliriz.
Monitör ve masa yerleşimi
Gerek yanlış oturuşlar, gerek monitör karşısındaki konum, ofis hastalıklarının başlıca nedenlerini oluşturmakta hepimizin bildiği gibi. Bunları önlemek için doğru bir masa ve sandalye kullanımı, çalışma alanının ergonomik dizaynı ve bilgisayar birimlerinin seçimi ve konumlanması büyük önem taşıyor.
Göz sağlığı için monitörün önünde nasıl oturmalı?
Teknolojik değişim ve yeni ofis düzeni
Genel olarak söylersek, ofis ortamında işlevsellik ya da ergonomik altyapı dizaynı konusunda verilebilecek tek bir reçete ya da en iyi ofis düzenini oluşturacak bir formül yoktur. Bunun nedeni ise, ofiste yapılan işin türü, çalışanların özellikleri ve ne tür bir işle iştigal ettikleri, çalıştıkları birimdeki (örneğin bilgisayar monitörü karşısında) çalışma süreleri, işverenin parasal gücü ve bu ofis yenilenmesi konusunda ne kadar para ayırabileceği gibi farklı farklı etkenlere dayanmasıdır. Bu farklılıklar ya da konumlanmalar nedeniyle, her durum için değişik bir reçete hazırlanması ve bu reçeteye göre ofis düzeninin yenilenmesi gerekmektedir.
Ergonomik ofis yenilenmesini zorunlu kılan nedenler şunlar:
Teknolojik altyapı oluşturmak ile ofis düzenini ergonomik açıdan yenilemek tamamen ayrı şeylerdir. Eğer teknolojik yenilenme yeterli görülüp, insan ve makine sistemini uyumlaştırmadan, (ki bu çok yapılan bir hatadır) yani ergonomik bir ofis düzeni yaratmadan bu teknolojileri kullanmak, hatta "işyerime gerekli bilgisayar donanımını ve teknolojik sistemleri kurdum, gerisi zaten kendiliğinden gelir" diye düşünmek, istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
Bu hataları ve yarattıkları olumsuz sonuçları ergonomi uzmanları örnekler vererek şöyle sıralıyor;
Her türlü araç ve gerecin en etkin şekilde kullanılabilmesi için onları kullananların duruş, oturuş, genel sağlık, güvenlik ve sisteme uymak gibi sorunlarının dikkate alınması gereklidir. İnsan-makina-çevre ilişkileri incelendiğinde, böyle bir ortamda insanların sağlıklı ve üretken bir şekilde çalışabilmeleri için gerekli düzenlemelerin yapılması önem kazanmaktadır. Bu alanda yapılan çalışmalar ergonomi bilim alanının gelişmesine gerekçe teşkil etmiştir. Ergonomi biliminin amaçları arasında:
- Kişilerin araç ve gereçleri daha etkin bir şekilde kullanmasını sağlamak,
- İş hayatındaki çalışmaların etkinliğini arttırmak, aşırı zorlamalardan kaçınmak,
- İnsan sağlığını koruyarak yapılan işin nitelik ve nicelik artışını sağlamak,
- İş hayatında çalışma koşullarının insan organizmasına zarar vermesini önlemek,
İnsanın vücut ölçüleri doğal olarak belirli ve değiştirilemez olduğuna göre, bir insan-makina sisteminde insanın görevini makinayla uyum içinde gerçekleştirebilmesi için hem kullanılan makina hem de çalışma merkezi insan ölçülerine uygun olmalıdır.
Şekil: Çalışma merkezi tasarımında önemli noktalar
Çalışma alanı ve pozisyonu
İşyerinin yerleştirme planı ve boyutları kullanıcının fiziksel yeteneklerine uygun olmalı ve gereksiz yere eğilme ve gerilmelere yol açmamalıdır. Aşağıdaki şekilde kullanıcı çalışma alanları gösterilmektedir. Ayrıca işle ilgili araç ve gereçler kolaylıkla erişilebilecek bir yere konulmalıdır.
Şekil: Kullanıcının çalışma alanı
Bilgisayarda çalışma oturuşunun en iyi yolu nötr pozisyondur. Bu, eklemlerin doğal olarak dengelendiği konforlu bir çalışma duruşudur. Nötr bir pozisyonda vücutla çalışmak, kaslardaki ve iskelet sistemindeki baskıyı azaltır. Bilgisayar başında çalışırken göz önünde bulundurulması gereken önemli tedbirler;
- Eller, bilekler ve önkol düz ve zemine paralel,
- Kafa dengeli veya hafifçe ilerde, genelde vücutla aynı doğrultuda,
- Omuzlar vücuda yakın ve 90 ile 120 derece arasında bükülü,
- Ayaklar zemin veya uyaklık tarafından tamamen destekli,
- Sırtı dik veya arkaya hafif yaslanmış bir şekilde otururken doğru düzgün bir cisim tarafından destekli ve genellikle yere paralel olmalıdır.
Klavye başında oturmanın en iyi yolu, belin arka tarafının desteklediği hafifçe geriye doğru yaslanmış ve kolların rahat olduğu oturuş şeklidir. Bu oturuş gövdenin üst tarafının ağırlığını sandalyenin arkasına transfer eder. Sonuçta, sırt ve gövdenin üst tarafındaki ağırlık ve stresi azaltmış olur.
Ekran
Ekran başında günde ortalama 12.000 – 33.000 defa baş ve bakış hareketi, günde ortalama 4.000 – 17.000 defa gözbebeği hareketi yapılmaktadır.
