Giriş
Basınçlı gaz tüpleri ile çalışma sırasında gerekli önlemler alınmadığı taktirde ölümle sonuçlanabilecek kazalar yaşandığı bilinmektedir. Özellikle, ekipmanların kullanımından kaynaklanan hatalar, gaz yangınları ve patlamalar ile sonuçlanmaktadır.
Gemi yapımı, yıkımlar, kaldırma sistemleri montajları gibi işlerde bu tip gaz tüpleri ile çalışan kişiler çoğu zaman risk altındadır.
Alevlerin geri tepmesine karşı geri tepme valflerinin kullanılıyor olması, yangın ve patlama riskini azalttığı gibi, malzeme ve çalışanlara gelecek zararı ciddi oranda azaltmaktadır.
Güvenlik Önlemleri Tam alınmalı
Geri tepme valfi kullanımı, basınçlı gaz tüpleri ile çalışma sırasında ölümle sonuçlanabilecek kazaların önlenmesinde önem arz etmektedir. Geri tepme valfleri, tüplerin düzgün taşınması, depolanması, talimatlara uyulması, mevcut bilgilerin sık sık eğitimler verilerek güncellenmesi, düzenli kontrollerinin ve bakımlarının yapılması hatta iyi derecede süper vizyon sağlanması durumunda bile kullanılması gerekmektedir.
Geri tepme olduğunda
Geri tepme olayı, alevin, şalomanın ucundan geriye doğru hareket ederek bağlantı hortumlarına girmesi ile başlar, genellikle gürültülü veya ıslığa benzer tiz bir ses çıkarır.
Geri tepme valfi kullanılmayan tüp setlerinde, geriye doğru ilerleyen alev (yaklaşık 13 metre/saniye hız ile) besleyici hortumdan regülatöre ulaşır, alevin regülatörü geçerek tüpe ulaşması sonucunda, basınçlı gaz tüpünün alev almasına veya patlamasına neden olabilir.
Alevin orta ve uzun süreli ekipman içerisinde geri ilerlemesi ile oluşan yüksek ısılardan dolayı, gaz hortumlarının ve bağlantılarının içindeki deformasyon, ekipmanın zarar görmesine veya patlamaya neden olabilir.
Unutmamak gerekir ki yaşanılan geri tepmeler, ekipman veya çalışma ile ilgili bir eksiklik olduğunun göstergesidir.
Ekipmanın Zarar Görmesi
Geri tepme valflerinin doğru kullanımı ve bakımlarının yapılması, geri tepme sırasında oluşabilecek zararları en aza indirir.
Ancak geri tepme valfleri, tekrarlanan geri tepmeler sonucu fonksiyonlarını yitirebilir veya zarar görebilirler.
Herhangi bir geri tepme olayı sonrası, geri tepme valfleri, hortumları ve bağlantı ekipmanları, yetkin biri tarafından kontrol edilmeli, hatta yerel mevzuatlar gereği, üreticinin belirttiği şekilde imha edilerek kullanımdan kaldırılmalı veya tamir edilmelidir.
NEDEN GERi TEPME OLUR?
Birçok geri tepme olayı, gaz hortumlarına ait bağlantıların yanlış yapılması, hasar, yırtılma, kirlenme, yüksek ısı, kısmi yanma, depolama, taşıma sırasında zarar görme veya yanlış çalışma prosedürleri sonucu oluşur.
Besleyici iki hortumdan herhangi birinin hasarlı veya tıkalı olması durumunda, hortumlarda düzensiz gaz basıncı oluşur ve bunun sonucunda, şalomadaki alev hangi gaz hortumundaki basınç az ise o kısımdan geriye doğru ilerlemeye başlar.
Hortumlardaki veya bağlantılardaki hasar, gaz kaçaklarına neden olduğu gibi işyerinde yangın ve patlama olmasını da tetikler.
Kesme, kaynak ve ısıtma işlemlerinde kullanılan tüm gaz ekipmanlarının bakımı yetkin kişilerce düzenli olarak yapılmalıdır.
