Özet
Çalışanlar için sağlıklı ve güvenlikli çalışma ortamlarının yaratılması ancak 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası’nın öngördüğü normların ve ilkelerin işyerlerinde uygulanması ile mümkündür. Bu amaç doğrultusunda Yasada yer alan hükümleri yerine getirmeyen işverenler için maktu nitelikte idari para cezalarının yanında cezai ağırlığı çok daha yüksek olan işin kısmen veya tamamen durdurulması öngörülmektedir. Arzu edilen sağlıklı ve güvenlikli çalışma ortamının sağlanması ancak ve ancak amacına hizmet eden yaptırımlar ile mümkündür. Bu noktada iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında idari para cezalarından daha caydırıcı nitelikte olan işin durdurulması yaptırımının etkin bir şekilde uygulaması büyük önem arz etmektedir. Özellikle işin durdurulması yaptırımına esas teşkil eden noksan hususlara açıklık getirilmesi ve yaptırımın uygulanma usul ve esaslarının çizilmesi net bir şekilde çizilmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: İşin durdurulması, işin tamamen veya kısmen durdurulması, İş sağlığı ve güvenliği, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işin durdurulması
GİRİŞ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu madde 25 de “İşin Durdurulması” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre, işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulması gerekir. 6645 sayılı Kanunu’n 2’inci maddesi ile, çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin artırılması, üretim metotlarında yenilik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılacağı hükmü getirilmiştir.
Makale kapsamında 6645 sayılı Torba Yasa İle Yapılan Son Değişiklikler ışığında 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Gereğince İşin Durdurulması Yaptırımının Uygulanmasının kapsamı, niteliği ve uygulanma usulleri en sık soruların cevaplanması şeklinde ayrıntılarıyla ele alınmıştır.
İŞİN DURDURULMASI YAPTIRIMININ SÖZ KONUSU OLDUĞU HALLER
Hayati Tehlike Durumunda
Bir Ceza Hukuku ilkesi olan “Ölçülülük İlkesi”[5] gereği cezai ağırlığı idari para cezalarına nispeten daha fazla olan işin durdurulması yaptırımının uygulanması bazı şartlara bağlanmıştır. Bunlardan ilki işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edilmesidir. 6331 Sayılı Yasa işin durdurulması yaptırımının ancak mevzuata aykırılığın giderilmediğinde çalışanları iş kazasına uğratma ihtimali çok yüksek olan hayati bir tehlikenin varlığında uygulanabileceğini dile getirmektedir. İşin durdurulması yaptırımının düzenlendiği Yasası’nın 25. maddesi hayati tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak işin tamamında durdurma uygulanabileceği gibi sadece bir bölümünde de işin durdurulabileceği belirtilmiştir. Bütün işyeri haricinde sadece bir bölümde işin durdurulması uygulanabilmesi işveren açısından üretim kaybını azaltıcı bir kazanımdır. İşyerinin sadece bir bölümde işin durdurulması yaptırımının uygulanabilmesi için söz konusu olan hayati tehlikenin o bölüm dışındaki çalışanlar için iş kazası veya meslek hastalığı oluşturmayacak nitelikte olması gerekmektedir. Durumu örneklemek gerekirse bir tekstil fabrikasında bulunan kumaş boyama atölyesinde yeterli havalandırma olmaması ve o bölümde çalışan işçilere KKD olarak maske temin edilmemesi hayati tehlike içeren noksan husus olarak değerlendirilebilir ve işin durdurulması yaptırımı iş müfettişi tarafından uygulanabilir. Söz konusu kumaş boyama atölyesi eğer işyerinin başka bölümlerinde çalışan işçiler için hayati bir tehlike arz etmiyorsa sadece kumaş boyama atölyesi için hayati tehlike giderilinceye kadar işin durdurulması yaptırımı uygulanabilir.
Risk Değerlendirmesi Yapılmaması
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’n 25. maddesi kapsamında işyerinde hayati tehlike arz eden bir noksan hususun tespit edilmesinden ayrı olarak çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmaması halinde işin durdurulması yaptırımı uygulanır. İşkolları Yönetmeliği’nde 3 sıra numaralı “Madencilik ve taş ocakları”, 4 sıra numaralı “Petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç”, 12 sıra numaralı “Metal” ve 13 sıra numaralı “İnşaat” işkollarında sayılıp, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nde “çok tehlikeli” sınıfta yer alan işyerlerinde ve ayrıca, Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılmadığının tespit edilmesi halinde, somut herhangi bir hayati tehlikenin söz konusu olup olmadığına bakılmaksızın işin durdurulması uygulanır. Özellikle üstünde durulması gereken husus hayati bir tehlikenin söz konusu olmadan risk değerlendirmesi hazırlanmamasının yalnız başına işin durdurulma sebebi sayılmasıdır. Bu durum hayati tehlikelerin daha önceden analiz edilerek değerlendirilmesi konusunun ne kadar ciddiye alınması gerektiğinin bir göstergesidir. Bilindiği gibi risk değerlendirmesi çalışmaları büyük ölçüde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi tarafından yürütülmektedir. Yalnız 6331 sayılı Kanun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için kademeli bir geçiş öngörmesinden dolayı an itibariyle mahalli idarelerin iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırma zorunluluğu bulunmamaktadır.
İŞİN DURDURULMASI YAPTIRIMININ ESASLARI
İşin Durdurulması Yaptırımının Uygulanma Usulü
İş müfettişi yukarıda izah ettiğimiz durumlardan birisi ile işyerinde karşılaşması durumunda noksan hususları belirtir 3 nüsha halinde olacak bir tutanak düzenler, tutanaklardan birisini işverene bırakır, birisini hazırlayacağı teftiş raporuna, son tutanağı ise işin durdurulması işleminin üzerinden yürütüleceği idari tedbir raporuna ekler. İdari tedbir raporu en geç tespitin yapıldığı tarihin ertesi günü yaptırımın uygulanmasına kara verecek olan heyete teslim edilmek üzere İş Teftiş Kurul Başkanlığına gönderilir. İdari tedbir raporu durdurmaya esas teşkil eden mevzuata aykırılıkları, alınması gereken tedbirleri ve hukuki dayanakları ve yapılması gereken diğer iş ve işlemleri ayrıntılı olarak içerir. İş müfettişinin işin durdurulmasına gerekçe teşkil edecek mevzuata aykırılıklar tespit etmesi durumunda düzenlediği raporda tespit edilen tüm mevzuata aykırılıklar için idari para cezası uygular. İşin durdurulma işlemlerinin üzerinden yürütüldüğü idari tedbir raporunda idari para cezasına yer verilmez, sadece durdurmaya gerekçe teşkil eden mevzuata aykırılıklara açıklamasıyla birlikte yer verilir.