Ekran üzerindeki yansımalar. Aydınlatma elemanları ve pencere yüzeyleri ekran üzerinde yansımaya yol açar; yaygın (diffuse) aydınlatma halinde yüzeyde oluşan parlak noktalar ekranın bombesi nedeniyle ekran hangi pozisyonda olursa olsun önlenemez. Bu gibi yansıma ve parlamalar, ekran üzerindeki harf ve işaretlerin kontrastını azalttığı, gözün bu harf ve işaretlerin ışık yoğunluğuna uyum sağlamasını önlediği için ekranla olan bilgi alışverişini zorlaştırır.
Ekrana çok mesafeli oturmak, öne doğru eğilmeye yol açmakta, küçük yazıları görmeyi zorlaştırmakta, gözlerin yorulmasına ve gövdenin zorlanmasına neden olmaktadır. Çünkü kullanıcı sırtının rahatlaması için bir destek olmayacaktır.
Ekrana çok yakın oturmak, gözlerin odaklanması için daha çok zorlanmasına ve kullanıcı vücudunu zorlayacak şekilde oturulmasına neden olmaktadır. Örneğin, kafayı eğmek zorunda kalınabilir veya sandalyeyi çok fazla ekrandan uzaklaştırarak, kolları gergin bir şekilde yazmak zorunda kalınabilmektedir.
Ekran zemininin renkli olması gözü yormaktadır. Ergonomik yönden uygun olan "pozitif kontrastla görüntüleme" dir (beyaz zemin üzerinde siyah ve koyu renkli karakterler). Uygun bir ekran ve uygun bir yere yerleştirilmesi rahatsız edici duruşları ve beyin dönmesini önlemede etkili olabilir. Böylece aşırı yorgunluk, göz, boyun ve sırt ağrıması gibi sağlık sorunları önlenir.
- Ekranın pencereden uzaklığı 2 m’den büyük olmalıdır.
- Dönebilen ve eğilebilen ekran kullanılmalıdır.
- Metin işlemleri için ekranda min. 15 satır görünebilmelidir.
- Pozitif ekran aydınlatması : Açık renk zemin, koyu renk yazı
- Monitör, klavye ve omuz ekseniyle paralel olmalıdır.
- Ekranın üst sınırı, göz hizasından yukarıda olmamalıdır.
Klavye düz, doğal biçimde yazacak şekilde ayarlanmalıdır. Bunun için:
- Klavyeyi yüksekliği ayarlanabilir, kullanıcıya doğru eğimli, masanın altına tutturulabilen klavyeliğe koymaktır.
- Klavyeyi dirsek yüksekliğinde ve elleri düz olarak kullanmaktır. Ancak, ön kollar yorulacağından, eller klavyenin üstünde kalmasına rağmen bilekler aşağı düşer ve bu da dirsek ve bilek ağrılarına yol açar.
Tuşlar minimum parmak basıncıyla hareket edebilmeli ve hareket mesafesi kol kaslarına geri hareket olanağı sağlamalıdır. Böylece tuşlama verimi artar. Kullanıcı deneyim kazandıkça tuşlara basarken harcadığı güç azalır. Tuşlar ne dokunmayla basılacak kadar hafif, ne de basınca hareket etmeyecek kadar ağır olmalıdır.
Klavye:
- Basık tuş düzenlemesi
- Masa yüzeyinden 50-100 mm yukarıda
- Okunabilir yazılar
- Konkav tuşlar
- Mat klavye
- Doğrudan çalışma alanına yerleştirilmemeli
- Kağıt yazdırma işlemi alçak sesle olmalı
- Laser yazıcının ozon fozon filtresi olmalıdır.
Operatör, fareyi ped yüzeyinde hareket ettirmek için nazikçe tutmalı, bileği ile kaydırmalı ve kullanmalıdır.
Dirseği sabit nokta alarak bilek düz ve sabit tutulmalıdır. Fareyi masaya uzanarak ya da klavyenin kenarından uzanarak kullanmalı, eğer sağ el kullanılıyorsa düz fare platformunu 1,2 cm klavyenin sayısal tuşlarının yanına konulmalıdır. Böylece ihtiyaç duyulduğunda bu tuşlar el ile rahatça kullanılabilmektedir.
Fare şekli: Kullanıcının eline oturan, eğimli ve simetrik şekilli fare kullanılmalıdır. Eğer sağ ve sol el arasında yük dağılımı isteniliyorsa fare ara ara her el ile kullanılmalıdır. Bunun için sağa veya sola kolayca ayarlanabilen ve her iki elle de kullanılabilen simetrik şekilli fare seçilmelidir.
Fare :
- Fare hareketi için yeterli uzanma mesafesi olmalı
- Fare altlığı olmalı (Mauspad)
- Metin çalışmalarında sağ ve sol tuşları klavyenin yanında aktif olarak çalışmalıdır.
İyi dizayn edilmiş, tam olarak ayarlamış bir sandalye, güvenli ve sağlıklı bilgisayar kullanımı için önemlidir. İyi bir sandalye bel, sırt, bacaklar ve ellere yeterli desteği sağlar. Yüksek hareket özelliğine sahip sandalye kullanıcıya daha iyi bir duruş ve oturuş için yeterli desteği sağlar ve gün boyunca oturma biçimlerine izin verir.
Sandalyenin oturağı kalçanın her iki tarafından en az 1 cm geniş olmalı, bacaklar için çok uzun olmamalıdır.
Sandalyelerin vücuda tam oturması için yukarı ve aşağı ayarlanabilen bel desteği olmalı, her yöne hareketli olmalı, yüksekliği ve arkalığı insan ölçü ve formuna uygun olmalıdır.
Sandalye ayarlamaları, ekranın, klavyenin, farenin pozisyonuna göre yapılmalıdır.
