B1- Alın kaynak işlemine başlamadan önce dikkat edilmesi gereken hususlar...
Alın kaynak yapılan ortamın sıcaklığı +5 °C’nin üzerinde olmalıdır. Yağışlı ve soğuk havalarda
üstü kapalı bir yer seçilmelidir.
Alın kaynak esnasında vantilasyon nedeniyle hızlı soğumanın olmaması için boru uçları
kapatılmalıdır.
Kangal halindeki borularda alın kaynak yapılmadan önce, kangallaşma esnasında oluşmuş olan ovalliklerinin alınmış olması gerekir.
Alın kaynak bölgesi temiz ve hasarsız olmalıdır.
B2- Alın kaynak metodunun tarifi...
Alın kaynağı, aynı çap ve et kalınlığındaki boru ve fitinglerin basınç ve sıcaklık yardımıyla alın alına birleştirilmesi suretiyle gerçekleştirilen bir bağlantı metodudur. Alın kaynak yapılacak parçaların ağız kısımları, düzgünce tıraşlanarak erime sıcaklığına kadar ısıtılır (200-220 °C). Daha
sonra da belirli bir basınçla birbirine alın alına yapıştırılır. Alın kaynak basıncı, sıcaklık ve zaman malzemenin kendi kimyasal ve fiziksel özelliklerini bozmayacak şekilde ayarlanır.
Alın kaynağı metodunda alın kaynak bölgeleri ısıtıcı üzerine belirli bir basınçla bastırılır (yanaştırma), alın kaynak sıcaklığında hemen hemen sıfır basınçta beklenir (basınçsız ısıtma) vebasınç altında birleştirilir (birleştirme).
Kaliteli bir alın kaynağında bağlantı en az orijinal borunun sahip olduğu dayanıma sahiptir.
Kaliteli bir alın kaynağı elde edebilmek için alın kaynak basıncı, sıcaklık ve zaman parametreleri titizlikle ayarlanmalıdır.
B3- Alın kaynak hazırlığı...
Alın kaynak işlemine başlamadan hemen önce alın kaynak makinası üzerinde görülen set sıcaklığının kontrol edilmesi gerekir. Bu işlem infrared termometre ile yapılmalıdır. Set sıcaklığına ulaşıldıktan en az 10 dak. sonra alın kaynak işlemine başlanmalıdır.
Alın kaynak kalitesinin iyi olabilmesi için ısıtıcı yüzeylerinin her alın kaynaktan önce temzilenmesi gerekir. Temizleme aşındırıcı olmayan yumuşak malzemelerle, alkol vs. yardımıyla yapılabilir.
Isıtıcı yüzeyleri çizik veya hasarlı olmamalıdır.
Birleştirme kuvvetleri ve birleştirme basınçları kullanılan makinanın speklerinde gösterildiği gibi olmalıdır. Bunlar alın kaynak makinasını üreten firmanın verdiği bilgilere, hesaplamalara veya ölçüm değerlerine göre belirlenmelidir. Hareket basıncı, kaynatılacak parçaların makinada
montajlı iken hafifçe hareket ettirilmesi ile cihazın basınç göstergesinde görülen değerdir. Bu değer belirlenen birleştirme basıncının üzerine eklenmelidir. Hareket basıncı makinadan makinaya değiştiği gibi, kaynatılacak borunun çapına ve boyuna göre de değişir. Bu nedenle her
bir alın kaynak işleminden önce hareket basıncı okunarak birleştirme basıncına eklenmelidir.
Birleştirilecek bölgeler alın kaynak yapılmadan önce tıraşlanmalıdır. Bu şekilde borular tam olarak alın alına yerleştirilebilir ve yüzeylerdeki kirli bölgeler atılmış olur. Tıraşlanan iki yüzey birbiri üzerine örtüştürülünce çevre boyunca oluşan boşluğun izin verilen maksimum genişlik
değeri Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: İzinverilen maksimum boşluk genişlikler
Boru dış çapı ΦD mm....................................Boşluk genişliği mm
≤ 355 .....................................................................0.5
400 ... < 630 ..........................................................1.0
630 ... < 800...........................................................1.3
800 ... ≤ 1000 ........................................................1.5
> 1000 ...................................................................2.0
Boşluk genişliği ve hatalı merkezleme (kaçıklık) olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kaçıklık mümkün olduğu kadar sıfırlanmalıdır. En kötü durumda birleştirme bölgelerinin kaçıklığı 0,1*Cidar kalınlığı’nı geçmemelidir.