İş müfettişinin yazmış olduğu idari tedbir raporu İSG bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet tarafından değerlendirilir. Heyet durdurma kararına ilişkin incelemeleri yapar ve 2 iş günü içerisinde kararını açıklar. İş müfettişinin tespitleri doğrultusunda heyet durdurma yaptırımının uygulanmasına karar vermesi durumunda karar uygulanması için ilgili mülki idare amirine gönderilir. Mülki idari amir 24 saat içinde kolluk güçlerinin marifetiyle işyerinin bir bölümü veya tamamında işin durdurulması yönünde mühürleme işleminin yapılmasını sağlar.
İş müfettişi tespit ettiği hayati tehlikenin acil müdahale gerektirmesi durumunda İş Teftiş Kurul Başkanlığına derhal haber vermek kaydıyla, heyet kararını beklemeksizin işin durdurulmasını ilgili mülki idare amirinden talep edebilir. Tespit edilen hayati tehlikenin işin durdurulması kararının alınmasına kadar geçecek süre beklenmeden tedbir alınmasını gerektirecek nitelikte olması şarttır ve alınan durdurma kararı heyet tarafından karar alınıncaya kadar geçerlidir.
Mührün Geçici Olarak Sökülmesi
İşveren, işin durdurulmasına esas teşkil eden mevzuata aykırılıkların giderilmesi için çalışma yapmak amacıyla mühürlerin geçici olarak sökülmesi ile ilgili talebini dilekçeyle ilgili Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne iletir. İlgili il müdürlüğü işverenin talebini aynı gün elektronik ve benzeri ortamda sunulan eklerle beraber İş Teftiş Kurul Başkanlığına gönderir. Kurul tarafından talebin intikal ettirildiği heyet, talebi dilekçe ve eklerinde sunulan bilgiler ışığında değerlendirir ve kararını iki gün içerisinde verir. Mühürlerin geçici olarak sökülmesi kararı verilmesi halinde karar, mülki idare amirine ve Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne bir yazı ekinde gönderilir. Mülki idare amiri, kararın kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde, belirtilen şartlarda ve süreyle çalışma yapılabilmesi için mühürlerin geçici olarak sökülmesini ve durumu belirtir bir tutanak düzenlenmesini sağlar. İşverene tanınan sürede sadece kapatmaya esas olan noksanları gidermeye yönelik çalışma yapabilir bunun haricinde üretim yapamaz
Durdurma Kararının Kaldırılması
İşin durdurulmasına sebep olan hususları yerine getiren işveren, durdurma kararının kaldırılması için ilgili Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne yazılı talepte bulunur. İl müdürlüğü talebi aynı gün elektronik ve benzeri ortamda sunulan eklerle beraber İş Teftiş Kurul Başkanlığına iletir. İşverenin bildirimi üzerine müfettiş tarafından yapılan inceleme sonucu düzenlenen raporda, durdurma kararına neden olan hususların giderildiğinin belirtilmesi halinde, heyet tarafından gerekli inceleme yapılır ve bildirimin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içerisinde karar verilir. Heyetin durdurmanın kaldırılmasına karar vermesi halinde karar, mülki idare amirine ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki idare amirince söz konusu kararın gereği kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde yerine getirtilir.
İşverenin işin durdurulması kararının kaldırılmasına ilişkin talebinin incelenmesi sırasında, işverenin durdurma kararına muhalefet ettiğinin tespit edilmesi durumunda düzenlenen İdari Tedbir Raporunun yanında idari para cezası uygulanması amacıyla bir inceleme raporu yazılır. Bu inceleme raporunda tespit edilen mevzuata aykırılıkların tamamı için idari para cezası uygulanır.
Hayati Tehlike Seviyesinin Tespiti
6331 Sayılı Yasa’da mevcut olan idari yaptırımlar birbirinden farklı nitelikte özelliklere sahip olmakla beraber tehlike seviyesi farklı aykırılıklar için öngörülmektedir. İşyerinde hayati bir tehlike tespit edilmesi durumunda veya Yasada belirtilen şartlardaki işyerlerinde risk değerlendirmesi hazırlanmaması halinde işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulurken işyerinde tespit edilen noksanlıkların hayati bir tehlike olmayıp yakın bir tehlike olması durumunda yapılan teftişin mahiyeti itibariyle önel vermeksizin doğrudan idari para cezası uygulanabilir. İş müfettişi yaptığı teftişte saptamış olduğu noksan hususlar ve mevzuatta aykırılıklar hayati veya yakın tehlike değilse daha önce dile getirdiğimiz hususları göz önünde bulundurarak önel verebilir veya idari para cezası uygulayabilir.[7]
Hayati tehlike olarak değerlendirilen noksan hususlar çalışanların can güvenliği açısından acil önlem alınması gereken ve iş kazasına sebep olma olasılığı çok yüksek olan durumlardır. Yapı işlerinde betonarme platformların döşeme kenarlarında, asansör, merdiven, baca, şaft ve aydınlatma boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik meydana getiren boşluklarda çalışanların veya malzemelerin düşmesini engelleyecek toplu koruma tedbirlerinin bulunmaması hayati bir tehlikedir ve işin durdurulması yaptırımının uygulanması gerekir. Bir başka hayati tehlike ise ıslak ve nemli çalışma ortamlarında işçilerin elektrikle doğrudan veya dolaylı temas riski bulunmasına rağmen ana ve tali panolarda seçicilik ilkesi göz önünde bulundurarak kaçak akım rölesi tesis edilmemesidir.[8] Söz konusu durum iş müfettişi tarafından tespit edilmesi halinde işi durdurma yaptırımı uygulanır.