Sandalyelerde çok yüksek veya çok alçak olan kol destekleri biçimsiz duruşlara sebebiyet verebilir, dirseklerde gerginlik oluşturabilir, yetersiz destek sağlayabilir ve çalışanın çalışma masasına yeterince yakın durmasını engelleyebilir.
Şekil: Bilgisayar sandalyesinin bölümleri
Şekil: Sandalye kol desteği
Uygun ve iyi dizayn edilmiş bir masa ayakları, bilgisayar kasaları ve aksesuarları için iyi bir yer sağlayacak ve zor duruşları ve çabaları en aza indirecektir. Konforlu ve verimli çalışma için masa yüzeyi ve altındaki alan göz önünde bulundurmalıdır.
Sınırlı çalışma yüzeyi, kullanıcının aletleri ve parçaları istenmeyen pozisyonlara yerleştirmesine neden olabilir. Bu yerleştirmede fareye uzanıldığında ya da ekrana bakıldığında ki bu da yan tarafta olursa zor duruşlara neden olabilir.
Yüksekliği ayarlanamayan masa ve yüksekliği ayarlanabilen sandalye kullanılması halinde bacaklar için uygun pozisyonu sağlamak için –özellikle çalışan kısa boylu ise-ayak altlığı gereklidir. Altlıklar, en ve boy olarak da ayakların hareket alanını tamamen kaplamalıdır .
Dosya tutturucunun yerinin uygun olması başın ve boyun biçimsiz bir şekilde durması, yorgunluk, baş ağrısı ve gözlerin yorulması gibi bazı olumsuz durumları azaltabilir veya tamamen ortadan kaldırabilir.
Sandalye;
- Dönebilir ve devrilmeye karşı emniyetli
- Oturma yüksekliği 42 – 55 cm arası
- Mümkünse arka yükseklik omuz hizasına kadar
- Yaslanma yeri genişliği 36 – 48 cm
- Oturma yüzeyi basınç dağılımını homojen dağıtabilen formda ve sünger malzemeden olmalı.
- Masa yüksekliği 68 – 76 cm
- Bacakları serbest hareket ettirme yüksekliği 65 cm, derinlik 60 cm
- Işığı yansıtmayan mat yüzey
- Masa derinliği 80 – 100 cm , genişliği 120 – 160 cm
- Sallanmayan, sabit durabilecek şekilde olmalıdır.
- 10 – 25 derece eğimli
- 45x35 cm boyutlarında olmalıdır.
- Titreşmemeli,
- Yeri değiştirilebilir,
- Dönebilir,
- Yüksekliği ayarlanabilir olmalıdır.
- Ekran, klavye, kağıt tutucu gibi elemanlar kendi aralarında uyumlu olarak yerleştirilmelidir.
- Vücudun pozisyonunu yormayacak konumda yerleştirilmeleri gerekir.
- En iyi düzenleme, elemanların aynı hat üzerinde yerleştirilmesidir.
- Kişi bunları kullanırken vücudunu çevirmek zorunda kalmamalıdır.
İşlerin kusursuz yapılabilmesi ve iş görenlerin göz sağlığının korunması iyi bir aydınlatma tekniğini gerektirir. Uygun olmayan ışıklandırma göz zorlanması, gözün yanması veya kaşınması gibi görsel rahatsızlıklar, baş ağrısı ve bulanık veya çift görme gibi rahatsızlıkların baş faktörüdür.
Aydınlatma, yazı veya ekranın görülmesi için yeterli olmalıdır ama parlamaya veya rahatsızlığa yol açacak kadar parlak olmamalıdır. En uygun konfor ve performans için ışığın miktarı, ışığın çevre ile kontrast faktörler göz önünde bulundurmalıdır.
Işığın yeri ve aydınlatmanın uygun derecede olması ekrandaki imgelerin daha iyi görülmesini sağlar. Örneğin eğer ışık çok fazlaysa ve ekranda gözün kamaşmasına neden oluyorsa baş ağrısı çekilebilir ve ekranı iyi görebilmek için yanlış hareketler yapılabilir.
Ayrıca havalandırma ve nem oranları da iç çevrenin rahatlığını ve verimini etkilemektedir.
Çalışma ortamı sıcaklığı:
Kışın:18 – 20 °C, Yazın: 20 – 24 °C
Ortam nemi % 30 – 65
Hava hızı 0,1 – 0,25 m/sn olmalıdır.
Bilgisayar kullanıcıların sağlık sorunları
- En çok şikayet edilen sağlık sorunları görme bozuklukları, göz yanmaları ve baş ağrılarına neden olan göz yorgunlukları biçiminde sıralanabilir. Çalışanların bakışlarının evrak, klavye ve ekran arasında sürekli bir şekilde gidip gelmesi gözlerin bozulmasına neden olmakta, ayrıca ekrandaki titreme, yansıma ve parlamalar da göz yorgunluklarına neden olmaktadır.
- Ekrana uzun süre bakmak gözlerde kuruluk ve yorgunluk meydana getirir. Kullanıcılar ekrana bakarken daha az göz kırparlar. Kullanıcıya doğru veya kullanıcıdan uzağa doğru eğilmiş ekranlar görüntüyü bozabilir veya okunmayı zorlaştırabilir. Aynı zamanda, ekran geriye doğru eğildiğinde, tepedeki ışık ekranda yansımaya sebep olabilir. Bu da parlamadan kaçınmak için göz zorlanması ve uygunsuz bir pozisyonda oturmayla sonuçlanabilir.
- Bilgisayar ekranları genç insanların gözünde katarakt (perde) oluşmasına neden olmaktadır. Günde altı saat süreyle ekrana bakmak gözün uyum yeteneğini bozmakta, yani gözün zamanından önce yaşlanmasına yol açmaktadır.