Tıraşlanan alın kaynak bölgeleri kirletilmemeli, el ile dokunulmamalıdır. Aksi taktirde tekrar tıraşlama yapmak şarttır. Alın kaynak bölgesinde tıraşlama sonucunda ortaya çıkan çapaklar birleşme yüzeylerinden el değmeden temizlenmelidir.
B4- Alın kaynak prosedürü...
Alın kaynağı prosesinde alın kaynak bölgeleri bir ısıtıcı yardımıyla alın kaynak sıcaklığına kadar ısıtılır ve ıstıcı çıkarıldıktan sonra basınç altında birleştirme işlemi yapılır. Isıtıcı sıcaklığı 200-220°C arasında olmalıdır. Yüksek sıcaklık daha ince et kalınlığı için geçerli iken düşük sıcaklık büyük
et kalınlıkları için geçerli olur.
+Yanaştırma:
Kaynatılacak borular birleşme yüzeyleri ısıtıcıya paralel olacak şekilde ısıtıcıya yanaştırılır. Paralelliğin tam olarak sağlanıp sağlanmadığı oluşan dudak yüksekliğinin tipine bağlı olarak belirlenebilir. Eğer tam paralellik sağlanamamışsa çap boyunca homojen dudak yüksekliği oluşmayacaktır. Yanaştırma işlemi P1 basıncı altında T1 süresi boyunca yapılır. P1 ara yüzey basıncı 0,15 N/mm2'dir. Ancak bu basınç alın kaynak cihazının manometresinde okunan basınç değildir. Kullanıcı ara yüzeyde bu basıncı sağlamak için alın kaynak makinasını hangi değere ayarlıyacağını alın kaynak makinası üreticisini verdiği bilgilere göre belirlemelidir.
+Basınçsız ısıtma:
Bu işlem için yanaştırma basıncından çok kısa bir süre içerisinde alın kaynak yüzeylerini ısıtıcıdan ayırmadan basınç düşürülür. Bu aşamada birleşme bölgeleri ısıtıcı ile hemen hemen sıfır basınçta (ara yüzey basıncı) temastadır (P2 ≤ 0,02 N/mm2). Bu esnada ısı boru ekseni
doğrultusunda ilerler. Isıtma süresinin gerekenden kısa tutulması halinde, erimiş plastik kısmın derinliği alın kaynak için gerekli olan derinlikten daha kısa olur. Isıtma süresinin gerekenden uzun tutulması halinde de alın kaynak bölgesi aşırı eriyecek veya bozunacaktır.
+Isıtıcının çıkarılması:
Basınçsız ısıtma işleminden sonra birleşme bölgeleri ısıtıcıdan ayrılır. Isıtıcı çıkarılırken birleşme bölgelerine zarar verilmemeli ve/veya pislik bulaştırılmamalıdır. Isıtıcı çıkarıldıktan sonra çok çabuk bir şekilde birleştirme işlemi gerçekleştirilmelidir. Eğer gecikilirse soğuma ve oksitlenme nedeniyle alın kaynak kalitesi bozulur.
+Birleştirme:
Isıtıcı çıkarıldıktan sonra borular birbirine yanaştırılır. Yanaştırma kesinlikle ısıtılmış yüzeylerin birbirine çarpması şeklinde olmamalıdır. İstenilen P3 basınç değerine (ara yüzey basıncı) lineer bir şekilde çıkılmalıdır. Birleştirme basıncı P3 0,15±0,01 N/mm2 olmalıdır.
+Soğutma:
Soğutma esnasında birleştirme basıncı P3 (ara yüzey basıncı) sabit tutulmalıdır. Birleştirme işleminden sonra düzgün ikili dudak oluşmalıdır. Dudak boyutları ve şekli kaynağın düzgünlüğünü gösterir. Birleştirilen boruların melt-flow’una bağlı olarak farklı dudak şekilleri oluşabilir.