Geri Tepme Sebeplerinin Bazıları,
Ateşleme esnasında gazların yanlış açılması
Kullanım öncesi yapılan hortum temizliğinin yetersiz olması
Tıkalı, aşınmış, aşırı ısınmış şaloma uçları
Şalomada tıkanmış kısımların bulunması
Kaynak yapımı sırasında hortumun üzerinden araç geçmesi, hortumun ezilmesi
Hortumların birbirine veya kendi içerisinde dolanması
Yanlış çaptaki hortumların kullanılması
Hatalı ayarlanan gaz basınçları.
Aşırı uzun olan hortumların basınç kaybına neden olması
En son yaşanılan geri tepme sonrası hasar görmüş olan hortumların kontrolsüz kullanılması
Sertleşmiş veya çürümüş olan eski gaz hortumları
Gaz hortumu içinde olan basınç kayıpları
Yanlış geri tepme valfleri seçimi
Cürufla tıkalı şaloma
Çalışma yüzeyine çok yakın tutulan alev
Hortum üzerine sıcak veya yanan metal parça
düşmesi
Hasarlı ekipman kullanılması(kesik bağlantı kelepçesi gibi)
İşe uygun olmayan ekipman seçimi
Ekipmanların uygun olmayan şekilde kullanımı
Geri tepme valflerinin yanlış bağlanması veya valflerin içerisinde yapılan değişiklikler sonucu valflerin özelliklerini kaybetmesi.
Neden Alev Geri Tepme Valfleri Zorunludur?
Çünkü geri tepme çok hızlı gerçekleşerek, gazın kapatılmasından öncesine kadar ciddi zararların oluşmasına neden olur. Bu yüzden yanıcı ve yakıcı gaz tüpleri ile kesim, kaynak ve ısıtma gibi işlerin yapılması sırasında geri tepme valfleri bir zorunluluk olarak kullanılmalıdır.
Uluslararası standartlara bakıldığında geri tepme valfleri her bir hortumun regülatör ile hortum arasına kullanılması gerektiği görülür. Buna ek olarak hortumların şalomaya bağlandığı noktalara da kullanılmalıdır.
Geri tepme valfleri üreticinin tavsiye ettiği şekilde doğru tip ve uygun boyutta olacak şekilde kullanılmalıdır. Geri tepme valfleri eğer uygun olmayan tip ve boyutta olursa, güvenli çalışmayı engelleyecek derecede aşırı gaz akışı oluşur.
Geri Tepme valfleri kullanılacak tüpe uygun olarak renklendirilmiş ve işaretlenmiş olmalıdır. Ayrıca;
Yerel mevzuatlarda belirtilen şekilde üretilmelidir
Üreticinin ülkesi, üretim tarihi ve ilgili standartların işaretlerini içermelidir
Model ve kod numarası yazılı olmalıdır
İsim ve gazın akış yönünü göstermelidir.
Geri tepme valflerinin tedarik edilmesi sırasında kullanılacak olan tüp setleri hakkında bilgi verilmek şartıyla, üretici veya tedarikçinin tavsiyelerine uyulmalıdır. Yapılacak olan kesme, kaynak ve ısıtma işlemlerinden bahsedilerek uygun tür ve boyuttaki valfin tedarik edilmesi sağlanmalıdır.
GÜVENLİ BAŞLANGIÇ
Şaloma ucunu ateşlemeden önce, her bir gaz hortumu ayrı ayrı, tıkanma ihtimaline karşı boşaltılarak gazın hortumlardan akışı sağlanmalıdır.
Boşaltma sonrasında her bir şaloma valfi açılır. Bu işlem havadar bir ortamda, açık alev ve ısıtıcı kaynaklarından uzakta yapılmalıdır.
Ateşleme ve söndürme işlemleri şaloma üreticisi’nin talimatlarına uygun olarak yapılmalıdır.
Herhangi bir sızıntı, değişen bir gaz akışı, gaz beslemesinin yetersizliği veya yanlış bir ateşleme yapılması durumunda ekipman hemen kapatılmalı ve tehlikeli durum giderilmelidir.