6331 Sayılı Yasa’nın hükümlerine aykırılık sonucunda ne kadar idari para cezası uygulanacağı 26. maddesinde yer almaktadır. Yasa bazı hükümlere farklı idari para cezası öngörürken bazıları içinde aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktarda veya daha yüksek bir tutarda idari para cezası öngörmektedir. “Kanunun gerekçesinden anlaşıldığı üzere böylesi bir ayrıma gidilmesine sebep olarak iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesine ilişkin kuralların çoğunun yönetmelikler eliyle belirlenecek olması, yönetmelikle belirlenen şartların yerine getirilmemesi halindeyse uyulmayan her hüküm için tespit tarihinden itibaren idari para cezasının uygulanacak olması gösterilmiştir”.[9]
İşin Durdurulmasına Rağmen İşyerinde Çalışılmaya Devam Edilmesi
İşyerlerinde işin durdurulması kararı kolluk kuvvetleri tarafından uyguladıktan sonra, işin durdurulması kararına uymayarak işyerinde durdurulan işi devam ettiren ve bu şekilde yasal düzenlemelere aykırı davranarak çalışanların can güvenliğini tehlikeye atan işveren veya işveren vekilleri caydırıcı bir şekilde cezalandırılabilecektir. Durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilebilecek (Ek: 4/4/2015-6645/2 md.) olması önemlidir. İşin durdurması kararının kaldırılmasına ilişkin taleplerden sonra, işyerine teftişe gidildiğinde, durdurma kararına muhalefet edildiğinin iş müfettişince tespiti halinde, işyerinde tüm iş sağlığı ve güvenliği riskleri yönünden teftiş yapılmakta, hayati tehlike arz eden yeni hususlar bulunması durumunda idari tedbir raporu ile durdurma kararının yenilenmesi istenmekte, ayrıca bir inceleme raporu düzenlenerek bu raporda, durdurmaya esas olmayan mevzuata aykırılıklar için idari para cezası uygulanması istenmektedir. Yine bu raporda durdurmaya muhalefet ile ilgili soruşturma başlatılması amacıyla savcılığa suç duyurusunda bulunulması istenmekte ve durdurma kararının yeniden tesisi için müfettişçe, mülki idare amire yazı ile başvurulmaktadır. Durdurma kararı alınmış işyerinde durdurmaya muhalefet edildiğine dair grup başkanlıklarına, başka yerlerden intikal eden ihbar ve şikâyetler de grup başkanlıklarınca incelenmek üzere teftiş programlarına alınmamakta ve ilgili Cumhuriyet Savcılıklarına gereği için gönderilmektedir. İşin durdurması kararının kaldırılmasına ilişkin taleplerden sonra, işyerine teftişe gidildiğinde, durdurma kararına muhalefet edilmediği tespit edilirse, durdurmaya esas mevzuata aykırılıkların giderilip giderilmediği yönünde teftiş yapılmakta, aykırılıkların giderilmemiş olması durumunda durdurmanın devamını talep eden idari tedbir raporu yazılmaktadır. Bununla birlikte, işyerinde çalışanların hayatı için tehlike arz eden yeni aykırılıklar bulunması durumunda, durdurma kararının genişletilmesi idari tedbir raporu ile talep edilmekte, talebin heyet tarafından kabul edilmesi durumunda ayrıca bir inceleme raporu yazılmamaktadır. Heyet tarafından durdurmaya esas bulunmayan yeni aykırılıklar için idari para cezası yazılması amacıyla müfettişce, inceleme raporu düzenlenmektedir. İşyerinde durdurma isteyen iş müfettişinin, durdurmaya yönelik düzenleyeceği idari tedbir raporu dışında, yaptığı teftiş sonucu düzenleyeceği raporda bu yasal düzenlemeden önce bütün noksan hususlar için idari para cezası uygulanması istenmekte idi. Artık 6645 sayılı Kanunu gereğince, heyet tarafından işin durdurulması yönünde karar alınmasına sebep teşkil eden fiillere idari para cezası uygulanmayacaktır.
Yapılan teftiş sırasında tespit edilen mevzuata aykırılıklarla ilgili, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 25’inci maddesine göre işin durdurulmasını talep eden idari tedbir raporu yazılması ve heyet tarafından da bu durdurma kararının alınması halinde, bu mevzuata aykırılıkların iş güvenliği uzmanı tarafından onaylı deftere yazılmış olmasına rağmen işveren tarafından giderilmediği hususunun Bakanlığa bildirilmemiş olması durumunda; iş güvenliği uzmanının belgesinin askıya alınması için müfettişce düzenlenecek programlı teftiş veya inceleme raporunda İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bildirimde bulunulması talep edilebilecektir.
TESPİT VE DEĞERLENDİRME
İSG Yasası’nda İşyeri Kapatma Yaptırımının Kaldırılmış Olması
4857 Sayılı İş Kanunu Mülga madde 79 işin kısmen veya tamamen durdurulmasının yanında işyerinin kapatılması yaptırımını içermekteydi. İSG Yasası’nda işyerinin kapatılması yaptırımına yer verilmemiş olunup işin tamamen veya kısmen durdurulması yaptırımları muhafaza edilmiştir.[10] Çalışanların muhtemel bir iş kazası ve meslek hastalığından korunması noktasında her iki yaptırım da işlevsellik yönünden aynı etkinliğe sahip idari yaptırımlardır. İşyerinin kapatılması hususu yürürlükten kaldırılmış olan tüzük[11]kapsamında kurma izni ve işletme belgesi alınmadan açılmış olan veya geçici işletme belgesi alındığı halde işçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili tüzüklerde öngörülen ikinci derecedeki şartların verilen süre içinde yerine getirilmediği görülen işyerleri için geçerli olmaktaydı. Söz konusu tüzük, kurma izni ve işletme belgesinin an itibariyle mevzuatımızdan kaldırılmış olmasının doğal sonucu olarak işyeri kapatma yaptırımı da İSG Yasası’nda yer almamıştır.