- Sürekli oturarak çalışma, kan dolaşımının yavaşlamasına, dolayısıyla erken yorulmaya ve adale kasılmalarına, hareketsiz yaşam nedeniyle strese, ayrıca hareketsizlik eklemlerin kireçlenmesine yol açmaktadır. Sağlıksız oturma biçimi, midenin sürekli bir şekilde vücudun basıncı altında kalmasına neden olmakta ve bu durumda süreç içerisinde sindirim bozukluklarına, mide rahatsızlıklarına ve uykusuzluğa yol açmaktadır.
- Kafanın ve boynun bir tarafa dönük şekilde uzun süre çalışması, boyun kaslarında düzensizliğe neden olur ki bu da yorgunluğu ve acıyı arttırır. Çok yükseğe ve alçağa yerleştirilen ekranlar boynun, kafanın, omzun ve hatta sırtın zorlanmasına neden olacaktır.
- Oturma yeri yüksek olan bir sandalyede ayak desteği olmadan çalışmak kullanıcıda ağrıya, uyuşukluğa, şişliğe ve bitkinliğe neden olabilir. Bilgisayardan çok uzakta oturan kullanıcılarda bilgisayara yaklaşmak için zorlamalar sonucunda omuz, sırt ve boyun ağrıları olur.
- Dosyaların ekrandan çok uzakta olması başın veya boynun bir ekrana, bir dosyaya bakmak için sıklıkla hareket etmesine yol açar. Bu durumlar kas yorgunluğuna ve başın, boyun ve omuzların rahatsız olmasına sebep olabilir.
- Ekranlı ünitelerde çalışanlarda monotonluk, işe yabancılaşma ve bunlara bağlı olarak ortaya çıkan mutsuzluk ve doyumsuzluk oranı yüksek düzeydedir İş hacminin her geçen gün artması, çalışma temposunun hızlanması, çalışanların ruhsal ve fiziksel açıdan her geçen gün daha büyük tehlikelerle karşı karşıya bırakmaktadır.
- Basitleşen ve tekdüze bir hale gelen işler sonucunda ortaya çıkan monotonluk, işe yabancılaşma, işi ve organizasyonu benimsememe gibi sorunlar, çalışanlar üzerinde gerilime neden olmaktadır.
Ekranının üst kısmı göz hizasında veya göz hizasının altında olmalı, kafa ve gövdenin tam karşısında olacak şekilde yerleştirilmelidir. Yani ekranların soldan ve sağdan 35 dereceyi geçmeyecek açıya yerleştirilmesi önemlidir.
Periyodik olarak, uzaktaki bir nesneye odaklanarak gözler dinlendirilmeli, gözleri ıslatmak için düzgün aralarla durmalı, uzağa bakılmalı ve gözler kırpılmalıdır.
Ekran, çoğunlukla 15-20 derecelik açıyı geçmeyecek şekilde, kullanıcı için ekrana bakış çizginize dik olarak ayarlanmalıdır. Bu da en kolay bir biçimde eğer ekranın bir altlığı varsa olabilir.
Ekran ile kullanıcı arasında en az 20’inç mesafe olmalıdır.
Ekran pencereye dik şekilde yerleştirilmelidir.
Kullanıcı, kafası ve gövdesi dik ve sandalyeye yaslanmış bir şekilde yazıyı rahat bir şekilde okuyabileceği bir şekilde oturmalıdır. Genelde, bilgisayarla göz arasındaki mesafe 20 ile 40 inch (50-100cm) arasındadır.
LCD ekran kullanmalıdır. Çünkü LCD ekranlarda titrek ve parlak ışık yoktur.
Bilgisayar ekranları periyodik olarak temizlenmeli ve ekranın tozları alınmalıdır.
Ekrana ışık yansımamalı ve ekran perdesiz bir pencereyle yüz yüze ve arkasında olmamalıdır. Eğer zorunlu ise, ekrandaki parlaklığı önlemek için pencere koyu bir perde ile örtülmelidir.
Bilgisayar ekranı normal mesafede rahatça okunamıyorsa, o zaman ekrana çok yakın oturmak yerine birçok (yazılım) programında var olan büyültme (zoom) fonksiyonu kullanılmalıdır.
Sandalye rahat, beli destekleyecek şekilde olmalı, oturak rahat ve ayakların yere değmesine müsait olmalı, kolları koyacak yer yumuşak olmalı, omuzları dinlendirmeli ve dirseklerin bedene yakınlaşmasını sağlamalıdır. Sırt desteği yoksa sırtı desteklemek için sırt minderi kullanılmalıdır.
Bilgisayarda çalışmak çok yorucudur. Bu nedenle ara verip dinlenmeli, bazen ayağa kalkmalı, kan dolaşımı için dolaşmalı, uzaklara bakarak gözleri dinlendirmelidir. Her 20-30 dakikada 1 veya 2 dakikalık aralarla dinlenmeli, her 1 saatlik çalışma sonrası bir ara verilmeli veya 5-10 dakika başka şeyle meşgul olunmalıdır. Yemek aralarında bilgisayardan uzak durmaya çalışılmalıdır. Gözleri periyodik olarak avuç içi ile 15-20 saniye gözler kapatılarak dinlendirilmelidir.
Şekil 7. Bilgisayar çalışma ortamında perde ve lamba kullanımı
Pencerelerde, parlaklığı azaltmak için perde kullanılmalı, çalışma ortamına pencereden gelen parlak ışık görüş alanına direk gelmeyecek şeklinde ayarlanmalıdır.
Duvarlarda ve tavanda, dolaylı ışığı daha iyi yansıtmak ve karanlık gölgeleri ve zıtlığı azaltmak için açık, mat renkler kullanılmalı, tavandan gelen ışığın yansımaması için ekran aşağıya doğru hafifçe eğik tutulmalıdır.