ALEV GÜVENLİĞİ
Şaloma ucundaki alevin şekli ve hareketi, basınçlı gaz hortumlarının ve hortuma bağlı olan diğer ekipmanların, güvenli olarak kullanılıp kullanılmadığını gösterdiği için önemlidir.
Kaynak veya kesim yapılması sırasındaki alevin stabil olması önem arz etmektedir. Düzensiz alevler sadece imalatı etkilemez, aynı zamanda operatör ve çevresini de tehlikeye sokar.
Az tehlike içeren diğer bir konu da alevin hortum içerisinde geri ilerlemesi ve hortumun içerisinde patlamasıdır, oluşan bu patlama genellikle sesli bir patlamadır.
Çalışma sırasında şaloma ucunun çalışılan yüzeye teması sonucu, çalışma yüzeyindeki bazı parçaların uçtan içeri girmesi veya uçta birikmesi ile birlikte geriye doğru alev tepmesi gerçekleşebilir.
Alevin geri tepmesi durumunda yapılması gerekenler;
Önce oksijen sonra yakıcı gaz olmak üzere şalomadaki valfleri kapayın;
Oksijen ve yanıcı tüplerdeki valfleri kapatın
Şalomayı soğutmak gerekiyorsa su ile soğutun
Ekipmanları hasar veya arızalara karşı kontrol edin
Acil Durum Prosedürleri
Geri tepme olur ve alev şalomadan içeri doğru ilerlerse, ıslığa benzer tiz bir ses duyulur.
Şalomadaki valflerden önce oksijene ait olanı, sonra da yakıcı gaza ait olanı kapatın.
Birkaç dakika bekledikten sonra alevin söndüğünden emin olun. Tekrar kullanmadan önce şaloma ucunun soğuduğundan emin olun.
Kaynaklar:
1. Commission for occupational safety and health – Government of Western Australia ( )
2. American National Standards Institute (ANSI). Safety in Welding, Cutting, and Allied Processes, ( .)
3. CGA P1, Safe Handling of Compressed Gases in Containers, Compressed Gas Association ( )
Basınçlı gaz tüpleri ile çalışma sırasında gerekli önlemler alınmadığı taktirde ölümle sonuçlanabilecek kazalar yaşandığı bilinmektedir. Özellikle, ekipmanların kullanımından kaynaklanan hatalar, gaz yangınları ve patlamalar ile sonuçlanmaktadır.
Gemi yapımı, yıkımlar, kaldırma sistemleri montajları gibi işlerde bu tip gaz tüpleri ile çalışan kişiler çoğu zaman risk altındadır.
Alevlerin geri tepmesine karşı geri tepme valflerinin kullanılıyor olması, yangın ve patlama riskini azalttığı gibi, malzeme ve çalışanlara gelecek zararı ciddi oranda azaltmaktadır.
Güvenlik Önlemleri Tam alınmalı
Geri tepme valfi kullanımı, basınçlı gaz tüpleri ile çalışma sırasında ölümle sonuçlanabilecek kazaların önlenmesinde önem arz etmektedir. Geri tepme valfleri, tüplerin düzgün taşınması, depolanması, talimatlara uyulması, mevcut bilgilerin sık sık eğitimler verilerek güncellenmesi, düzenli kontrollerinin ve bakımlarının yapılması hatta iyi derecede süper vizyon sağlanması durumunda bile kullanılması gerekmektedir.
Geri tepme olduğunda
Geri tepme olayı, alevin, şalomanın ucundan geriye doğru hareket ederek bağlantı hortumlarına girmesi ile başlar, genellikle gürültülü veya ıslığa benzer tiz bir ses çıkarır.
Geri tepme valfi kullanılmayan tüp setlerinde, geriye doğru ilerleyen alev (yaklaşık 13 metre/saniye hız ile) besleyici hortumdan regülatöre ulaşır, alevin regülatörü geçerek tüpe ulaşması sonucunda, basınçlı gaz tüpünün alev almasına veya patlamasına neden olabilir.