Yasanın 25. maddesinde önemli olan ayrım işin kısmen veya tamamen durdurulması hususudur. İşyerinde bulunan bütün çalışanları etkileyebilecek hayati tehlikenin varlığında iş tamamen durdurulurken buna karşılık olarak işyerinin sadece bir bölümde hayati tehlike söz konusu ve bu tehlike eğer işyerinin diğer bölümlerinde çalışanlar için hayati tehlike oluşturmuyorsa sadece o hayati tehlikeyi bertaraf etmeye yeterli oranda iş durdurulmaktadır.[12]
İşin Durdurulması Kararını Veren Heyetin Yapısının Değişmesi
4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenen işin durdurulması yaptırımın kararı alan komisyon, işyerini İSG bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiş, bir işçi ve bir işveren temsilcisi ile bölge müdürü olmak üzere beş kişiden oluşmaktaydı.[13] Kabaca işveren, işçi ve devlet temsilcilerinin oluşturmuş olduğu komisyon oy çokluğuyla karar almaktaydı. Uygulamalarda genel olarak görülen işçi temsilcisinin işveren lehine, bölge müdürünün ise iş müfettişleri lehine oy kullandığı ve kararın çoğu zaman 3 oya karşılık 2 oy olarak işin durdurulması yönünde olduğuydu. Çalışma hayatının taraflarının komisyonda temsil edilmesi modern İSG anlayışı açısından önemli bir olgudur ama çoğu zaman bu uygulama sadece sembolik olarak kalmıştır. İSG Yasası’nı 25. maddesindeki düzenlemeyle katılım modelini terk edilerek kurul tarafından belirlenen üç iş müfettişinden oluşan bir heyetin işin durdurulması yaptırımına karar vermesini düzenlemiştir. Kanaatimizce sembolik kalan katılım modelinin terk edilmesi ve heyetin sadece iş müfettişlerinden oluşması durdurma işlemlerinin hızlanmasını sağlayacak yerinde bir yaklaşımdır. Yalnız uygulama noktasında komisyonda yer alan iş müfettişlerinden en az birisinin durdurma uygulanacak işyerinde teftişi gerçekleştiren iş müfettişlerinden seçilmesi uygun olmakla birlikte komisyonda yer alan iş müfettişlerinin tarafsız ve objektif davranması büyük önem taşımaktadır.[14]
Durdurma Kararının Kaldırılmasının Uzun Sürmesi
İşin durdurulmasına esas teşkil eden noksanları tamamlayan işveren Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne durdurmanın kaldırılması için yazılı talepte bulunur. Talep üzerine iş müfettişince yapılan denetimde eğer noksan hususlar giderildiği kanaati oluşursa, heyet gerekli incelemeleri yapar ve bildirimin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içerisinde karar verilir. Heyetin durdurmanın kaldırılmasına karar vermesi halinde karar, mülki idare amirine ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki idare amirince söz konusu kararın gereği kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde yerine getirtilir. İşin Durdurulması ile ilgili yönetmelikte tam olarak mülki idari amire kararın ne kadar sürede iletileceği bildirtilmemekle beraber işverenin durdurmaya gerekçe olan noksan hususları tamamlamasından itibaren 8 gün sürebilecek bir bekleme süresi söz konusu olması bazı kaygılara yol açmaktadır.[15] Bakanlığın güncel uygulamalarında bu kaygılardan uzak bir şekilde iş müfettişinin, işverenin durdurmaya sebep olan noksanlıklarını giderdiği yönünde idari tedbir raporunu verdiği gün imkânlar ölçüsünde heyetin toplanmakta olduğu ve aynı gün içerisinde karar verdiği görülmektedir. İşverenin noksan hususları tamamlaması ve müfettişlerin yapılan denetimde gerekli önlemlerin alındığı yönünde rapor düzenlemesinden itibaren 1-2 gün içerisinde mührün sökülerek işin durdurulması yaptırımının kaldırıldığı görülmektedir.
Hayati Tehlikenin ve Tehlikeli Kimyasal Kavramlarının Daha Net Ortaya Konulması
İşin durdurulması hükmünün düzenlendiği İSG Yasası’nın 25. maddesi içerisinde vurgulanan ve işin durdurulmasına sebep olarak gösterilen “çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus” kavramı genel bir kavram olarak gözükmekte ve anlaşılma noktasında bazı sakıncalar doğurmaya elverişli olmaktadır. İşin durdurulması üretimin sürekliliğini kesintiye uğratması ve yarattığı ekonomik sonuçlar sebebiyle daha önce değindiğimiz gibi ağır bir yaptırım niteliğinde olmaktadır.[16] İşin durdurulmasını gerektirecek tehlikeli hususların sektörel olarak, bir genelde ya da tebliğ halinde genel hatları ile de olsa düzenlenmesi herhangi bir karışıklığın önlenmesi için faydalı olacaktır.
Risk değerlendirmesi bulunmadığından dolayı işin durdurulacağı yerler arasında tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı işyerleri de sayılmaktadır. “Tehlikeli kimyasal” kavramı İSG Yasası’nın içerisinde tanımlanmamış olmakla birlikte, söz konusu kavram Yasa’nın 30. maddesine istinaden yayımlanan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğinin 4. maddesinde tanımlanmış olup, kullanılan hemen hemen her türlü kimyasal maddeyi bu sınıf içerisine almaktadır[17]. Bu kapsamda yer alacak olan işyerlerinin tanımlanmasının iyi yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde İSG Yasası çerçevesinde de tehlikeli kimyasal tanımı, bu derece geniş kapsamlı çizilirse pek çok işyeri bu sınıfa dâhil olacak ve risk değerlendirmesi yapılmayan hemen hemen her işyerinde, işin durdurulması gerekecektir.
SONUÇ
İşin durdurulması yaptırımı iş sağlığı ve güvenliği normlarının işyerlerinde uygulanmasının sağlanması noktasında en etkili araç niteliğindedir. Bu bakımdan söz konusu yaptırımın hem uygulanma usulünde hem de içeriğinde yapılacak değişikliklerle daha etkin hale getirilmesi mümkündür. Öncelikle işin durdurulmasına esas teşkil eden sebeplerin net bir şekilde ortaya konulması ve İş Teftiş Kurulu- Çalışma ve İş Kur İl Müdürlükleri ve işin durdurulması yaptırımı uygulayan Mülki Amir arasında koordinasyonun sağlıklı bir şekilde sağlanması gerekmektedir.
Çalışanlar için sağlıklı ve güvenlikli çalışma ortamlarının yaratılması ancak 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası’nın öngördüğü normların ve ilkelerin işyerlerinde uygulanması ile mümkündür. Bu amaç doğrultusunda Yasada yer alan hükümleri yerine getirmeyen işverenler için maktu nitelikte idari para cezalarının yanında cezai ağırlığı çok daha yüksek olan işin kısmen veya tamamen durdurulması öngörülmektedir. Arzu edilen sağlıklı ve güvenlikli çalışma ortamının sağlanması ancak ve ancak amacına hizmet eden yaptırımlar ile mümkündür. Bu noktada iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında idari para cezalarından daha caydırıcı nitelikte olan işin durdurulması yaptırımının etkin bir şekilde uygulaması büyük önem arz etmektedir. Özellikle işin durdurulması yaptırımına esas teşkil eden noksan hususlara açıklık getirilmesi ve yaptırımın uygulanma usul ve esaslarının çizilmesi net bir şekilde çizilmesi gerekmektedir.
Anahtar Kelimeler: İşin durdurulması, işin tamamen veya kısmen durdurulması, İş sağlığı ve güvenliği, iş sağlığı ve güvenliği kapsamında işin durdurulması
GİRİŞ
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu madde 25 de “İşin Durdurulması” başlığı altında düzenlenmiştir. Bu madde hükmüne göre, işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulur. Ayrıca çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmamış olması durumunda iş durdurulması gerekir. 6645 sayılı Kanunu’n 2’inci maddesi ile, çok tehlikeli sınıfta yer alan ve ihale ile alınan işlerde; teknolojik gelişme, iş gücü kapasitesinin artırılması, üretim metotlarında yenilik gibi bir kısım unsurlar sağlanmadan üretim ve/veya imalat planlarına, iş programlarına aykırı hareket edilerek üretim zorlaması nedeniyle hayati tehlike oluşturacak şekilde çalışma biçimleri, işin durdurulma sebebi sayılacağı hükmü getirilmiştir.