Masalar, sandalyeler ve diğer ofis mobilyaları havalandırma aletlerinin altına konulmamalı,. Havalandırmadan gelen havayı dolaylı yoldan iletecek dağıtıcılar kullanılmalıdır.
Havadaki nem oranı %30 ve %60 arasında tutulmalı, uygun bir hava akımı sağlayarak başı direk hava üfleyen aletlerin altında tutmamalıdır.
Aşağıdaki şekilde verilen numaralara göre ergonomik bilgisayar oturuşu için öneriler getirilmiştir.
- Hareketli, sırt destekli bir sandalye kullanılmalı ve buna yaslanılmalı,
- Ekranın üst kısmı 5-8 cm yüz seviyesinden yukarda olmalı,
- Ekranda yansıma olmamalı ihtiyaç olduğunda yansıtmaya filtreli optik yüzlük kullanılmalı,
- Ekrandan bir kol boyu mesafede oturulmalı,
- Ayaklar yerde veya sabit ayak desteğinde olmalı,
- Doküman tutucu kullanılmalı,
- Klavye ve fare kullanırken bilekler ön kola göre düz olmalı,
- Kollar ve dirsekler vücuda yakın tutularak rahatlatılmalı
- Ekran ve klavye kullanıcı önüne göre ortalanmalı,
- Daha yüksek fare platformu veya aşağıya eğilebilen sabit klavye platformu kullanılmalı,
- Sabit çalışma yüzeyi kullanılmalı ve klavye platformu sabitlenmeli
- Sıklıkla kısa molalar verilmeli
Ekranlı Araçlarla Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik
Tanımlar:
Ekranlı araç: Uygulanan işlemin içeriğine bakılmaksızın ekranında harf, rakam, şekil, grafik ve resim gösteren her türlü araç.
Operatör: Ekranlı aracı kullanan kişi.
Zorlayıcı Travmalar: Göz yorgunluğu, kas gücünün aşırı kullanımı, uygun olmayan duruş biçimi, uzun süre ekranlı araç karşısında ara vermeden çalışma, aşırı iş yükü duygusu, zihinsel yorgunluk ve stres ile gürültü, ısı, nem ve aydınlatmanın neden olduğu olumsuzlukların tümü.
Çalışma merkezi: Operatörün oturduğu sandalye, ekranlı aracın konulduğu masa, bilgi kayıt ünitesi, monitör, klavye, yazıcı, telefon, faks, modem ve benzeri aksesuar ve ekranlı araçla ilgili tüm donanımların tamamının veya bir kısmının bulunduğu çalışma yeri.
İşverenin Yükümlülüğü
1. İşveren, çalışma merkezlerinde, ekranlı araçların kullanımından kaynaklanan zorlayıcı travmalara neden olabilecek riskleri belirleyecek ve bu riskleri ortadan kaldıracak veya en aza indirecek sağlık ve güvenlik önlemlerini alacaktır.
2. Ekranlı araçlarla çalışmalarda, çalışanların bilgilendirilmesi ve eğitimi ile ilgili olarak:
İşçilere ve temsilcilerine çalışma yerlerinde sağlık ve güvenlik ile ilgili bütün konularda ve özellikle
Zorlayıcı travmalara neden olabilecek riskler,
İşçilerin gözlerinin korunması için uyulacak hususlar vb. bilgi verecektir.
3. Ekranlı araçlarla çalışanlara, işe başlamadan önce ve çalışma koşullarında önemli bir değişiklik olduğunda;
- Zorlayıcı travmalar ve korunma yolları,
- Doğru oturuş,
- Gözlerin korunması,
- Gözleri en az yoran yazı karakterleri ve renkler,
- Çalışma sırasında gözleri kısa sürelerle dinlendirme alışkanlığı,
- Gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi,
- Ara dinlenmeleri vb. konularda periyodik olarak gerekli eğitimi verecektir.
Gözlerin Korunması
a) Aşağıdaki durumlarda işçilerin göz muayeneleri yapılacaktır;
- Ekranlı araçlarla çalışmaya başlamadan önce,
- Düzenli aralıklarla ve
- Ekranlı araçla çalışmalardan kaynaklanacak görme zorluğu olduğunda.
b) Yukarıda belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa işçiler oftalmolojik testlere tabi tutulacaktır.
c) Yukarıda (a) ve (b) bentlerinde belirtilen muayene ve test sonuçlarına göre gerekiyorsa işçilere yaptıkları işe uygun araç ve gereç verilecektir.
d) Gözlerin korunması için alınacak önlemler işçilere herhangi bir maddi yük getirmeyecektir.
Ofis çalışma verimliliğini etkileyen faktörler
Eğer bedeniniz ve hareket alanınızla "çatışan ve kavga eden" bir ofis altyapısına sahipseniz hem motivasyonunuz düşüp iş başarımınız engellenecek hem de işinize karşı memnuniyetsiz bir duruş hatta nefret hissedeceksiniz.
Ergonomi, temel amacı olan "insana uyumlu mekansal donanım" yaratma felsefesi.
İş memnuniyetinin ya da tatminin artması, doğrudan çalışma performansına ve verimliliğe yansıyacaktır. Bununla birlikte, ofis içi insani ilişkilerin ve çalışanların huzurlu iletişiminin oldukça olumlu etkilendiği görülecektir. Ofis altyapısının (hem teknoloji hem de mekansal düzenleme açısından) stres oluşturan ya da stres kaynağı yaratan öğelerden ayrıştırılması veya en azından minimuma indirilmesi önemlidir.