Alevin orta ve uzun süreli ekipman içerisinde geri ilerlemesi ile oluşan yüksek ısılardan dolayı, gaz hortumlarının ve bağlantılarının içindeki deformasyon, ekipmanın zarar görmesine veya patlamaya neden olabilir.
Unutmamak gerekir ki yaşanılan geri tepmeler, ekipman veya çalışma ile ilgili bir eksiklik olduğunun göstergesidir.
Ekipmanın Zarar Görmesi
Geri tepme valflerinin doğru kullanımı ve bakımlarının yapılması, geri tepme sırasında oluşabilecek zararları en aza indirir.
Ancak geri tepme valfleri, tekrarlanan geri tepmeler sonucu fonksiyonlarını yitirebilir veya zarar görebilirler.
Herhangi bir geri tepme olayı sonrası, geri tepme valfleri, hortumları ve bağlantı ekipmanları, yetkin biri tarafından kontrol edilmeli, hatta yerel mevzuatlar gereği, üreticinin belirttiği şekilde imha edilerek kullanımdan kaldırılmalı veya tamir edilmelidir.
NEDEN GERi TEPME OLUR?
Birçok geri tepme olayı, gaz hortumlarına ait bağlantıların yanlış yapılması, hasar, yırtılma, kirlenme, yüksek ısı, kısmi yanma, depolama, taşıma sırasında zarar görme veya yanlış çalışma prosedürleri sonucu oluşur.
Besleyici iki hortumdan herhangi birinin hasarlı veya tıkalı olması durumunda, hortumlarda düzensiz gaz basıncı oluşur ve bunun sonucunda, şalomadaki alev hangi gaz hortumundaki basınç az ise o kısımdan geriye doğru ilerlemeye başlar.
Hortumlardaki veya bağlantılardaki hasar, gaz kaçaklarına neden olduğu gibi işyerinde yangın ve patlama olmasını da tetikler.
Kesme, kaynak ve ısıtma işlemlerinde kullanılan tüm gaz ekipmanlarının bakımı yetkin kişilerce düzenli olarak yapılmalıdır.
Geri Tepme Sebeplerinin Bazıları,
Ateşleme esnasında gazların yanlış açılması
Kullanım öncesi yapılan hortum temizliğinin yetersiz olması
Tıkalı, aşınmış, aşırı ısınmış şaloma uçları
Şalomada tıkanmış kısımların bulunması
Kaynak yapımı sırasında hortumun üzerinden araç geçmesi, hortumun ezilmesi
Hortumların birbirine veya kendi içerisinde dolanması
Yanlış çaptaki hortumların kullanılması
Hatalı ayarlanan gaz basınçları.
Aşırı uzun olan hortumların basınç kaybına neden olması
En son yaşanılan geri tepme sonrası hasar görmüş olan hortumların kontrolsüz kullanılması
Sertleşmiş veya çürümüş olan eski gaz hortumları
Gaz hortumu içinde olan basınç kayıpları
Yanlış geri tepme valfleri seçimi
Cürufla tıkalı şaloma
Çalışma yüzeyine çok yakın tutulan alev
Hortum üzerine sıcak veya yanan metal parça
düşmesi
Hasarlı ekipman kullanılması(kesik bağlantı kelepçesi gibi)
İşe uygun olmayan ekipman seçimi
Ekipmanların uygun olmayan şekilde kullanımı
Geri tepme valflerinin yanlış bağlanması veya valflerin içerisinde yapılan değişiklikler sonucu valflerin özelliklerini kaybetmesi.
Neden Alev Geri Tepme Valfleri Zorunludur?
Çünkü geri tepme çok hızlı gerçekleşerek, gazın kapatılmasından öncesine kadar ciddi zararların oluşmasına neden olur. Bu yüzden yanıcı ve yakıcı gaz tüpleri ile kesim, kaynak ve ısıtma gibi işlerin yapılması sırasında geri tepme valfleri bir zorunluluk olarak kullanılmalıdır.
Uluslararası standartlara bakıldığında geri tepme valfleri her bir hortumun regülatör ile hortum arasına kullanılması gerektiği görülür. Buna ek olarak hortumların şalomaya bağlandığı noktalara da kullanılmalıdır.