Makale kapsamında 6645 sayılı Torba Yasa İle Yapılan Son Değişiklikler ışığında 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Gereğince İşin Durdurulması Yaptırımının Uygulanmasının kapsamı, niteliği ve uygulanma usulleri en sık soruların cevaplanması şeklinde ayrıntılarıyla ele alınmıştır.
İŞİN DURDURULMASI YAPTIRIMININ SÖZ KONUSU OLDUĞU HALLER
Hayati Tehlike Durumunda
Bir Ceza Hukuku ilkesi olan “Ölçülülük İlkesi”[5] gereği cezai ağırlığı idari para cezalarına nispeten daha fazla olan işin durdurulması yaptırımının uygulanması bazı şartlara bağlanmıştır. Bunlardan ilki işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edilmesidir. 6331 Sayılı Yasa işin durdurulması yaptırımının ancak mevzuata aykırılığın giderilmediğinde çalışanları iş kazasına uğratma ihtimali çok yüksek olan hayati bir tehlikenin varlığında uygulanabileceğini dile getirmektedir. İşin durdurulması yaptırımının düzenlendiği Yasası’nın 25. maddesi hayati tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak işin tamamında durdurma uygulanabileceği gibi sadece bir bölümünde de işin durdurulabileceği belirtilmiştir. Bütün işyeri haricinde sadece bir bölümde işin durdurulması uygulanabilmesi işveren açısından üretim kaybını azaltıcı bir kazanımdır. İşyerinin sadece bir bölümde işin durdurulması yaptırımının uygulanabilmesi için söz konusu olan hayati tehlikenin o bölüm dışındaki çalışanlar için iş kazası veya meslek hastalığı oluşturmayacak nitelikte olması gerekmektedir. Durumu örneklemek gerekirse bir tekstil fabrikasında bulunan kumaş boyama atölyesinde yeterli havalandırma olmaması ve o bölümde çalışan işçilere KKD olarak maske temin edilmemesi hayati tehlike içeren noksan husus olarak değerlendirilebilir ve işin durdurulması yaptırımı iş müfettişi tarafından uygulanabilir. Söz konusu kumaş boyama atölyesi eğer işyerinin başka bölümlerinde çalışan işçiler için hayati bir tehlike arz etmiyorsa sadece kumaş boyama atölyesi için hayati tehlike giderilinceye kadar işin durdurulması yaptırımı uygulanabilir.
Risk Değerlendirmesi Yapılmaması
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’n 25. maddesi kapsamında işyerinde hayati tehlike arz eden bir noksan hususun tespit edilmesinden ayrı olarak çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde, risk değerlendirmesi yapılmaması halinde işin durdurulması yaptırımı uygulanır. İşkolları Yönetmeliği’nde 3 sıra numaralı “Madencilik ve taş ocakları”, 4 sıra numaralı “Petrol, kimya, lastik, plastik ve ilaç”, 12 sıra numaralı “Metal” ve 13 sıra numaralı “İnşaat” işkollarında sayılıp, İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliği’nde “çok tehlikeli” sınıfta yer alan işyerlerinde ve ayrıca, Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamına giren işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılmadığının tespit edilmesi halinde, somut herhangi bir hayati tehlikenin söz konusu olup olmadığına bakılmaksızın işin durdurulması uygulanır. Özellikle üstünde durulması gereken husus hayati bir tehlikenin söz konusu olmadan risk değerlendirmesi hazırlanmamasının yalnız başına işin durdurulma sebebi sayılmasıdır. Bu durum hayati tehlikelerin daha önceden analiz edilerek değerlendirilmesi konusunun ne kadar ciddiye alınması gerektiğinin bir göstergesidir. Bilindiği gibi risk değerlendirmesi çalışmaları büyük ölçüde iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi tarafından yürütülmektedir. Yalnız 6331 sayılı Kanun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri için kademeli bir geçiş öngörmesinden dolayı an itibariyle mahalli idarelerin iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi çalıştırma zorunluluğu bulunmamaktadır.
İŞİN DURDURULMASI YAPTIRIMININ ESASLARI
İşin Durdurulması Yaptırımının Uygulanma Usulü
İş müfettişi yukarıda izah ettiğimiz durumlardan birisi ile işyerinde karşılaşması durumunda noksan hususları belirtir 3 nüsha halinde olacak bir tutanak düzenler, tutanaklardan birisini işverene bırakır, birisini hazırlayacağı teftiş raporuna, son tutanağı ise işin durdurulması işleminin üzerinden yürütüleceği idari tedbir raporuna ekler. İdari tedbir raporu en geç tespitin yapıldığı tarihin ertesi günü yaptırımın uygulanmasına kara verecek olan heyete teslim edilmek üzere İş Teftiş Kurul Başkanlığına gönderilir. İdari tedbir raporu durdurmaya esas teşkil eden mevzuata aykırılıkları, alınması gereken tedbirleri ve hukuki dayanakları ve yapılması gereken diğer iş ve işlemleri ayrıntılı olarak içerir. İş müfettişinin işin durdurulmasına gerekçe teşkil edecek mevzuata aykırılıklar tespit etmesi durumunda düzenlediği raporda tespit edilen tüm mevzuata aykırılıklar için idari para cezası uygular. İşin durdurulma işlemlerinin üzerinden yürütüldüğü idari tedbir raporunda idari para cezasına yer verilmez, sadece durdurmaya gerekçe teşkil eden mevzuata aykırılıklara açıklamasıyla birlikte yer verilir.
İş müfettişinin yazmış olduğu idari tedbir raporu İSG bakımından teftişe yetkili üç iş müfettişinden oluşan heyet tarafından değerlendirilir. Heyet durdurma kararına ilişkin incelemeleri yapar ve 2 iş günü içerisinde kararını açıklar. İş müfettişinin tespitleri doğrultusunda heyet durdurma yaptırımının uygulanmasına karar vermesi durumunda karar uygulanması için ilgili mülki idare amirine gönderilir. Mülki idari amir 24 saat içinde kolluk güçlerinin marifetiyle işyerinin bir bölümü veya tamamında işin durdurulması yönünde mühürleme işleminin yapılmasını sağlar.
İş müfettişi tespit ettiği hayati tehlikenin acil müdahale gerektirmesi durumunda İş Teftiş Kurul Başkanlığına derhal haber vermek kaydıyla, heyet kararını beklemeksizin işin durdurulmasını ilgili mülki idare amirinden talep edebilir. Tespit edilen hayati tehlikenin işin durdurulması kararının alınmasına kadar geçecek süre beklenmeden tedbir alınmasını gerektirecek nitelikte olması şarttır ve alınan durdurma kararı heyet tarafından karar alınıncaya kadar geçerlidir.