Verimli bir ofis çalışma düzeninin temelinde; Ofis ortamında sağlıklı iletişim, sağlıklı çalışma, iş tatmini, verimlilik, huzurlu ortam gibi öğeler vardır.
"İş tatmini, verimlilik, sağlıklı iletişimi etkileyen faktörler:
- Havalandırma ve ısıtma kalitesi
- Ofis içindeki çalışma birimlerinde ve ofis genelinde aydınlatma
- Gürültü ve ses yaratan kaynakların varlığı
- Çalışan sağlığı ve güvenliği anlayışı (ve bu konudaki somut uygulamalar)
- Çalışma alanında kişinin kimi veya kaç insanı görebildiği, iş arkadaşlarıyla iletişim mesafesi
- Çalışanın kişisel çalışma alanındaki taban alanı genişliği (Kısaca mekansal iş alanı)
- Diğer çalışanlarla iletişimin kolaylığı ve kalitesi.
- Çalışanların yer değişim sıklığı
- Ofis ortamının kullanım ve görüntüsel olarak konforu
- Çalışılan alanın çevresinin kapatılma yada sınırlandırılma derecesi (ofis bölümlerini ayıran perdelerin, duvarların, panellerin, paravanların vs. sayısı ve bu bölümlerin yüksekliği)
- Ofisin yerleşim düzeni
- Çalışanların konuşma mahremiyeti
- Ofis bakım ve temizlik kalitesi
Aydınlatma tekniği, sadece göz sağlığı için değil ruhsal denge ve huzur için de düşünülmesi gereken bir kavram.
Ofis Genel Aydınlatma Sistemleri
Genelde aydınlatma ve ışıklandırma sistemlerinde dekoratif unsurlar dikkate alınır. Oysa sağlıklı bir ofis aydınlatması, dekoratif kaygılardan önce, modern ofis kurulumu sistemlerine uygun işlevsel yapıda olmalıdır.
Ofislerde ışığın homojen (belirli alanlara yoğunlaşmayan, eşit alan yayılımı olan) dağılımı sağlanmalıdır. Örneğin aydınlatma uzmanlarının bu konudaki teknik önerilerinden biri, genel aydınlatma ortamının, çalışma yüzeyinin (örneğin bilgisayar monitörünün) parlaklığı ile bakılan nesnenin parlaklığının en az üçte biri oranında olmasına özen gösterilmesi. Ayrıca işyeri ortamlarında genel ışıklandırma veren sistemlerin kullanılması da bir başka önerilen nokta. Genel aydınlatmanın yetmediği ya da farklı lokal ışıklandırma sistemleri ihtiyacı olan alanlarda ise halojen lambalar ve spot ışıklandırma gibi noktasal ve direkt ışık veren çözümlerin uygulanması ideal olarak kabul edilmekte. Yalnız bunda da aşırıya gidilmemesi, sadece özel vurgulama ve çalışma yapılan lokal alanlarda kullanılması öneriliyor. Genel aydınlatma açısından ise çoklukla floresan, özellikle de kompakt floresanlı armatürlerin tercih edilmesi tavsiye ediliyor.
Temel olarak en sağlıklı aydınlatma gün ışığından elde ediliyor elbette. Gerçek ışık kaynağımız olan güneşten ofis ortamlarında mümkün olduğunca istifade etmek gerekiyor. Ofis kurulumu aşamasında güneşli ortamların değerlendirilmesi bu anlamda çok önemli. Özellikle iş hacminin yoğun olduğu kış aylarında, kısa ve kapalı, yağmurlu günler nedeniyle kısıtlı güneş ışığı alma olanağı bir handikap. Ofis içi yerleşim ve çalışma odalarının güneş alma konumlarına göre düzenlenmesi önemli bir şart. Bunu maksimum ölçüde sağlayacak cam sistemleri ve panjur donanımlarının seçimi de önemli. Personelin yoğun olarak bulunduğu lokal bölgelerdeki ofis içi düzenlemenin (örneğin masa düzeni), tüm ofis yerleşiminde en çok güneş alan cephelerde kurulması bu anlamda sağlıklı bir önlem olacaktır. En azından güneş ışığı sadece doğal bir aydınlatma sağlamakla kalmayacak, huzurlu ve sıcak bir ofis atmosferini daimi kılacaktır.
Çalışma masası aydınlatması
Çalışma birimlerinde özelikle masa başı çalışmada genelde kabul edilen yaklaşım, gün ışığının soldan alınması olarak önerilmesidir. Şayet gün ışığı yoksa ya da bir başka ışık kaynağına ihtiyaç duyuracak ölçüde yetersizse (Ve de gece çalışması da yapılıyorsa) yine soldan aydınlatma yapılması uygun olmaktadır. Bunu küçük bir denemeyle de anlaşılabilir. Herhangi bir masada kitap okur ya da bilgisayarda bir çalışma yaparken, oturma konumumuzu değiştirerek bunu görebiliriz. Işık kaynağını sola aldığımızda daha rahat bir görüş ve netlik ortaya çıkar. Işık kaynağı sağda olduğunda ise gözde bir zorlanma, görüş netliğinde bir parça düşüş olabilmektedir. Bu beynin görme anatomisi ile ilgili bir konudur.
Benzer şekilde kaynağın önde ve arkada olması halinde de göz zorlanması, parlama ve netlik kaybı ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte ofis ve masa aydınlatması için farklı çözümlere başvuruluyorsa (örneğin tavan aydınlatması gibi) parıltı oranı düşük, ışıklı tavan çözümleri uygulanabilir. Uzmanlar bu konuda yine prizmatik kapaklı büyük yüzeyli armatürler ve petekli, aynalı, reflektörlü armatürlerin tercih edilmesini öneriyorlar.