Alın kaynak yapılan ortamın sıcaklığı +5 °C’nin üzerinde olmalıdır. Yağışlı ve soğuk havalarda
üstü kapalı bir yer seçilmelidir.
Alın kaynak esnasında vantilasyon nedeniyle hızlı soğumanın olmaması için boru uçları
kapatılmalıdır.
Kangal halindeki borularda alın kaynak yapılmadan önce, kangallaşma esnasında oluşmuş olan ovalliklerinin alınmış olması gerekir.
Alın kaynak bölgesi temiz ve hasarsız olmalıdır.
B2- Alın kaynak metodunun tarifi...
Alın kaynağı, aynı çap ve et kalınlığındaki boru ve fitinglerin basınç ve sıcaklık yardımıyla alın alına birleştirilmesi suretiyle gerçekleştirilen bir bağlantı metodudur. Alın kaynak yapılacak parçaların ağız kısımları, düzgünce tıraşlanarak erime sıcaklığına kadar ısıtılır (200-220 °C). Daha
sonra da belirli bir basınçla birbirine alın alına yapıştırılır. Alın kaynak basıncı, sıcaklık ve zaman malzemenin kendi kimyasal ve fiziksel özelliklerini bozmayacak şekilde ayarlanır.
Alın kaynağı metodunda alın kaynak bölgeleri ısıtıcı üzerine belirli bir basınçla bastırılır (yanaştırma), alın kaynak sıcaklığında hemen hemen sıfır basınçta beklenir (basınçsız ısıtma) vebasınç altında birleştirilir (birleştirme).
Kaliteli bir alın kaynağında bağlantı en az orijinal borunun sahip olduğu dayanıma sahiptir.
Kaliteli bir alın kaynağı elde edebilmek için alın kaynak basıncı, sıcaklık ve zaman parametreleri titizlikle ayarlanmalıdır.
B3- Alın kaynak hazırlığı...
Alın kaynak işlemine başlamadan hemen önce alın kaynak makinası üzerinde görülen set sıcaklığının kontrol edilmesi gerekir. Bu işlem infrared termometre ile yapılmalıdır. Set sıcaklığına ulaşıldıktan en az 10 dak. sonra alın kaynak işlemine başlanmalıdır.
Alın kaynak kalitesinin iyi olabilmesi için ısıtıcı yüzeylerinin her alın kaynaktan önce temzilenmesi gerekir. Temizleme aşındırıcı olmayan yumuşak malzemelerle, alkol vs. yardımıyla yapılabilir.
Isıtıcı yüzeyleri çizik veya hasarlı olmamalıdır.
Birleştirme kuvvetleri ve birleştirme basınçları kullanılan makinanın speklerinde gösterildiği gibi olmalıdır. Bunlar alın kaynak makinasını üreten firmanın verdiği bilgilere, hesaplamalara veya ölçüm değerlerine göre belirlenmelidir. Hareket basıncı, kaynatılacak parçaların makinada
montajlı iken hafifçe hareket ettirilmesi ile cihazın basınç göstergesinde görülen değerdir. Bu değer belirlenen birleştirme basıncının üzerine eklenmelidir. Hareket basıncı makinadan makinaya değiştiği gibi, kaynatılacak borunun çapına ve boyuna göre de değişir. Bu nedenle her
bir alın kaynak işleminden önce hareket basıncı okunarak birleştirme basıncına eklenmelidir.
Birleştirilecek bölgeler alın kaynak yapılmadan önce tıraşlanmalıdır. Bu şekilde borular tam olarak alın alına yerleştirilebilir ve yüzeylerdeki kirli bölgeler atılmış olur. Tıraşlanan iki yüzey birbiri üzerine örtüştürülünce çevre boyunca oluşan boşluğun izin verilen maksimum genişlik
değeri Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1: İzinverilen maksimum boşluk genişlikler
Boru dış çapı ΦD mm....................................Boşluk genişliği mm
≤ 355 .....................................................................0.5
400 ... < 630 ..........................................................1.0
630 ... < 800...........................................................1.3
800 ... ≤ 1000 ........................................................1.5
> 1000 ...................................................................2.0
Boşluk genişliği ve hatalı merkezleme (kaçıklık) olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kaçıklık mümkün olduğu kadar sıfırlanmalıdır. En kötü durumda birleştirme bölgelerinin kaçıklığı 0,1*Cidar kalınlığı’nı geçmemelidir.