Mührün Geçici Olarak Sökülmesi
İşveren, işin durdurulmasına esas teşkil eden mevzuata aykırılıkların giderilmesi için çalışma yapmak amacıyla mühürlerin geçici olarak sökülmesi ile ilgili talebini dilekçeyle ilgili Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne iletir. İlgili il müdürlüğü işverenin talebini aynı gün elektronik ve benzeri ortamda sunulan eklerle beraber İş Teftiş Kurul Başkanlığına gönderir. Kurul tarafından talebin intikal ettirildiği heyet, talebi dilekçe ve eklerinde sunulan bilgiler ışığında değerlendirir ve kararını iki gün içerisinde verir. Mühürlerin geçici olarak sökülmesi kararı verilmesi halinde karar, mülki idare amirine ve Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne bir yazı ekinde gönderilir. Mülki idare amiri, kararın kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde, belirtilen şartlarda ve süreyle çalışma yapılabilmesi için mühürlerin geçici olarak sökülmesini ve durumu belirtir bir tutanak düzenlenmesini sağlar. İşverene tanınan sürede sadece kapatmaya esas olan noksanları gidermeye yönelik çalışma yapabilir bunun haricinde üretim yapamaz
Durdurma Kararının Kaldırılması
İşin durdurulmasına sebep olan hususları yerine getiren işveren, durdurma kararının kaldırılması için ilgili Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne yazılı talepte bulunur. İl müdürlüğü talebi aynı gün elektronik ve benzeri ortamda sunulan eklerle beraber İş Teftiş Kurul Başkanlığına iletir. İşverenin bildirimi üzerine müfettiş tarafından yapılan inceleme sonucu düzenlenen raporda, durdurma kararına neden olan hususların giderildiğinin belirtilmesi halinde, heyet tarafından gerekli inceleme yapılır ve bildirimin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içerisinde karar verilir. Heyetin durdurmanın kaldırılmasına karar vermesi halinde karar, mülki idare amirine ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki idare amirince söz konusu kararın gereği kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde yerine getirtilir.
İşverenin işin durdurulması kararının kaldırılmasına ilişkin talebinin incelenmesi sırasında, işverenin durdurma kararına muhalefet ettiğinin tespit edilmesi durumunda düzenlenen İdari Tedbir Raporunun yanında idari para cezası uygulanması amacıyla bir inceleme raporu yazılır. Bu inceleme raporunda tespit edilen mevzuata aykırılıkların tamamı için idari para cezası uygulanır.
Hayati Tehlike Seviyesinin Tespiti
6331 Sayılı Yasa’da mevcut olan idari yaptırımlar birbirinden farklı nitelikte özelliklere sahip olmakla beraber tehlike seviyesi farklı aykırılıklar için öngörülmektedir. İşyerinde hayati bir tehlike tespit edilmesi durumunda veya Yasada belirtilen şartlardaki işyerlerinde risk değerlendirmesi hazırlanmaması halinde işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulurken işyerinde tespit edilen noksanlıkların hayati bir tehlike olmayıp yakın bir tehlike olması durumunda yapılan teftişin mahiyeti itibariyle önel vermeksizin doğrudan idari para cezası uygulanabilir. İş müfettişi yaptığı teftişte saptamış olduğu noksan hususlar ve mevzuatta aykırılıklar hayati veya yakın tehlike değilse daha önce dile getirdiğimiz hususları göz önünde bulundurarak önel verebilir veya idari para cezası uygulayabilir.[7]
Hayati tehlike olarak değerlendirilen noksan hususlar çalışanların can güvenliği açısından acil önlem alınması gereken ve iş kazasına sebep olma olasılığı çok yüksek olan durumlardır. Yapı işlerinde betonarme platformların döşeme kenarlarında, asansör, merdiven, baca, şaft ve aydınlatma boşlukları gibi döşemelerde süreksizlik meydana getiren boşluklarda çalışanların veya malzemelerin düşmesini engelleyecek toplu koruma tedbirlerinin bulunmaması hayati bir tehlikedir ve işin durdurulması yaptırımının uygulanması gerekir. Bir başka hayati tehlike ise ıslak ve nemli çalışma ortamlarında işçilerin elektrikle doğrudan veya dolaylı temas riski bulunmasına rağmen ana ve tali panolarda seçicilik ilkesi göz önünde bulundurarak kaçak akım rölesi tesis edilmemesidir.[8] Söz konusu durum iş müfettişi tarafından tespit edilmesi halinde işi durdurma yaptırımı uygulanır.
6331 Sayılı Yasa’nın hükümlerine aykırılık sonucunda ne kadar idari para cezası uygulanacağı 26. maddesinde yer almaktadır. Yasa bazı hükümlere farklı idari para cezası öngörürken bazıları içinde aykırılığın devam ettiği her ay için aynı miktarda veya daha yüksek bir tutarda idari para cezası öngörmektedir. “Kanunun gerekçesinden anlaşıldığı üzere böylesi bir ayrıma gidilmesine sebep olarak iş kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesine ilişkin kuralların çoğunun yönetmelikler eliyle belirlenecek olması, yönetmelikle belirlenen şartların yerine getirilmemesi halindeyse uyulmayan her hüküm için tespit tarihinden itibaren idari para cezasının uygulanacak olması gösterilmiştir”.[9]
İşin Durdurulmasına Rağmen İşyerinde Çalışılmaya Devam Edilmesi
İşyerlerinde işin durdurulması kararı kolluk kuvvetleri tarafından uyguladıktan sonra, işin durdurulması kararına uymayarak işyerinde durdurulan işi devam ettiren ve bu şekilde yasal düzenlemelere aykırı davranarak çalışanların can güvenliğini tehlikeye atan işveren veya işveren vekilleri caydırıcı bir şekilde cezalandırılabilecektir. Durdurulan işlerde izinsiz çalışma yaptıran işveren veya işveren vekillerine üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası verilebilecek (Ek: 4/4/2015-6645/2 md.) olması önemlidir. İşin durdurması kararının kaldırılmasına ilişkin taleplerden sonra, işyerine teftişe gidildiğinde, durdurma kararına muhalefet edildiğinin iş müfettişince tespiti halinde, işyerinde tüm iş sağlığı ve güvenliği riskleri yönünden teftiş yapılmakta, hayati tehlike arz eden yeni hususlar bulunması durumunda idari tedbir raporu ile durdurma kararının yenilenmesi istenmekte, ayrıca bir inceleme raporu düzenlenerek bu raporda, durdurmaya esas olmayan mevzuata aykırılıklar için idari para cezası uygulanması istenmektedir. Yine bu raporda durdurmaya muhalefet ile ilgili soruşturma başlatılması amacıyla savcılığa suç duyurusunda bulunulması istenmekte ve durdurma kararının yeniden tesisi için müfettişçe, mülki idare amire yazı ile başvurulmaktadır. Durdurma kararı alınmış işyerinde durdurmaya muhalefet edildiğine dair grup başkanlıklarına, başka yerlerden intikal eden ihbar ve şikâyetler de grup başkanlıklarınca incelenmek üzere teftiş programlarına alınmamakta ve ilgili Cumhuriyet Savcılıklarına gereği için gönderilmektedir. İşin durdurması kararının kaldırılmasına ilişkin taleplerden sonra, işyerine teftişe gidildiğinde, durdurma kararına muhalefet edilmediği tespit edilirse, durdurmaya esas mevzuata aykırılıkların giderilip giderilmediği yönünde teftiş yapılmakta, aykırılıkların giderilmemiş olması durumunda durdurmanın devamını talep eden idari tedbir raporu yazılmaktadır. Bununla birlikte, işyerinde çalışanların hayatı için tehlike arz eden yeni aykırılıklar bulunması durumunda, durdurma kararının genişletilmesi idari tedbir raporu ile talep edilmekte, talebin heyet tarafından kabul edilmesi durumunda ayrıca bir inceleme raporu yazılmamaktadır. Heyet tarafından durdurmaya esas bulunmayan yeni aykırılıklar için idari para cezası yazılması amacıyla müfettişce, inceleme raporu düzenlenmektedir. İşyerinde durdurma isteyen iş müfettişinin, durdurmaya yönelik düzenleyeceği idari tedbir raporu dışında, yaptığı teftiş sonucu düzenleyeceği raporda bu yasal düzenlemeden önce bütün noksan hususlar için idari para cezası uygulanması istenmekte idi. Artık 6645 sayılı Kanunu gereğince, heyet tarafından işin durdurulması yönünde karar alınmasına sebep teşkil eden fiillere idari para cezası uygulanmayacaktır.