Ön kısmı camlı ve reflektörlü armatörler yanında, ışık kaynağının parlama veya kamaşma yaratmaması için görme hizasında daha içe çekilmiş ve kamaşmayı ortadan kaldıran özel ışık kırıcılı armatürler kullanılması da öneriler arasında. Tabi bir de bilgisayar unsuru da var. Birçok ofiste bilgisayar kurulumu olduğuna göre, sağlıklı olmayan bir aydınlatma sistemi yüzünden, gözlerin odaklandığı monitör ekranlarından yansıyan ışık ve yansımalar, sadece parlama ve kamaşma değil, göz sağlığını olumsuz etkileyen durumlar yaratmaktadır. Bunu önlemenin yolu da doğru aydınlatma armatürleri kullanmak, bu armatürleri ofis içine uygun yerleşimini sağlamaktan geçiyor. Buna eklenecek bir önlem daha ise, parlama ve kamaşmayı en aza indiren düz ekran flat monitör sistemlerini tercih etme ve özellikle göz sağlığını koruyan sıvı ekranlı LCD monitör (Ya da ışığı emen filtreli monitörler) çözümleri olarak söyleyebiliriz.
Monitör ve masa yerleşimi
Gerek yanlış oturuşlar, gerek monitör karşısındaki konum, ofis hastalıklarının başlıca nedenlerini oluşturmakta hepimizin bildiği gibi. Bunları önlemek için doğru bir masa ve sandalye kullanımı, çalışma alanının ergonomik dizaynı ve bilgisayar birimlerinin seçimi ve konumlanması büyük önem taşıyor.
Göz sağlığı için monitörün önünde nasıl oturmalı?
- Monitöre uzaklık, görüntüye, ekran çözünürlüğüne, yazıların okunabilirliğine ve monitörün büyüklüğüne bağlıdır. Ortalama olarak göz-ekran uzaklığı 50 cm olması yeterlidir.
- Sürekli monitöre bakıyorsanız, sık sık gözlerinizi dinlendirmeli ve görüş açısını gözlerinizi yormayacak şekilde ayarlamalısınız.
- Ekran üzerinde düşen yansımaları önlemek için monitörün eğim açısını değiştirmelisiniz. Bu şekilde sağlanan eğimle, ışık yansımalarının göze ulaşıp rahatsız etmesi engellenecektir
- Uzun süre ekrana bakıldığında göz kasları kasılır, göz kırpma azalır. Bunun sonucunda göz nemliliğini kaybeder. Bu nedenle sık sık göz kırpma işlemini yapmalısınız. Arada bir gözlerinizi monitörden uzaklaştırmanızda yararlı olacaktır.
- 15-20 dakikada bir gözlerinizi monitörden uzaklaştırmalı ve gözlerinizi uzak bir yere odaklamalısınız.
- Monitörünüzü temiz tutmalısınız. Kirli bir monitör görünülürlüğü azaltabileceği gibi gözleri de yorar.
- Monitördeki yansımaları en aza indirmeye çalışmanız gözlerinizi koruyacaktır.
- Monitörün tepe noktası göz seviyenizden daha aşağıda olmalıdır
- Ekranda çok küçük karakterler kullanmayın. Karakter büyüklüğünü ister işletim sisteminizden ister Interet tarayıcınızdan değiştirebilirsiniz. Ekran kontrastını gözünüzü yormayacak şekilde ayarlayabilirsiniz.
- Ekran filtresi kullanmanız monitörden gelen kimi zararlı ışınları önleyecektir.
- Masa ile dizlerin arası 5 cm.den az olmamalıdır.
- Masanın alanı dar, ayakları kısa olmamalıdır. Bu şekilde çalışma esnasında bacaklar rahat hareket edebilir, bacakların hareket alanı kısıtlanmamış olur.
- Sırt, bacaklar ve dizler arasında dik açılı bir otouruş sağlanmalıdır. Bu şekilde iskelet ve kas sisteminde oluşabilecek rahatsızlıklar önlenmiş olur..
- Ayaklar yere değebilmelidir. Yere sarkan ayaklar kan dolaşımını engellediği gibi, dizleri de yorar.
- Baş hiç bir zaman geriye doğru tutulmamalıdır. Bu boyun kaslarını yorabileceği gibi, kireçlenme gibi sorunlara da yol açabilir
- Oturuş pozisyonunuzu sık sık değiştirmelisiniz. Uzun süreler aynı pozisyonda oturmak anatomik sorunlara, şekil bozukluklarına ve ortopedik hastalıklara yol açabilir.
- Ofis ortamının çok sıcak ya da çok soğuk olmaması da önemlidir. Çok sıcak ortamda, oturduğu yerde terleyen vücut, daha soğuk bir ortama çıktığınında bel, sırt ağrılarına davetiye çıkarır. Soğuk bir ortamda ise vücudun kan dolaşım hızı düşer, kas ve eklemler sertleşir. Bu nedenle ani hareketler kalıcı rahatsızlıklara yol açabilir.
- Oturuş pozisyonu bele ve dizlere çok yük bindirebilir. Bele ve dizlere çok yük bindiricek bu tür oturuşlardan kaçınılmalıdır.
- Çalışma masasının üzerinde araçlara erişim rahat olmalıdır. Kollar masa üstündeki her materyale zorlanmadan erişebilmelidir. Bu erişim alanına "kol dairesi" denmektedir
Teknolojik değişim ve yeni ofis düzeni
Genel olarak söylersek, ofis ortamında işlevsellik ya da ergonomik altyapı dizaynı konusunda verilebilecek tek bir reçete ya da en iyi ofis düzenini oluşturacak bir formül yoktur. Bunun nedeni ise, ofiste yapılan işin türü, çalışanların özellikleri ve ne tür bir işle iştigal ettikleri, çalıştıkları birimdeki (örneğin bilgisayar monitörü karşısında) çalışma süreleri, işverenin parasal gücü ve bu ofis yenilenmesi konusunda ne kadar para ayırabileceği gibi farklı farklı etkenlere dayanmasıdır. Bu farklılıklar ya da konumlanmalar nedeniyle, her durum için değişik bir reçete hazırlanması ve bu reçeteye göre ofis düzeninin yenilenmesi gerekmektedir.