Geri tepme valfleri üreticinin tavsiye ettiği şekilde doğru tip ve uygun boyutta olacak şekilde kullanılmalıdır. Geri tepme valfleri eğer uygun olmayan tip ve boyutta olursa, güvenli çalışmayı engelleyecek derecede aşırı gaz akışı oluşur.
Geri Tepme valfleri kullanılacak tüpe uygun olarak renklendirilmiş ve işaretlenmiş olmalıdır. Ayrıca;
Yerel mevzuatlarda belirtilen şekilde üretilmelidir
Üreticinin ülkesi, üretim tarihi ve ilgili standartların işaretlerini içermelidir
Model ve kod numarası yazılı olmalıdır
İsim ve gazın akış yönünü göstermelidir.
Geri tepme valflerinin tedarik edilmesi sırasında kullanılacak olan tüp setleri hakkında bilgi verilmek şartıyla, üretici veya tedarikçinin tavsiyelerine uyulmalıdır. Yapılacak olan kesme, kaynak ve ısıtma işlemlerinden bahsedilerek uygun tür ve boyuttaki valfin tedarik edilmesi sağlanmalıdır.
GÜVENLİ BAŞLANGIÇ
Şaloma ucunu ateşlemeden önce, her bir gaz hortumu ayrı ayrı, tıkanma ihtimaline karşı boşaltılarak gazın hortumlardan akışı sağlanmalıdır.
Boşaltma sonrasında her bir şaloma valfi açılır. Bu işlem havadar bir ortamda, açık alev ve ısıtıcı kaynaklarından uzakta yapılmalıdır.
Ateşleme ve söndürme işlemleri şaloma üreticisi’nin talimatlarına uygun olarak yapılmalıdır.
Herhangi bir sızıntı, değişen bir gaz akışı, gaz beslemesinin yetersizliği veya yanlış bir ateşleme yapılması durumunda ekipman hemen kapatılmalı ve tehlikeli durum giderilmelidir.
ALEV GÜVENLİĞİ
Şaloma ucundaki alevin şekli ve hareketi, basınçlı gaz hortumlarının ve hortuma bağlı olan diğer ekipmanların, güvenli olarak kullanılıp kullanılmadığını gösterdiği için önemlidir.
Kaynak veya kesim yapılması sırasındaki alevin stabil olması önem arz etmektedir. Düzensiz alevler sadece imalatı etkilemez, aynı zamanda operatör ve çevresini de tehlikeye sokar.
Az tehlike içeren diğer bir konu da alevin hortum içerisinde geri ilerlemesi ve hortumun içerisinde patlamasıdır, oluşan bu patlama genellikle sesli bir patlamadır.
Çalışma sırasında şaloma ucunun çalışılan yüzeye teması sonucu, çalışma yüzeyindeki bazı parçaların uçtan içeri girmesi veya uçta birikmesi ile birlikte geriye doğru alev tepmesi gerçekleşebilir.
Alevin geri tepmesi durumunda yapılması gerekenler;
Önce oksijen sonra yakıcı gaz olmak üzere şalomadaki valfleri kapayın;
Oksijen ve yanıcı tüplerdeki valfleri kapatın
Şalomayı soğutmak gerekiyorsa su ile soğutun
Ekipmanları hasar veya arızalara karşı kontrol edin
Acil Durum Prosedürleri
Geri tepme olur ve alev şalomadan içeri doğru ilerlerse, ıslığa benzer tiz bir ses duyulur.
Şalomadaki valflerden önce oksijene ait olanı, sonra da yakıcı gaza ait olanı kapatın.
Birkaç dakika bekledikten sonra alevin söndüğünden emin olun. Tekrar kullanmadan önce şaloma ucunun soğuduğundan emin olun.
Kaynaklar:
1. Commission for occupational safety and health – Government of Western Australia ( )
2. American National Standards Institute (ANSI). Safety in Welding, Cutting, and Allied Processes, ( .)
3. CGA P1, Safe Handling of Compressed Gases in Containers, Compressed Gas Association ( )