Yapılan teftiş sırasında tespit edilen mevzuata aykırılıklarla ilgili, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun 25’inci maddesine göre işin durdurulmasını talep eden idari tedbir raporu yazılması ve heyet tarafından da bu durdurma kararının alınması halinde, bu mevzuata aykırılıkların iş güvenliği uzmanı tarafından onaylı deftere yazılmış olmasına rağmen işveren tarafından giderilmediği hususunun Bakanlığa bildirilmemiş olması durumunda; iş güvenliği uzmanının belgesinin askıya alınması için müfettişce düzenlenecek programlı teftiş veya inceleme raporunda İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğüne bildirimde bulunulması talep edilebilecektir.
TESPİT VE DEĞERLENDİRME
İSG Yasası’nda İşyeri Kapatma Yaptırımının Kaldırılmış Olması
4857 Sayılı İş Kanunu Mülga madde 79 işin kısmen veya tamamen durdurulmasının yanında işyerinin kapatılması yaptırımını içermekteydi. İSG Yasası’nda işyerinin kapatılması yaptırımına yer verilmemiş olunup işin tamamen veya kısmen durdurulması yaptırımları muhafaza edilmiştir.[10] Çalışanların muhtemel bir iş kazası ve meslek hastalığından korunması noktasında her iki yaptırım da işlevsellik yönünden aynı etkinliğe sahip idari yaptırımlardır. İşyerinin kapatılması hususu yürürlükten kaldırılmış olan tüzük[11]kapsamında kurma izni ve işletme belgesi alınmadan açılmış olan veya geçici işletme belgesi alındığı halde işçi sağlığı ve iş güvenliğiyle ilgili tüzüklerde öngörülen ikinci derecedeki şartların verilen süre içinde yerine getirilmediği görülen işyerleri için geçerli olmaktaydı. Söz konusu tüzük, kurma izni ve işletme belgesinin an itibariyle mevzuatımızdan kaldırılmış olmasının doğal sonucu olarak işyeri kapatma yaptırımı da İSG Yasası’nda yer almamıştır.
Yasanın 25. maddesinde önemli olan ayrım işin kısmen veya tamamen durdurulması hususudur. İşyerinde bulunan bütün çalışanları etkileyebilecek hayati tehlikenin varlığında iş tamamen durdurulurken buna karşılık olarak işyerinin sadece bir bölümde hayati tehlike söz konusu ve bu tehlike eğer işyerinin diğer bölümlerinde çalışanlar için hayati tehlike oluşturmuyorsa sadece o hayati tehlikeyi bertaraf etmeye yeterli oranda iş durdurulmaktadır.[12]
İşin Durdurulması Kararını Veren Heyetin Yapısının Değişmesi
4857 sayılı İş Kanunu’nda düzenlenen işin durdurulması yaptırımın kararı alan komisyon, işyerini İSG bakımından denetlemeye yetkili iki müfettiş, bir işçi ve bir işveren temsilcisi ile bölge müdürü olmak üzere beş kişiden oluşmaktaydı.[13] Kabaca işveren, işçi ve devlet temsilcilerinin oluşturmuş olduğu komisyon oy çokluğuyla karar almaktaydı. Uygulamalarda genel olarak görülen işçi temsilcisinin işveren lehine, bölge müdürünün ise iş müfettişleri lehine oy kullandığı ve kararın çoğu zaman 3 oya karşılık 2 oy olarak işin durdurulması yönünde olduğuydu. Çalışma hayatının taraflarının komisyonda temsil edilmesi modern İSG anlayışı açısından önemli bir olgudur ama çoğu zaman bu uygulama sadece sembolik olarak kalmıştır. İSG Yasası’nı 25. maddesindeki düzenlemeyle katılım modelini terk edilerek kurul tarafından belirlenen üç iş müfettişinden oluşan bir heyetin işin durdurulması yaptırımına karar vermesini düzenlemiştir. Kanaatimizce sembolik kalan katılım modelinin terk edilmesi ve heyetin sadece iş müfettişlerinden oluşması durdurma işlemlerinin hızlanmasını sağlayacak yerinde bir yaklaşımdır. Yalnız uygulama noktasında komisyonda yer alan iş müfettişlerinden en az birisinin durdurma uygulanacak işyerinde teftişi gerçekleştiren iş müfettişlerinden seçilmesi uygun olmakla birlikte komisyonda yer alan iş müfettişlerinin tarafsız ve objektif davranması büyük önem taşımaktadır.[14]
Durdurma Kararının Kaldırılmasının Uzun Sürmesi
İşin durdurulmasına esas teşkil eden noksanları tamamlayan işveren Çalışma ve İş Kur İl Müdürlüğüne durdurmanın kaldırılması için yazılı talepte bulunur. Talep üzerine iş müfettişince yapılan denetimde eğer noksan hususlar giderildiği kanaati oluşursa, heyet gerekli incelemeleri yapar ve bildirimin yapıldığı tarihten itibaren en geç 7 gün içerisinde karar verilir. Heyetin durdurmanın kaldırılmasına karar vermesi halinde karar, mülki idare amirine ve ilgili il müdürlüğüne bildirilir. Mülki idare amirince söz konusu kararın gereği kendisine intikalinden itibaren 24 saat içerisinde yerine getirtilir. İşin Durdurulması ile ilgili yönetmelikte tam olarak mülki idari amire kararın ne kadar sürede iletileceği bildirtilmemekle beraber işverenin durdurmaya gerekçe olan noksan hususları tamamlamasından itibaren 8 gün sürebilecek bir bekleme süresi söz konusu olması bazı kaygılara yol açmaktadır.[15] Bakanlığın güncel uygulamalarında bu kaygılardan uzak bir şekilde iş müfettişinin, işverenin durdurmaya sebep olan noksanlıklarını giderdiği yönünde idari tedbir raporunu verdiği gün imkânlar ölçüsünde heyetin toplanmakta olduğu ve aynı gün içerisinde karar verdiği görülmektedir. İşverenin noksan hususları tamamlaması ve müfettişlerin yapılan denetimde gerekli önlemlerin alındığı yönünde rapor düzenlemesinden itibaren 1-2 gün içerisinde mührün sökülerek işin durdurulması yaptırımının kaldırıldığı görülmektedir.