Ergonomik ofis yenilenmesini zorunlu kılan nedenler şunlar:
- Teknolojik değişimle birlikte ofis ortamında çalışma koşulları da değişmiştir.
- Elle yapılan işler artık makinelere kaymakta (zamandan tasarruf ve verimlilik nedeniyle), üretim ve yönetim uygulamaları bilgisayar altyapısı aracılığı ile yürütülmektedir.
- Teknoloji sayesinde çalışanların gittikçe hareketsiz ve durağan bir pozisyonda iş yapma sürecine girmesi. Çünkü geleneksel ofis işleri bir çok işi kapsıyordu. Örneğin, belge aramak ve incelemek, kalem ve benzeri kırtasiye materyallerini kullanmak, hesap makinesi kullanmak, daktilo kullanmak, diğer iş arkadaşlarıyla iletişim kurmak, telefonda konuşmak, mektup, faks okumak, faks cihazı önünde beklemek v.b. bütün bu eylemler vücut pozisyonlarının değişmesine neden oluyorlardı. Oysa bu işlerin neredeyse tümü, bilgisayar monitörü karşısında ve sadece klavye-Mouse kullanarak gerçekleştirilmektedir artık. Eski ofis çalışma anlayışında, aynı şekilde durarak çalışmak ve gözlerin uzun süreli ekrana bağımlı kalması çok ender rastlanan bir durumdu. Yüksek bir masa, rahatsız edici ışık ya da başka ergonomik olumsuzluklar olsa bile, ofis alanının kalitesini, duruş pozisyonları sürekli değiştiği için çok fazla etkilemiyordu. Şimdi ise bu hareketsizlik ve bağımlılık süresi oldukça artmış durumda. Teknolojinin gelişmesi, özellikle bilgisayar-Internet teknolojilerinin ofislere girmesiyle çalışma koşullarının kökünden değişmesi, bu sorunlar için yeni çözümlere ihtiyaç duyurmaktadır.
Teknolojik altyapı oluşturmak ile ofis düzenini ergonomik açıdan yenilemek tamamen ayrı şeylerdir. Eğer teknolojik yenilenme yeterli görülüp, insan ve makine sistemini uyumlaştırmadan, (ki bu çok yapılan bir hatadır) yani ergonomik bir ofis düzeni yaratmadan bu teknolojileri kullanmak, hatta "işyerime gerekli bilgisayar donanımını ve teknolojik sistemleri kurdum, gerisi zaten kendiliğinden gelir" diye düşünmek, istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
Bu hataları ve yarattıkları olumsuz sonuçları ergonomi uzmanları örnekler vererek şöyle sıralıyor;
- Hata: Ekranın (monitörün) yerinin yanlış olması, çalışan kişinin bakış açısında ya da arkasında pencere olması nedeniyle oluşan yansıma. Sonuç: Ciddi zihinsel ve algısal yüklenme ve göz yorgunluğu.
- Hata: Ekran kullanımına uygun olmayan aydınlatma. Sonuç: Göz rahatsızlıkları, konsantrasyon, motivasyon zorluğu, çabuk yorulma.
- Hata: Çalışma alanının önünde ışık kaynağı (pencere, lamba, yansıtıcı vs.) oluşu. Sonuç: Ekran kullanıma uygun olsa bile çalışma alanı yanlış aydınlatıldığı için, kamaşma ve göz rahatsızlıkları, baş ağrısı.
- Hata: Dinamik ve insan anatomisine uygun ortopedik, sağlıklı oturma olanağının olmaması. Sonuç: Kronikleşen sırt, boyun, bel rahatsızlıkları, kramplar, kas ağrıları ve gerilmeleri
- Hata: Bilgisayar birimlerini (Ekran, kasa vs. gibi) sınırlayan, bölümlenmemiş sabit masalar. Sonuç: Sırt ve göz rahatsızlıkları
- Hata: Ekran kalitesinde düşüklük, bozuk renkler, titreme ve yansıma. Sonuç: Gözlerde oluşan aşırı yüklenme, varolan göz rahatsızlıklarının (Miyop, astigmat gibi) derecesinin artması, konsantrasyonda güçlük.
- Hata: Yoğun bilgisayar donanımı ve sistemlerine ihtiyaç duyulan işlerde, çalışma esnasında ofis ortamındaki havanın kuruması nedeniyle, gerekli havalandırmayı sağlayan ve nemlendirme, su buharı seviyesini yükselten cihaz ya da önlemlerin kullanılmaması sonucu oluşan çok kuru hava. Sonuç: Akciğer rahatsızlıkları, müzmin bronşit, soğuk algınlığı ve nezlenin artması, göz ve deri hastalıkları, göz kuruluğu, deri döküntüleri, alerjik duyarlılığın artması
- Hata: Çoğu ofisin küçük alanlara kurulu olması nedeniyle, teknolojik sistemler ile eski tip ağır mobilya, masa, koltuk gibi büro elemanlarının aynı anda kullanılması ve bu nedenle insan hareket alanının kısıtlanıp, ofisin engelli koşu pistine dönmesi. Sonuç: Çarpma, takılma ve düşme nedeniyle oluşan irili ufaklı yaralanmalar, sıyrık ve burkulmalar.