Tıraşlanan alın kaynak bölgeleri kirletilmemeli, el ile dokunulmamalıdır. Aksi taktirde tekrar tıraşlama yapmak şarttır. Alın kaynak bölgesinde tıraşlama sonucunda ortaya çıkan çapaklar birleşme yüzeylerinden el değmeden temizlenmelidir.
B4- Alın kaynak prosedürü...
Alın kaynağı prosesinde alın kaynak bölgeleri bir ısıtıcı yardımıyla alın kaynak sıcaklığına kadar ısıtılır ve ıstıcı çıkarıldıktan sonra basınç altında birleştirme işlemi yapılır. Isıtıcı sıcaklığı 200-220°C arasında olmalıdır. Yüksek sıcaklık daha ince et kalınlığı için geçerli iken düşük sıcaklık büyük
et kalınlıkları için geçerli olur.
+Yanaştırma:
Kaynatılacak borular birleşme yüzeyleri ısıtıcıya paralel olacak şekilde ısıtıcıya yanaştırılır. Paralelliğin tam olarak sağlanıp sağlanmadığı oluşan dudak yüksekliğinin tipine bağlı olarak belirlenebilir. Eğer tam paralellik sağlanamamışsa çap boyunca homojen dudak yüksekliği oluşmayacaktır. Yanaştırma işlemi P1 basıncı altında T1 süresi boyunca yapılır. P1 ara yüzey basıncı 0,15 N/mm2'dir. Ancak bu basınç alın kaynak cihazının manometresinde okunan basınç değildir. Kullanıcı ara yüzeyde bu basıncı sağlamak için alın kaynak makinasını hangi değere ayarlıyacağını alın kaynak makinası üreticisini verdiği bilgilere göre belirlemelidir.
+Basınçsız ısıtma:
Bu işlem için yanaştırma basıncından çok kısa bir süre içerisinde alın kaynak yüzeylerini ısıtıcıdan ayırmadan basınç düşürülür. Bu aşamada birleşme bölgeleri ısıtıcı ile hemen hemen sıfır basınçta (ara yüzey basıncı) temastadır (P2 ≤ 0,02 N/mm2). Bu esnada ısı boru ekseni
doğrultusunda ilerler. Isıtma süresinin gerekenden kısa tutulması halinde, erimiş plastik kısmın derinliği alın kaynak için gerekli olan derinlikten daha kısa olur. Isıtma süresinin gerekenden uzun tutulması halinde de alın kaynak bölgesi aşırı eriyecek veya bozunacaktır.
+Isıtıcının çıkarılması:
Basınçsız ısıtma işleminden sonra birleşme bölgeleri ısıtıcıdan ayrılır. Isıtıcı çıkarılırken birleşme bölgelerine zarar verilmemeli ve/veya pislik bulaştırılmamalıdır. Isıtıcı çıkarıldıktan sonra çok çabuk bir şekilde birleştirme işlemi gerçekleştirilmelidir. Eğer gecikilirse soğuma ve oksitlenme nedeniyle alın kaynak kalitesi bozulur.
+Birleştirme:
Isıtıcı çıkarıldıktan sonra borular birbirine yanaştırılır. Yanaştırma kesinlikle ısıtılmış yüzeylerin birbirine çarpması şeklinde olmamalıdır. İstenilen P3 basınç değerine (ara yüzey basıncı) lineer bir şekilde çıkılmalıdır. Birleştirme basıncı P3 0,15±0,01 N/mm2 olmalıdır.
+Soğutma:
Soğutma esnasında birleştirme basıncı P3 (ara yüzey basıncı) sabit tutulmalıdır. Birleştirme işleminden sonra düzgün ikili dudak oluşmalıdır. Dudak boyutları ve şekli kaynağın düzgünlüğünü gösterir. Birleştirilen boruların melt-flow’una bağlı olarak farklı dudak şekilleri oluşabilir.