Hayati Tehlikenin ve Tehlikeli Kimyasal Kavramlarının Daha Net Ortaya Konulması
İşin durdurulması hükmünün düzenlendiği İSG Yasası’nın 25. maddesi içerisinde vurgulanan ve işin durdurulmasına sebep olarak gösterilen “çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus” kavramı genel bir kavram olarak gözükmekte ve anlaşılma noktasında bazı sakıncalar doğurmaya elverişli olmaktadır. İşin durdurulması üretimin sürekliliğini kesintiye uğratması ve yarattığı ekonomik sonuçlar sebebiyle daha önce değindiğimiz gibi ağır bir yaptırım niteliğinde olmaktadır.[16] İşin durdurulmasını gerektirecek tehlikeli hususların sektörel olarak, bir genelde ya da tebliğ halinde genel hatları ile de olsa düzenlenmesi herhangi bir karışıklığın önlenmesi için faydalı olacaktır.
Risk değerlendirmesi bulunmadığından dolayı işin durdurulacağı yerler arasında tehlikeli kimyasallarla çalışılan işlerin yapıldığı işyerleri de sayılmaktadır. “Tehlikeli kimyasal” kavramı İSG Yasası’nın içerisinde tanımlanmamış olmakla birlikte, söz konusu kavram Yasa’nın 30. maddesine istinaden yayımlanan Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmeliğinin 4. maddesinde tanımlanmış olup, kullanılan hemen hemen her türlü kimyasal maddeyi bu sınıf içerisine almaktadır[17]. Bu kapsamda yer alacak olan işyerlerinin tanımlanmasının iyi yapılması gerekmektedir. Aksi takdirde İSG Yasası çerçevesinde de tehlikeli kimyasal tanımı, bu derece geniş kapsamlı çizilirse pek çok işyeri bu sınıfa dâhil olacak ve risk değerlendirmesi yapılmayan hemen hemen her işyerinde, işin durdurulması gerekecektir.
SONUÇ
İşin durdurulması yaptırımı iş sağlığı ve güvenliği normlarının işyerlerinde uygulanmasının sağlanması noktasında en etkili araç niteliğindedir. Bu bakımdan söz konusu yaptırımın hem uygulanma usulünde hem de içeriğinde yapılacak değişikliklerle daha etkin hale getirilmesi mümkündür. Öncelikle işin durdurulmasına esas teşkil eden sebeplerin net bir şekilde ortaya konulması ve İş Teftiş Kurulu- Çalışma ve İş Kur İl Müdürlükleri ve işin durdurulması yaptırımı uygulayan Mülki Amir arasında koordinasyonun sağlıklı bir şekilde sağlanması gerekmektedir.
- [1] Kadir Arıcı, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Dersleri, Tes-İş Eğitim Yayınları, Ankara 1999,s.109
- [2]Ali Şahin Akbulut, İş Hukukunda İdari Para Cezaları, Turhan Kitapevi, Ankara, 2007,s.127
- [3] Sarper Süzek, İş Güvenliği Hukuku, Savaş Yayınları, İstanbul 1985, s.115
- [4] ISG: İş Sağlığı ve Güvenliği
- [5] Ölçülülük ilkesi yaptırımlarla aykırılığın aynı oranda olması anlamına gelmektedir. İşin durdurulması yaptırımı, idari para cezalarına oranla daha ağır kabahatler için uygulanmaktadır.
- [6] KKD: Kişisel Koruyucu Donanım
- [7] Süzek, Kanun, s.895
- [8] Recep GÜNER, “Elektrikte İşçi Sağlığı Ve Güvenliğinin Temel Unsuru: Kaçak Akım Röleleri” Elektrik Mühendisleri Dergisi (Elektrik Mühendisleri Odası), Mayıs 2013, s.22
- [9] Ufuk Aydın, Burcu Ezer, “İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına Aykırılık Sebebiyle Uygulanan İdari Para Cezalarına İlişkin Sorunlar”, Çalışma ve Toplum, No:4, 2014, s.23
- [10] Erol Akı, “6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ve Çalışma Yaşamına Etkileri” ,Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: XV, Özel S., 2013, s.20
- [11]26.04.1987 Tarihli ve 87/11798 sayılı İşyerlerinde İşin Durdurulmasına veya İşyerlerinin kapatılmasına Dair Tüzüğün Yürürlükten Kaldırılması Hakkında Tüzüğü (28. 04. 2006 Tarih ve 26152 Sayılı karar ile yürürlükten kaldırılmıştır)
- [12] Gaye Baycık, “Çalışanların İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Haklarında Yeni Düzenlemeler” Ankara Barosu Dergisi, No:2013/ 3, Ankara, 2013 s.125
- [13] A.e., s.125-126
- [14] Süzek, Güvenlik, s.282
- [15] Baycık, a.g.y., s.127
- [16] Süzek, Hukuk,.s898
- [17] Kimyasal madde: Doğal halde bulunan, üretilen, herhangi bir işlem sırasında kullanılan veya atıklar da dâhil olmak üzere ortaya çıkan, bizzat üretilmiş olup olmadığına ve piyasaya arz olunup olunmadığına bakılmaksızın her türlü element, bileşik veya karışımları anlamına gelmektedir